Μικρό σε όγκο αλλά πολύ σημαντικό σε περιεχομένο κυκλοφόρησε το βιβλίο Ο Δροσίνης και τα Γαλλικά Γράμματα του Αναστασίου Αγγ. Στέφου από τη σειρά των αυτοτελών εκδόσεων του Συλλόγου «Οι φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη», μετά την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία στην Ποίηση του Γεωργίου Δροσίνη και τη Βυζαντινή Γραμματεία στην Ποίση του Γ. Δροσίνη, οπότε ολοκληρώθηκε μια τριλογία.
Η πρώτη εντύπωση, που κεντρίζει και το ενδιαφέρον του αναγνώστη, έρχεται από την Νίκη της Σαμοθράκης στο εξώφυλλο. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί πώς αφού για τα Γαλλικά Γράμματα πρόκειται. Ναι, για τα Γαλλικά Γράμματα πρόκειται, αλλά η περίφημη Νίκη φιλοξενείται στο Λούβρο σε περίοπτη θέση, οπότε είμαστε μέσα στο θέμα ad hoc. Η δεύτερη εντύπωση έρχεται από τη φωτογραφία του ποιητή στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 1921, στην Boulevard La Grande Armée. Ο ποιητής περιπατητής στην μεγάλη Λεωφόρο, με το σκούρο κοστούμι του, το καπέλο, το μπαστούνι του και στη μασχάλη ίσως γαλλικές εφημερίδες. Φωτογραφία εμβληματική. Στο βιβλίο, υπάρχουν επίσης φωτογραφίες του Δροσίνη στη Malmaison. Όλα βρίσκονται στο Μουσείο του, του οποίου την ευθύνη και φροντίδα έχει η γενναιόδωρη κυρία Ελένη Βαχάρη.
Και προχωρούμε. Το βιβλίο μοιράζεται σε δύο ισοδύναμα μέρη. Στο πρώτο, ο συγγραφέας παραθέτει τα ποιήματα και τη μετάφρασή τους, προβαίνοντας παράλληλα και στο σχολιασμό τους, τη σχέση τους με άλλα, τις διακειμενικές εξακτινώσεις τους, την ερμηνεία τους και το ιστορικό της σύνθεσής τους. Αλλά και άλλα που αφορούν τη Γαλλία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Το δεύτερο μέρος αποτελούν οι σημειώσεις, πλούσιο υλικό, πάρα πολύ σημαντικό που βρίσκεται στο εργαστήρι του ποιητή και στα θυλάκια του μελετητή, μετά από τον εξονυχιστικό του έλεγχο.
Η επαφή του Δροσίνη με τα Γαλλικά Γράμματα αρχίζει από την παιδική του ηλικία, στο σχολείο των Καθολικών Καλογραιώνμετά στο Ελληνικό Σχολείο ή αλλιώς Λύκειο Σουρμελή και, τέλος, στην ιστορική Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή, όπου επίσης διδασκόταν τότε αποκλειστικά η γαλλική γλώσσα στη Μέση Εκπαίδευση. Αργότερα έμαθε και Γερμανικά. Γνωρίζοντας λοιπόν πολύ καλά Γαλλικά διάβαζε στο πρωτότυπο Ουγκώ, Σύη, Πρυντόμ, Κοπέ, Μυσέ, Μεριμέ, Σενιέ. Ο Στέφος κάνει ιδιαίτερη αναφορά στον Ερνέστο Ρενάν, για του οποίου την εκατοστή επέτειο από τη γέννησή του οργάνωσε εκδήλωση, στην Ακρόπολη, όπου έγινε και η απαγγελία του ποιήματος του σπουδαίου Γάλλου ποιητή «Προσευχή στην Ακρόπολη» (την οποία, προφανώς, είχε υπόψιν του ο Νικηφόρος Βρεττάκος, όταν συνέθετε τη δική του Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολ που επίσης παρουσιάστηκε ως ορατόριο στο Ηρώδειο). Όμως η σχέση του Δροσίνη με τα γαλλικά γράμματα συνεχίζεται με τις μεταφράσεις ποιημάτων του Κλωντέλ και του Ελυάρ. Συνεργάστηκε και με τον Περνώ για τη μετάφραση των δικών του ποιημάτων στα Γαλλικά.
