Πριν από λίγες μέρες, στις 10 Δεκεμβρίου, δεν ξέρω πόσοι θυμήθηκαν ότι η μέρα αυτή ήταν ημέρα τιμής για τον ελληνικό πολιτισμό, αφού πριν από 57 χρόνια έγινε η απονομή του βραβείου Νόμπελ στον μεγάλο Έλληνα ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Στην ομιλία του ο ποιητής την άλλη μέρα στη Σουηδική Ακαδημία συνόψισε τις πεποιθήσεις του για την αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή εποχή:
«Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. (…). Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα…».
Αναφέρθηκε επίσης στην αναγκαιότητα και τη λειτουργία της ποίησης στο σύγχρονο κόσμο: «Είναι σημαντικό το ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση…. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε;». Και τελείωσε τη συγκλονιστική του ομιλία αναδεικνύοντας την αξία της ελληνικής παράδοσης που είναι εμποτισμένη από δύο μεγάλες αξίες, τη δικαιοσύνη και την ανθρωπιά.
Στις 24 Οκτωβρίου 1963 είχε φτάσει στην Αθήνα η χαρμόσυνη είδηση της απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γιώργο Σεφέρη. Ήταν το πρώτο Νόμπελ για την Ελλάδα και η Σουηδική Ακαδημία τον τίμησε «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες».
Πολλοί είπαν ότι η Σουηδική Ακαδημία είχε εξοφλήσει πλέον με τη βράβευση του Σεφέρη ένα χρέος της προς την Ελλάδα, επειδή στο παρελθόν είχε στερήσει το βραβείο από τον Ν. Καζαντζάκη και τον Ά. Σικελιανό. Μόλις ο Σεφέρης έμαθε τα νέα για τη βράβευσή του δήλωσε χαρούμενος και ικανοποιημένος στους εκπροσώπους του τύπου:
Διαλέγοντας έναν Έλληνα ποιητή για το βραβείο Νομπέλ, νομίζω πως η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με τη ζωντανή πνευματική Ελλάδα. Εννοώ: αυτή την Ελλάδα για την οποία τόσες γενεές αγωνίστηκαν, προσπαθώντας να κρατήσουν ό,τι ζωντανό από τη μακριά παράδοση της. Νομίζω, ακόμη, ότι η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να δείξει πως η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση – κάθε λαού – και το ελληνικό πνεύμα.
Από το καλοκαίρι γινόταν συζήτηση για τη βράβευση του Σεφέρη, όμως η επικράτησή του δεν ήταν και τόσο εύκολο πράγμα. Το σύνολο των υποψηφίων έφτανε τους 80 και στην τελική φάση η αρμόδια επιτροπή επέλεξε έξι για τελική κρίση: τον Σάμουελ Μπέκετ (Ιρλανδό θεατρικό συγγραφέα), τον Γ.Χ. Όντεν (Αγγλοαμερικανό ποιητή), τον Γιούκιο Μίσιμα (Ιάπωνα συγγραφέα), τον Πάμπλο Νερούδα (Χιλιανό ποιητή), τον Άξελ Σαντεμόζε (Δανό συγγραφέα) και τον Γιώργο Σεφέρη. Στην τελική τριάδα βρέθηκαν: ο Σεφέρης, ο Νερούδα και ο Όντεν. Τελικά ομόφωνα το βραβείο το κέρδισε ο Σεφέρης.
Αν και το γεγονός της βράβευσης του Έλληνα ποιητή περιποιούσε μεγάλη τιμή στην Ελλάδα, όμως η βράβευσή του δεν αντιμετωπίστηκε (φευ!) με ενθουσιασμό. Οι εφημερίδες αλλού είχαν στραμμένο το ενδιαφέρον τους: στις επικείμενες εκλογές της 3ης Νοεμβρίου στις οποίες οι κύριες πολιτικές δυνάμεις που συγκρούονταν ήταν η ΕΡΕ και η Ένωση Κέντρου. Μία μάλιστα δεξιά εφημερίδα, ο «Ελεύθερος», δεν δίστασε να αναπαράγει τις ύποπτες φήμες που κυκλοφορούσαν τότε ότι δηλαδή ο διπλωμάτης ποιητής Γιώργος Σεφέρης είχε ξεπουλήσει στη Ζυρίχη την Κύπρο, για να πάρει το βραβείο Νόμπελ.
