Ο Ξέρξης, αφού με την ανατολή του ηλίου πρόσφερε σπονδές, περίμενε την ώρα που η αγορά γεμίζει κόσμο2 και εξαπέλυσε επίθεση, επειδή αυτή την παραγγελία είχε από τον Εφιάλτη. Και τούτο, γιατί η κατάβαση από το βουνό και συντομότερη είναι και πολύ μικρότερη η απόσταση απ’ ό,τι ο γύρος του βουνού και το ανέβασμα. Οι βάρβαροι λοιπόν μαζί με τον Ξέρξη προχωρούσαν πλησιάζοντας, και οι Έλληνες του Λεωνίδα, σαν να επιχειρούσαν έξοδο προς τον θάνατο, βγήκαν από το στρατόπεδο και προχωρούσαν πολύ πιο κοντά προς τις θέσεις του εχθρού απ’ ό,τι στην αρχή, δηλαδή προς το πλατύτερο μέρος της στενωπού. Τις προηγούμενες μέρες φρουρούσαν το προστατευτικό τείχος,3 γι’ αυτό υποχωρούσαν στο στενότερο σημείο και εκεί πολεμούσαν. Τότε λοιπόν, καθώς συνεπλάκησαν έξω από το στενό σημείο, έπεφταν πολλοί σε αριθμό βάρβαροι, γιατί από πίσω οι αρχηγοί των ταγμάτων κρατούσαν μαστίγια και τους χτυπούσαν όλους, ωθώντας τους πάντα προς τα εμπρός. Έτσι, πολλοί από αυτούς έπεφταν στη θάλασσα και αφανίζονταν, αλλά πολύ περισσότεροι ποδοπατήθηκαν ζωντανοί μεταξύ τους· και γι’ αυτόν που χανόταν, καμιά σημασία από πουθενά. Επειδή οι Έλληνες ήξεραν ότι τους περιμένει ο θάνατος από εκείνους που είχαν κάνει την κυκλωτική κίνηση γύρω από το βουνό, έδειχναν το μέγιστο της ανδρείας τους στους βαρβάρους, χωρίς να νοιάζονται διόλου για τη ζωή τους και πολεμώντας με παραφορά.
Τότε πια τα δόρατα των περισσοτέρων είχαν σπάσει, και σκότωναν τους Πέρσες με τα ξίφη. Και στη συμπλοκή αυτή έπεσε και ο Λεωνίδας,4 που αναδείχθηκε ο πιο γενναίος άνδρας, και μαζί του και άλλοι ονομαστοί Σπαρτιάτες, των οποίων τα ονόματα εγώ τα έμαθα, γιατί υπήρξαν μεγάλης αξίας άνδρες, μάλιστα έμαθα και τα ονόματα όλων των τριακοσίων. Κι από τους Πέρσες, βέβαια, έπεσαν τότε και άλλοι πολλοί και ονομαστοί, μεταξύ των οποίων δύο γιοι του Δαρείου, ο Αβροκόμης και ο Υπεράνθης […]5
Δύο αδελφοί λοιπόν του Ξέρξη έπεσαν τότε μαχόμενοι, και για τον νεκρό του Λεωνίδα έγινε μεγάλη μάχη μεταξύ των Περσών και των Λακεδαιμονίων με ορμητική και ομαδική πίεση της μιας παράταξης πάνω στην άλλη, αυτήν των αντιπάλων, μέχρι που οι Έλληνες με γενναιότητα τον έσυραν προς το μέρος τους και έτρεψαν τους εχθρούς τέσσερις φορές σε φυγή. Αυτό κράτησε έως ότου έφθασαν εκείνοι που ήταν μαζί με τον Εφιάλτη. Όταν οι Έλληνες άκουσαν ότι είχαν φθάσει, τότε πια η τύχη της μάχης άλλαξε· άρχισαν δηλαδή να οπισθοχωρούν προς το στενό μέρος του δρόμου και, αφού πέρασαν το τείχος, πήγαν και πήραν θέση στο ύψωμα όλοι μαζί οι άλλοι, εκτός από τους Θηβαίους.6 Το ύψωμα αυτό βρίσκεται στην είσοδο των στενών, εκεί όπου σήμερα στέκει ο πέτρινος λέοντας προς τιμήν του Λεωνίδα (λέων → Λεωνίδας) . Σε τούτο το μέρος αμύνονταν με τα σπαθιά τους ‒ όσοι τύχαινε να τα έχουν, να τους έχουν απομείνει ακόμη ‒ και με τα χέρια και με τα δόντια! Αυτούς τους κατάχωσαν οι βάρβαροι χτυπώντας τους από μακριά7 με βέλη και ακόντια, άλλοι ακολουθώντας τους και επιτιθέμενοι κατά μέτωπο και αφού ερείπωσαν το οχύρωμα του τείχους, και άλλοι από παντού, εκείνοι που ολόγυρα τους είχαν κυκλώσει.