Η σχέση του Δροσίνη με τα Γαλλικά δεν σταματά εκεί. Σε πολλά ποιήματά του παραθέτει γαλλικές λέξεις, ή γαλλικούς υπότιτλους. Για του λόγου το αληθές, αναφερόμαστε στους δέκα στίχους του François Coppée (1842-1908), μότο στη συλλογή Ιστοί Αράχνης, από τους οποίους ο τελευταίος απευθύνεται στον αναγνώστη: Fi donc, lecteur, tu lis par dessus mon épaule, λοιπόν, αναγνώστη μου, διαβάζεις απαξιωτικά.
(Κοιτάζοντας καλά και συγκρίνοντας τον Κοπέ με τον Μποντλέρ, 1821-1867, παρατηρούμε ότι ο Μποντλέρ είναι είκοσι χρόνια μεγαλύτερος και πέθανε πολύ νεότερος. Κι επειδή τα Fleurs du Mal είχαν προξενήσει μεγάλη αίσθηση στη γαλλική κοινωνία, ο στίχος του Κοπέ δεν μπορεί παρά να είναι εμπνευσμένος από τους καταληκτικούς στίχους του Μπωντλέρ, του ποιήματος «Στον Αναγνώστη»: Tu le connais, lecteur, ce monster delicat,/ Hypocrite lecteur –mon semblable- mon frère, που σημαίνει: το γνωρίζεις αναγνώστη το φίνο ετούτο τέρας, υποκριτή αναγνώστη, όμοιέ μου κι αδελφέ μουˑ με πιο απλά λόγια, αν είσαι σαν κι εμένα, και, αφού με διαβάζεις, είσαι, υποκριτή αναγνώστη μου, ξέρεις τι βασανίζει την καρδιά μου και μην κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις. Ο Δροσίνης λοιπόν, βάζει μότο στη συλλογή του όχι τους στίχους του «καταραμένου» Μπωντλέρ αλλά του καθώς πρέπει Κοπέ. Κατανοητόν το γιατί).
Ακολουθούν ποιήματα του Sully Prundomme, Theodore Banville, Alfred de Musset. Mauriche Maiterlinck, του Samain η «Ελένη», με την περίφημη σκηνή της Τειχοσκοπίας, (Ιλιάδα Γ’ 156-160). Ο μελετητής, μεταφραστής σχολιάζει τις ρεαλιστικές λεπτομέρειες, το πανόραμα της σύγκρουσης Ελλήνων και Τρώων, τον έρωτα και τον θάνατο, τον πόλεμο και την καταστροφική πλευρά του.
Στην Πύρινη Ρομφαία ο Δροσίνης με τέσσερα ποιήματα προβάλλει τη σχέση του με τη Γαλλία, τον γαλλικό λαό και τον Ναπολέοντα. Παράδειγμα μας παρέχει το οκτάστροφο ποίημα-ύμνος και προσκύνημα στην 14η Ιουλίου 1918, όταν η Γαλία έβγαινε νικήτρια από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα στους στίχους «Της Αυρηλίας την Κόρη στήνω/ Χρυσελεφάντινη Αθηνά» αφιερώνει συμβολικά ένα νεόκτιστο Παρθενώνα για την Παλλάδα και τη Jeanne d’ Arc. Ποίημα με πολιτική διάσταση αφιερώνει, επίσης, στη Γαλλία, όταν το 1917 συμμαχικό άγημα της Αντάντ, με την οποία είχε συνταχθεί ο Βενιζέλος, αποβιβάζεται στον Πειραιά απαιτώντας από τον φιλογερμανό βασιλιά Κωνσταντίνο να παραιτηθεί υπέρ του γιου του Αλέξανδρου (πρόκειται για κείνον που τον δάγκωσε η μαϊμού, και ο Βασίλης Ραφαηλίδης λέει πως επρόκειτο για «μαϊμού» μαϊμού, ήτοι για στημένη δολοφονία). Ο Δροσίνης πάντως χαιρετίζει δημοκράτες τους Γάλλους που υποστηρίζουν τον Αλέξανδρο, και Καίσαρες εκείνους που υποστηρίζουν τον Κωνσταντίνο. Τιμά με ποίημα τον Γάλλο στρατηγό Φαβιέρο, που έδρασε στην Ελλάδα το 1821 και ταυτίζει τους Γάλλους με τους γενναίους Σαλαμινομάχους. Στο ποίημα του Φαβιέρου οι εξακόσιοι– τον αποκαλεί Κολονέλο και αναφέρεται στους εξακόσιους που είχαν μπει στην Ακρόπολη, όπου αγωνιζόταν και πρόσωπο συγγενικό του Δροσίνη.