Επειδή έκτοτε οι φήμες αυτές βρήκαν κάποιαν απήχηση σε διάφορους κύκλους της ελληνικής κοινωνίας ακόμη και μέχρι σήμερα, θα ήθελα να δώσω μιαν απάντηση στην κακοήθεια όσων τις επιστράτευσαν και εν πολλοίς συνεχίζουν και σήμερα να τις επιστρατεύουν για να εξυπηρετήσουν πολιτικά κυρίως οφέλη, με στοιχεία που ίσως δεν είναι γνωστά στο πλατύ ελληνικό κοινό. Με πολλή συντομία το ζήτημα έχει ως εξής:
Τον Ιούνιο του 1957 ο Σεφέρης διορίζεται από τον Υπουργό Εξωτερικών Ευ. Αβέρωφ πρέσβης στο Λονδίνο με αρμοδιότητα για την Κύπρο. Στη νέα αυτή φάση, που θα κρατήσει μέχρι τη Συνθήκη της Ζυρίχης (1959), το ζητούμενο για την Κύπρο δεν είναι βέβαια η Ένωση, όπως ήθελαν οι Έλληνες, ούτε ο διαμελισμός, όπως έντονα απαιτούσε η τουρκική κυβέρνηση, αλλά η δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Προς αυτή την κατεύθυνση ο διπλωμάτης Γ. Σεφεριάδης προσέφερε ακούραστα τις υπηρεσίες του για μία δίκαιη λύση του Κυπριακού ζητήματος. Συνομιλεί με αξιωματούχους της αγγλικής και τουρκικής πλευράς, προσπαθεί επίμονα να προστατεύσει τον Υπουργό του από ολισθήματα, αντιδρά στις μυστικές προφορικές συνομιλίες των δύο υπουργών εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας και τον αποκλεισμό από απ’ αυτές των άλλων αξιωματούχων των δύο πλευρών, διαφωνεί με το (προ)σχέδιο του Παρισιού, συντάσσει προς τον Αβέρωφ «Υπηρεσιακόν Σημείωμα» και άλλες επιστολές, στις οποίες διατυπώνει τις επιφυλάξεις του, αλλά δεν εισακούεται. Όταν, τέλος, μαθαίνει ότι η ελληνική κυβέρνηση σκοπεύει να κάνει στη Ζυρίχη ορισμένες βασικές παραχωρήσεις, στέλνει επιστολή στον Αβέρωφ, στην οποία εκφράζει και πάλι τις αντιρρήσεις του, αλλ΄αυτή τη φορά με αριθμό εμπιστευτικού πρωτοκόλλου: 357918/25 Δεκ. 1958. Η πρωτοκόλληση του Υπομνήματος θεωρήθηκε από τον Υπουργό «μεγάλη προδοσία» και στάθηκε η αιτία για τον αποκλεισμό του από τις συνδιάσκεψη της Ζυρίχης (11 Φεβρ. 1959). Με άλλα λόγια ο διπλωμάτης Γιώργος Σεφεριάδης δεν συμμετείχε στην συνδιάσκεψη της Ζυρίχης που έκρινε την τύχη της Κύπρου μέχρι σήμερα, επειδή δεν συμφωνούσε με τον Υπουργό του, τον Ε. Αβέρωφ, ο οποίος γι’ αυτό τον λόγο του απαγόρευσε να λάβει μέρος στις διαπραγματεύσεις. Απ΄εδώ και πέρα μπορεί ο καθένας να κάνει τις υποθέσεις του για τις πηγές προέλευσης αυτών των επαίσχυντων φημών.
(Για τα μόλις παραπάνω υπάρχει πλέον ικανή βιβλιογραφία τεκμηριωμένη και το μόνο που μένει είναι να τη διαβάσουν όσοι επιμένουν να διαλαλούν ανεύθυνα φήμες για ένα τόσο μεγάλο ποιητή που αποτελεί πνευματικό καφάλαιο του ελληνισμού και όχι μόνο).
Ο Σεφέρης θεώρησε τους όρους της συμφωνίας πολύ κακούς για το μέλλον του νησιού. Τα γεγονότα μετά τη Ζυρίχη επαλήθευσαν δυστυχώς τους φόβους και επιφυλάξεις του διπλωμάτη Γιώργου Σεφεριάδη. Οι πέτρες που του πέταξαν οι γνωστοί άγνωστοι κύκλοι έπεσαν στα κεφάλια τους.