Τέτοιου μεγέθους άνδρες αναδείχθηκαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Θεσπιείς. Λέγεται, ωστόσο, ότι ένας Σπαρτιάτης, ο Διηνέκης, αποδείχθηκε πρώτος στην ανδρεία. Λένε δηλαδή πως αυτός, πριν αρχίσει η σύγκρουση με τους Μήδους, είπε τα παρακάτω λόγια, σαν έμαθε από κάποιον από την Τραχίνα ότι, όταν οι βάρβαροι τοξεύουν, κρύβουν τον ήλιο με τον μεγάλο αριθμό των βελών· τόσο αναρίθμητα είναι. Εκείνος, λοιπόν, χωρίς να δοκιμάσει καμία έκπληξη από αυτά τα λόγια, είπε αδιαφορώντας για το πλήθος των Μήδων ότι κατά τη γνώμη του ο ξένος από την Τραχίνα τούς φέρνει καλά νέα, αφού, με το να κρύβουν οι Μήδοι τον ήλιο, η μάχη μ’ αυτούς θα γίνει στη σκιά και όχι στον ήλιο. […]
Στο πεδίο της μάχης έπεσαν όλοι, Σπαρτιάτες και Θεσπιείς, μέχρις ενός. Ο μόνος που επέζησε από τους Τριακοσίους Σπαρτιάτες ήταν ο Αριστόδημος. Επέστρεψε στη Σπάρτη, όπου αντιμετώπισε την οργή των συμπολιτών του, έγινε αντικείμενο γενικής περιφρόνησης και ονομάστηκε από όλους ὁ τρέσας (ο δειλός) Ἀριστόδημος. Φαίνεται ότι έσβησε την ντροπή του πολεμώντας τον επόμενο χρόνο στη μάχη των Πλαταιών, όπου και σκοτώθηκε.
Μάχη των Θερμοπυλών: μία μάχη για την οποία μπορεί να λεχθεί ότι
« οφείλονται από πολλούς τόσο πολλά σε τόσο λίγους»!
1) Το καλοκαίρι του 480 π. Χ. βρίσκει στη θάλασσα τον ελληνικό στόλο, με το μεγαλύτερο μέρος του να το αποτελούν οι αθηναϊκές τριήρεις, στο ακρωτήριο Αρτεμίσιο στη Βόρεια Εύβοια, και στην ξηρά, περίπου 6.000 ΄Ελληνες με επικεφαλής τον βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα στρατοπεδευμένους στο στενό των Θερμοπυλών, απέναντι στη μεγάλη περσική στρατιά υπό τον Ξέρξη. Σε αυτήν την μεγάλης στρατηγικής σπουδαιότητας θέση αποφάσισαν να αμυνθούν εμποδίζοντας τη διάβαση των Περσών και να υπερασπιστούν την Κεντρική Ελλάδα. (Στους αρχαίους χρόνους η δίοδος των Θερμοπυλών είχε μήκος 1.300 μ. και πλάτος ώς 50. Μάλιστα, σε ορισμένα σημεία η διάβαση ήταν τόσο στενή που μόνο μία άμαξα μπορούσε να περάσει. Κατά συνέπεια, η τεράστια περσική στρατιά δεν ήταν δυνατόν να αναπτύξει μέσα στο στενό τούς αναγκαίους ελιγμούς για την περαιτέρω προώθησή της). Ο αγώνας μεταξύ των αντιπάλων διήρκεσε τρεις ημέρες και ήταν ιδιαίτερα σκληρός. Τις δύο πρώτες μέρες οι περσικές δυνάμεις αποκρούστηκαν από τους ΄Ελληνες επανειλημμένως με μεγάλες απώλειες, και ο Ξέρξης περιήλθε σε αδιέξοδο. Τότε, το απόγευμα της δεύτερης μέρας, εμφανίστηκε σαν από μηχανής θεός ο προδότης Εφιάλτης, ο οποίος οδήγησε διά μέσου ενός ορεινού μονοπατιού τμήμα του περσικού στρατού στα νώτα των Ελλήνων. Η πληροφορία για τον κυκλωτικό ελιγμό έφθασε στο ελληνικό στρατόπεδο, και μετά από μια πολεμική σύσκεψη, για την οποία μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, τα συμμαχικά στρατεύματα από την Πελοπόννησο επέστρεψαν στις πατρίδες τους· έμειναν μόνο 700 Θεσπιείς και 400 Θηβαίοι για να σταθούν στο πλευρό του Λεωνίδα και των 300 Σπαρτιατών. Η τελική φημισμένη μάχη έλαβε χώρα την τρίτη ημέρα, όπως την περιγράφει ο Ηρόδοτος στα κεφάλαια που παραθέτουμε.
2) Δηλαδή από 10 έως 12 π.μ. Στο διάστημα αυτό και πριν ανέβει πολύ ψηλά ο ήλιος κορυφωνόταν η προσέλευση στην αγορά, και γίνονταν οι διάφορες εμπορικές εργασίες.
3) Ο λόγος για το παλιό τείχος των Φωκέων που υπήρχε στο στενότερο σημείο της διόδου και πίσω από το οποίο είχε εγκατασταθεί το ελληνικό στρατόπεδο.
4) Μετά τη μάχη, ο Ξέρξης διέταξε να κόψουν το κεφάλι του νεκρού Λεωνίδα και να το μπήξουν σε πάσσαλο. Σαράντα χρόνια αργότερα, τα οστά του θρυλικού Σπαρτιάτη βασιλιά μεταφέρθηκαν στην πατρίδα του.
5) Δίνονται κάποιες πληροφορίες για την καταγωγή των δύο αυτών Περσών από την πλευρά της μητέρας τους.
6) Κατά τη στιγμή της υποχώρησης προς τον λοφίσκο, οι Θηβαίοι παραδόθηκαν στους Πέρσες.
7)Μέχρι την τελευταία στιγμή, αυτοί οι αλύγιστοι άνδρες προκαλούσαν τέτοιο φόβο στους Πέρσες, που δεν τόλμησαν να τους πλησιάσουν και να τους πολεμήσουν εκ του συστάδην.
