[…]
Εξηγούσε ο Περικλής στον λαό ότι, εφόσον η πόλη είναι επαρκώς εφοδιασμένη με τα αναγκαία για πόλεμο, πρέπει η ευημερία της να στρέφεται στα έργα εκείνα από τα οποία, όταν γίνουν, θα προκύψει δόξα αθάνατη· στο διάστημα, δε, που θα γίνονται, θα υπάρχει βέβαιη ευημερία, καθώς με αυτά παρέχεται κάθε λογής εργασία και δημιουργούνται ποικίλες ανάγκες που, από τη μια, δίνουν ώθηση σε κάθε τέχνη και, από την άλλη, κινούν κάθε χέρι αδρανές και καθιστούν έμμισθη σχεδόν όλη την πόλη, η οποία από μόνη της και κοσμείται και συγχρόνως τρέφεται. Γιατί σε όσους έχουν τη στρατεύσιμη ηλικία και τη σωματική δύναμη οι εκστρατείες παρείχαν τη δυνατότητα της ευδοκίμησης από τα δημόσια χρήματα.2 Θέλοντας ωστόσο και ο αποχειροβίοτος και ο απλός κοσμάκης που δεν είχε καταταγεί στον στρατό να μην είναι αποκλεισμένος από χρηματική πρόσοδο ούτε όμως να την παίρνει μένοντας άεργος και αργόσχολος, εισηγήθηκε στον λαό μεγαλεπήβολο πρόγραμμα οικοδομημάτων και σχέδια έργων που απαιτούσαν πολλές ειδικές τέχνες και παρείχαν απασχόληση· και αυτό, για να έχει ευκαιρία και εκείνο το μέρος του λαού που έμενε πίσω στην πόλη να ωφελείται από τα δημόσια έσοδα και να παίρνει μέρος στη διανομή τους, όπως και εκείνοι που έπλεαν στις θάλασσες, ήταν φρουροί και στρατευμένοι.
Γιατί, όπου η ύλη αυτών των έργων ήταν ο λίθος, ο χαλκός, το ελεφαντόδοντο, το χρυσάφι, ο έβενος, το κυπαρισσόξυλο, οι τεχνίτες που θα τα δούλευαν αυτά και θα τα κατεργάζονταν ήταν ξυλουργοί, γλύπτες, χαλκουργοί, λιθοξόοι, βαφείς, χρυσοχόοι, ελεφαντουργοί, ζωγράφοι, ποικιλτές, τορνευτές. Από την άλλη, προμηθευτές και κομιστές αυτών στη θάλασσα ήταν έμποροι, ναύτες και κυβερνήτες πλοίων, και στην ξηρά αμαξουργοί, εκτροφείς ζευγών αλόγων και βοδιών, ηνίοχοι και σκοινοποιοί και λινουργοί και βυρσοδέψες και οδοποιοί και μεταλλωρύχοι. Και κάθε τέχνη, όπως ένας στρατηγός έχει το δικό του στράτευμα, είχε ένα πλήθος εργατών και ατέχνων συντεταγμένο, που γινόταν όργανο και σώμα της υπηρεσίας της. ΄Ετσι, οι ανάγκες που παρουσιάζονταν μοίραζαν και σκορπούσαν ευπορία σε κάθε, που λέει ο λόγος, ηλικία και φυσική δεξιότητα.
Υψώνονταν λοιπόν τα έργα μεγαλοπρεπή στο μέγεθος, αμίμητα, δε, στην ομορφιά και τη χάρη, με τους δημιουργούς να συναγωνίζονται μεταξύ τους να ξεπεράσουν τη δημιουργική έμπνευση με την καλλιτεχνική εκτέλεση και, πάνω απ’ όλα, ήταν θαυμαστή η ταχύτητα της εκτέλεσης. Γιατί, ενώ πίστευαν ότι καθένα από τα οικοδομήματα μόλις και μετά βίας θα τέλειωνε μετά από πολλούς διαδοχικούς άρχοντες και πολλές γενεές, όλα αυτά ολοκληρώθηκαν στην ακμή της διοίκησης ενός μόνο ανθρώπου. […] Γι’ αυτό ακόμη περισσότερο θαυμάζονται τα έργα του Περικλή, γιατί, αν και έγιναν σε μικρό χρονικό διάστημα, ζουν για πολύ χρόνο. Εφόσον καθένα από αυτά ως προς το κάλλος
του αμέσως τότε ήταν αρχαιοπρεπές, όμως ως προς το υψηλότατο μνημειακό επίπεδό του παραμένει σύγχρονο και καινούργιο. Τόσο ανθοβολεί πάνω σε τούτα τα έργα ένα είδος νεότητας η οποία διατηρεί ανέπαφη από τον χρόνο την όψη τους, που είναι σαν να έχουν τα έργα αειθαλές πνεύμα συνυφασμένο με ψυχή αγέραστη. Και όλα τα διηύθυνε, όλων ήταν επόπτης ο Φειδίας, μολονότι κάθε έργο είχε τους δικούς του μεγάλους αρχιτέκτονες και τεχνίτες. […]
Σημειώσεις
1) Μετά τους Περσικούς πολέμους, οι Αθηναίοι με εισήγηση του Περικλή, του μέγιστου πολιτικού ηγέτη της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας (494-429 π. Χ.), προχώρησαν στην ανοικοδόμηση των ιερών τους και λάμπρυναν την πόλη τους πραγματώνοντας έργα που προκάλεσαν τον θαυμασμό ήδη στους αρχαίους χρόνους, όχι μόνο για την ομορφιά τους, αλλά και για την ταχύτητα της κατασκευής τους. Είναι ενδεικτικό ότι οι εργασίες στον Παρθενώνα άρχισαν το 447 και μέσα σε εννέα χρόνια, το 438, ο ναός ήταν έτοιμος ‒ χρειάστηκαν άλλα έξι χρόνια, ώς το 432, για να ολοκληρωθεί ο μεγαλειώδης διάκοσμος των αετωμάτων.
Το απόσπασμα που παραθέτουμε ανήκει στη βιογραφία του Περικλή που συνέγραψε ο Πλούταρχος (50-120 μ.Χ.), και είναι περίφημο, γιατί δίνει μια εντυπωσιακή περιγραφή των ποικίλων εργασιών που έγιναν για τον καλλωπισμό του Ιερού Βράχου, βασισμένη σε έναν επιβλητικό κατάλογο των ειδικοτήτων που έλαβαν μέρος στο έργο ‒ τα λόγια του Πλουτάρχου μας κάνουν να νιώθουμε τον πυρετώδη πολύβουο ρυθμό που διείπε τότε ολόκληρο τον λαό της Αθήνας. Συγχρόνως το χωρίο ρίχνει φως στον διπλό στόχο του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή, αφενός να προβάλει το αθηναϊκό μεγαλείο και αφετέρου να εξασφαλίσει τη γενική ευημερία με την άφθονη παροχή εργασίας στους κατοίκους της Αττικής.
2) Εννοείται ο στρατιωτικός μισθός.
