«Να συγυρίσω τα αόρατα»
Φανταστείτε μια ευθεία γραμμή να περιστρέφεται. Να διαιρεί ανεμπόδιστη τον χώρο εκατομμύρια φορές. Πόσους νοητούς κόσμους χωρίζει, πάνω και κάτω από τη γραμμή; Εκατομμύρια. Θα αναφέρω μερικούς: Συνειδητό και ασυνείδητο. Φανερό και κρυφό. Δημόσιο και ιδιωτικό. Λογική και συναίσθημα. Έρωτας και ακηδία. Κοινωνία και μοναξιά. Γλώσσα και άλεκτο. Λέξη και εικόνα. Κίνηση και ακινησία. Εύρεση και χάσιμο. Σύνθεση και αποδόμηση. Θάνατος και ζωή. Ατομικό και κοσμικό. Ορατό και αόρατο. Σταματήστε εδώ. Βρήκαμε το στίγμα της Παμπούδη. Στο ραντάρ του ποιητικού διχασμού η Παυλίνα Παμπούδη ορίζει το μεταφυσικό.
Το βιβλίο αρχίζει ως εξής:
30, Τετάρτη, Ιωάννου της Κλίμακος, Ευβούλης
Το όνειρο
(Κοιμόμουν
Μίμηση πράξης σπουδαίας και τελείας.
Κοιμόμουν
Κι όνειρο έβλεπα ότι κοιμόμουν
Κλαίγοντας μ’ αναφιλητά
Βαθιά στο σύμπαν, όπου
Ταραχή μεγάλη:
Αδιάκοπα
Άστρα γεννιούνταν, πέθαιναν
Αδιάκοπα).
Η ερμηνεία
Να μην τρομάζεις, είπε ο Σύνευνος
Όνειρο ασυνεχές
Στον λευκό χρόνο βλέπεις να προβάλλεται
Σε μαύρη οθόνη, όπου
Και η ροή των φαινομένων
Εκτυλίσσεται παράλληλα
Αδιατάρακτη, χωρίς υπότιτλους.
Να μην ταράζεσαι.
Τυχαία όλα και ασύνδετα
Σε κώδικα σπασμένο.
Για να μπορείς
Απονενοημένα
Να παρερμηνεύεις, να εξορκιστούν.
Αν χρειαστεί, ζήτα βοήθεια.
Το σχόλιο
(Ταμένος είμαι ο μοναχός
Δόκιμος ανεπίδεκτος της ηλικίας.
Υπακούω.
Συνομιλώ κυρίως με αγνώστους
Και νεκρούς.
Δεν μεγαλώνω.
Παρερμηνεύομαι κι εγώ στον ύπνο
Μαζί με τ’ άλλα οιονεί παρόντα.)
Γιατί ζουν διπλή ζωή οι ποιητές; Πόσο πιο αφοριστικά γίνεται να το πω αυτό; Δεν αναρωτιέμαι καν. Κανείς ποιητής δεν αναρωτιέται. Ξέρουν όλοι. Με τη μέγιστη σαφήνεια. Αυτή είναι η κατάρα της ποίησης. Ξέρει όσα κανείς δεν ξέρει. Ξέρει επακριβώς ακόμη και όλα αυτά που οι ίδιοι οι ποιητές δεν ξέρουν ότι ξέρουν. Ακόμη και αυτά που δεν θέλουν να ξέρουν.
Αναζητούμε, μέσα από την ποίηση να αποκαλύψουμε, να αποκωδικοποιήσουμε, να ρηματοποιήσουμε, να συναντήσουμε, να προειδοποιήσουμε, να γλυτώσουμε ίσως, πάντως όχι να μάθουμε. Όταν οι άλλοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν, να ορίσουν, να συνεννοηθούν, οι ποιητές μιλούν μια γλώσσα σπλαχνική, μια γλώσσα πρωτόγονη , μια γλώσσα άχρονη, μια γλώσσα εικόνων, μια γλώσσα ιδιωτική. Πώς να αποκρυπτογραφήσεις το άλεκτο με πλήρεις προτάσεις και ορθή σύνταξη; Κάθε ποιητικό έργο (αν πρόκειται για ποιητικό έργο) είναι ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο μιας έρευνας που δεν έχει τελειώσει. Που συνεχίζει να περιστρέφεται σε κάθε βιβλίο του ποιητή, σαν τρυπάνι που βυθίζεται λίγο πιο κάτω στο ίδιο σημείο καθώς πασχίζει να διαρρήξει το σκοτάδι και να λαφυραγωγήσει τον κόσμο που κρύβεται κάτω από την διαχωριστική γραμμή.