Για τον Ναπολέοντα έγραψε πολλά ποιήματα εγκωμιαστικάˑ για την ευφυϊα του, την καταστροφή του στο Βατερλό, την προτομή του στα εκατό χρόνια από τον θάνατό του (1821-1921), ποίημα-ύμνο για τους θριάμβους στο Αούστερλιτς και στην Ιένα, στην εξορία και στον θάνατο. Η Αγάπη του ποιητή επεκτείνεται στις θαυμάσιες περιγραφές των δημοσίων κτηρίων -Πάνθεον, Λούβρο, Μέγαρο των Απομάχων- με τη διαφορά ότι «Μόνο η Ακρόπολις και ο Παρθενών κι ένα ηλιοβασίλεμα με μενεξεδένιον Υμηττόν είναι ανώτερά του». Ακόμα θαυμάζει τις περίτεχνες εκκλησίες, τους δρόμους τα βουλεβάρτα, τους κήπους, τα φημισμένα κοιμητήρια, με τους αμέτρητους τάφους των επιφανών ποιητών –αναφέρει όλους με τα ονόματά τους- και καταθέτει φύλλο δάφνης στον τάφο τους, σαν χαιρετισμό στον Απόλλωνα.
Εφτά ποιήματα στη συλλογή Πύρινη Ρομφαία μιλούν για το μνημείο του Βίκτωρος Ουγκώ, τη γέφυρα του Αλέξανδρου Γ΄ με τους τέσσαρες Πήγασους, τις Δύο Νίκες (η μία της Σαμοθράκης, πιθανόν του εργαστηρίου του Σκόπα, και η άλλη του Παιωνίου, στην Ολυμπία), ποίημα για τον τάφο του Γκυ ντε Μωπασάν, για την Αφροδίτη στο Λούβρο με αφορμή την κλοπή της (1821-1921) παραθέτει και όλη την περιπέτεια του αγάλματος μέχρι να φτάσει στην Τουλόν, πριν καταλήξει στο Λούβρο. Τέλος, ο Δροσίνης ανασυνθέτει ποιήματα του Γάλλου ποιητή Ιωάννη Αυγ. Ανγκελιέρ, δύο τετράστιχα, αφιερωμένα το ένα στον Ανδρέα Σενιέ και το άλλο στον Ναπολέοντα.
Για όλα αυτά τιμήθηκε από τη Γαλλική Πρεσβεία, το 1924, με το παράσημο της Λεγεώνας της τιμής που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Δροσίνη στην Κηφισιά, καθώς και τα έγγραφα που πιστοποιούν αυτή την τιμή. Το έργο του ματεφράστηκε στα Γαλλικά και όχι μόνο. Επίσης, στις 11 Ιουνίου 2002, πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, οργανώθηκε φιλολογικό μνημόσυνο, στο Ελληνικό Σπίτι στο Παρίσι σε συνεργασία με το Μουσείο Δροσίνη και το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο.
Το βιβλίο, είπαμε στην αρχή, είναι μικρό. Η σύντομη ωστόσο, περιδιάβαση στις σελίδες του αποδεικνύει ότι είναι μεγάλο και σε περιεχόμενο και σε ουσία.
Ο Αναστάσιος Αγγ. Στέφος έκανε μια τίμια δουλειά με αγάπη για το αντικείμενο του οποίου είναι γνώστης και λάτρης, όπως και ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης.