Πόσες διπλές ζωές μπορεί να αφορά η ποιητική λειτουργία;
(Δεν έχει άλλη σημασία το σημαινόμενο.
Το νόημα
Εξαντλείται
Στην περιγραφή σου
Όπως κι εσύ)
Στην ποίηση δεν υπάρχει συμβολικό. Όλα είναι πραγματικά στην από κάτω μεριά του ποιητικού χώρου. Το συμβολικό είναι μια μετάφραση. Ο ποιητής είναι ένας ανταποκριτής που στέκεται πάνω στη γραμμή διαχωρισμού και μεταφράζει τον ένα κόσμο στον άλλο. Πρόκειται για μεγάλη παρεξήγηση η πεποίθηση ότι ο ποιητής είναι διανοούμενος. Ότι πρόκειται για άτομο με δημιουργικότητα και φαντασία. Φαντασία έχουν οι πεζογράφοι (ίσως). Ο ποιητής είναι επιστήμονας. Αυτό που οι άλλοι θεωρούν φαντασία του ποιητή δεν είναι παρά η εμπεριστατωμένη παρατήρησή του μιας πραγματικής ζωής σε έναν άλλο κόσμο. Η εναργής και οξεία αντίληψη των αντιστοιχιών ανάμεσα στους δύο κόσμους. Η αποκάλυψη της αθέατης διάστασης του κόσμου ως μέρος της υποχρέωσης του ποιητή να την περιγράψει με ακρίβεια, σε όλες της τις διαστάσεις, στο ορατό σύμπαν σε όσο το δυνατόν πιο ακριβή αλλά και όσο το δυνατόν πιο κατανοητή γλώσσα (πράγμα που τον κάνει συχνά ακατανόητο). Καμία παραπέρα ανάλυση δεν έχει νόημα.
(Δεν θα αφηγηθώ ξανά, η δίγλωσση,
Θα μεταφράζω τα σημεία
Αγνοώντας τις εικόνες)
Οι κόσμοι που χωρίζει η ποιητική γραμμή είναι πάντα δύο. Αλλά βέβαια δεν είναι οι ίδιοι για όλους τους ποιητές.
Ας επιστρέψουμε στον προκείμενο. Ακινητοποίηση της ευθείας: το φωτεινό στίγμα αναβοσβήνει. Στοιχεία ερευνητή: Π.Π.. Φύλο: θήλυ. Τμήμα: ύπαρξη, Τομέας: θάνατος, Κατηγορία: μεταμορφώσεις, μεταστοιχειώσεις και άλλοι δικτυακοί τόποι, Υλικό έρευνας: προσωπικά δεδομένα (με την ευρεία έννοια). Ερευνητική μέθοδος: αυτοπαρατήρηση πολλαπλών χρονικών σημείων (συνήθως κατ’ οίκον), Μέθοδος αναφοράς: ποίηση ( ενίοτε δήθεν παραμύθια), Ύλη αναφοράς: τυπογραφείο (με μια συγκινητική αφοσίωση, κάποτε δυσερμήνευτη). Καταχωρήσεις: σποραδικές / αποσπασματικές (παλαιότερα με καρτ ποστάλ). Σχόλια: Ερευνητής πεδίου, συμμετέχει στο πείραμα ο ίδιος. Πιστεύει στη σχετικότητα και στην πραγματικότητα των δεδομένων (ταυτόχρονα), κρατάει διπλά βιβλία ως μέρος της παρατήρησης, οι αυτοαναφορές γίνονται τόσο σε πρώτο όσο και σε τρίτο πρόσωπο (συνεπές με την διπλή μέθοδο βιωματικής και εξωτερικής ανταπόκρισης που χρησιμοποιεί ο ερευνητής), παραθέτει το πρωτότυπο, δίνει ημερολογιακή καταγραφή των δεδομένων, παραθέτει προσωπικά σχόλια κατά τη διάρκεια της έρευνας, αλλά και σχόλια εποπτών (των οποίων κρατά ασαφή την ταυτότητα και την σύσταση). Μερικές φορές ξεφεύγουν στο περιθώριο ανήσυχα σχόλια ως προς το νόημα της έρευνάς. Άλλες φορές σημειώνει τα βασικά υλικά.
10 Σάββατο
Μηνά Καλλικελάδου, Ερμογένους
[…]
(μ.μ.)
Είναι αργά, είπε ο Φύλακας
Χτύπησε δώδεκα
Εδώ και τόσα χρόνια
Έχεις κλειστεί απέξω
Κι από μέσα
Μπορείς να διαφύγεις
Μόνο προς τα κάτω.
Οι αποσκευές σου
Έχουν ήδη ταξιδέψει ασυνόδευτες,
Μακριά.
Τώρα, κι αυτές, στα απολεσθέντα
Στο Ημερολόγιο του διπλού χρόνου της Παυλίνας Παμπούδη, κορυφώνεται η διαδρομή δώδεκα ποιητικών βιβλίων, αλλά μ’ αυτό, κυρίως, συνεχίζεται η ενότητα που σχηματίζουν τα τελευταία πέντε βιβλία της Το μάτι της μύγας, Ο ένοικος, Ιστορία μιας ώρας σε πτυσσόμενο χρόνο, Ο λεπτουργός, Το μαύρο άλμπουμ, όλα στον Κέδρο, για λόγους διευκόλυνσης, πιστεύω, ως προς τη δυνατότητα πρόσβασης στα πορίσματα της έρευνάς της. Το κεντρικό θέμα της οποίας εκφράζεται ως εξής:
Λώρος θανάτου ομφάλιος,
Και με τις δύο άκρες του στο χάος
Προηγείται το κίνητρο – συναίσθημα:
Κουβάρι μαύρο ο καιρός
Θλιμμένη μουσική που ξετυλίγεται
από τ’ αυτί σου πάλι πίσω
Προηγείται η επίγνωση:
Μάταιοι υπολογισμοί, είπε η Νύχτα
Εφόσον πάντα συμπεριλαμβάνεσαι.
Γου και α, γα, του και α, τα
Όλο μαζί :
Μάταιοι υπολογισμοί, είπε η Νύχτα
Εφόσον πάντα συμπεριλαμβάνεσαι.
Κουβάρι μαύρο ο καιρός
Θλιμμένη μουσική που ξετυλίγεται
από τ’ αυτί σου πάλι πίσω
Λώρος θανάτου ομφάλιος,
Και με τις δύο άκρες του στο χάος
‘Όλα αυτά σημειώνονται μ.μ., δηλαδή απόγευμα ( του βίου).
Υπάρχουν και όλα εκείνα τα ποιήματα που σημειώνονται π.μ., απηχώντας τους συλλογισμούς της ποιήτριας για την αρχή της ζωής (της δικής της και γενικώς).
Προς το ξημέρωμα
Μου δόθηκε κουτί. Το σιδερένιο
Το επτασφράγιστο.
[…]
Δεν τ’ άνοιξα.
Τι είχε μέσα, ποιος ήμουν απέξω;
Ο ρόλος της στο σύμπαν γίνεται αποδεκτός με καρτερία (αποσαφηνίζεται στον τίτλο με την μεταμφίεση του ημερολογίου: 23, Κυριακή, ΙΔ’ Λουκά, Τυφλού, Αγαθαγγέλου: τα δύο τελευταία είναι προφανώς αυτοπροσδιορισμοί της ίδιας τη ποιήτριας):
Είναι ξεκάθαρο, είπε το Τραπέζι
Μια επιφάνεια είμαι,
Με τη στίλβη του δημιουργού μου.
Κι εσύ το ίδιο:
Ξύλινη, επεξεργασμένη,
Να γράφουν πάνω σου,
Να τρώνε,
Να στηρίζονται.
Η υπαρξιακή διάσταση στο έργο της Παμπούδη είναι ανεξάντλητα διχασμένη. Το αγέννητο ζευγαρώνει με το χαμένο, ο ύπνος με το θάνατο, το ακατανόητο της μαγείας με το ακατανόητο του βαθύτατου τρόμου, το χιουμοριστικό με το τραγικό, το κοσμογονικό με το κατοικίδιο.
Κι άστραψε, πάλι, άηχα
Λάμα πλατιά, αρχαίας, δίκοπης, στριγκλιάς
Η ποιήτρια όμως εδώ, σε αντίθεση, με τα προηγούμενα βιβλία της εξάδας, δείχνει πιο συμφιλιωμένη, δηλαδή ενωμένη, μπροστά σ’ όλα αυτά τα εκατομμύρια διχασμούς. Και δίνει συμπυκνωμένη ( δηλαδή ποιητικά ανεπτυγμένη) τη θεωρία πεδίου που έχει πια διαμορφώσει για τις μορφές της ζωής και τις μορφές του ρόλου μας στις ποικιλίες του χώρου και της μοίρας. Με την ηρεμία και την οργάνωση που της προσφέρει η αποδοχή της θέσης μιας μεγάλης εποπτείας.
