Τον γνώρισα στο πανεπιστήμιο τα όμορφα χρόνια της φοίτησης. Εκείνος σπούδαζε Μεσαιωνική Φιλολογία και εγώ Αρχαιολογία. Πίναμε συχνά τον καφέ μας στο κυλικείο και είχαμε ατέλειωτες συζητήσεις πάνω σε διάφορα θέματα. Με ένα λόγο ήμασταν αχώριστοι. Αχώριστοι ακόμη και όταν τελειώσαμε τις σπουδές και χωρίσαμε, γιατί κάποιο τηλεφώνημα ή κάποιο γράμμα κράτησε και κρατάει ακόμη ψηλά το λάβαρο της πνευματικής μας αυτής σχέσης. Και αυτό που έκανε, από τη δική μου πλευρά τουλάχιστο, αυτή τη φιλία τόσο μακρόχρονη και ενδιαφέρουσα είναι, νομίζω, οι πρωτότυπες, ή πιο σωστά παράξενες ιδέες αυτού του ανθρώπου, που με έφερναν συχνά εκτός εαυτού και με έκαναν, παρ΄όλ΄αυτά, ανίκανο να προβάλλω σοβαρές αντιρρήσεις. Τέτοιες παράξενες ιδέες θα βρείτε και σε τούτο το γράμμα του, που έλαβα μόλις πριν από λίγο και σκέφτηκα να το παραθέσω εδώ ολόκληρο, με την ελπίδα ότι το θέμα του θα παρακινήσει τις εκπροσώπους του ωραίου φύλου – και ιδιαίτερα τις φεμινίστριες- να στρέψουν το ενδιαφέρον τους ή τουλάχιστον την πολεμική τους προς τις μεσαιωνικές σπουδές.
« Εκεί που σήμερα έχουν φτάσει τα πράγματα» μου γράφει «είναι επόμενο όλοι σχεδόν οι άντρες να θεωρούνται αντιφεμινιστές. Άλλος γιατί έδειρε τη γυναίκα του∙ άλλος γιατί δε λέει πολλά κομπλιμέντα∙ κι άλλος γιατί δεν πλένει τα πιάτα στο σπίτι ή γιατί τόλμησε να φέρει αντίρρηση για την αγορά πανάκριβης γούνας. Στη δική μου περίπτωση, μια και δεν μπόρεσα ν΄αποτελέσω εξαίρεση, αιτία στάθηκε – τι νομίζεις; — ότι διαβάζω μεσαιωνικά βιβλία ή βιβλία που αναφέρονται σ΄ εκείνη τη μακρινή και σκοτεινή εποχή. Ένας άνθρωπος που διαβάζει τέτοια βιβλία και ο Μεσαίωνας αποτελεί τη φαντασιακή του επικαιρότητα σίγουρα θα έχει για την ισότητα των δύο φύλων ιδέες πέρα για πέρα μεσαιωνικές και ξεπερασμένες. Και για να καταλάβεις ότι ως ένα σημείο για κείνη την εποχή δεν έχουν άδικο, σου παραθέτω ένα μικρό αλλά ενδεικτικό αυτής της άποψης απόσπασμα από την Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη, ένα μυθιστόρημα δηλαδή που αναφέρεται στην εποχή του Μεσαίωνα : « Εντός του πλοίου» λέει ο Ροΐδης « ήταν δεκαέξ τον αριθμόν, εννέα άνθρωποι και επτά γυναίκες∙ είπον δε άνθρωποι και ουχί άνδρες, διότι κατ΄εκείνην την εποχήν ημφισβητήτο ακόμη αν ανήκουν εις το ανθρώπινον γένος αι γυναίκες». Και ρωτάω τώρα: Μήπως και σήμερα δεν υπάρχει αυτή η αμφισβήτηση;… Και βέβαια υπάρχει. Μόνο που σήμερα αποφεύγουμε να την διατυπώνουμε με λόγια. Και τούτο όχι γιατί είμαστε πιο πολιτισμένοι, αλλά απλούστατα γιατί είναι ανώφελο, για να μην πούμε γελοίο, να κάνουμε κάτι τέτοιο, αφού από αιώνες την έχουμε διατυπώσει με νόμους, με ξυλοδαρμούς, με βιασμούς και άλλα τέτοια αντρικά τερτίπια. Αυτός είναι και ο λόγος που κρατάμε τώρα τα προσχήματα και είμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας. Αλλά κι αυτός είναι πάλι ο λόγος που ξεσηκώνονται σήμερα οι φεμινίστριες, τραντάζονται οι νομοθεσίες και διαλύονται συχνά οι οικογένειες. Δέχομαι λοιπόν πως οι ιδέες μου είναι μεσαιωνικές, «μεσαιωνικότατες» μάλιστα∙ ξεπερασμένες όμως όχι!…
Εκείνο όμως που με κάνει τώρα ν΄ανησυχώ και να γκρινιάζω σαν γεροπαράξενος είναι η αδιαφορία, η επιπολαιότητα, αν θέλεις, καμιά φορά και η ειρωνική στάση που κρατάμε εμείς οι άντρες απέναντι στο κίνημα του φεμινισμού. Και λέω έτσι γιατί οι γυναίκες, όπως και οι μαύροι της Αμερικής, δεν ικανοποιούνται πια με την ισότητα. Τι θέλουν; Οπωσδήποτε όχι ισότητα. Αν επρόκειτο, πράγματι, για ισότητα, δε θ΄άξιζε τώρα τον κόπο να το συζητάμε. Τι λοιπόν θέλουν οι καημενούλες; Θα μου επιτρέψεις πάλι να καταφύγω στον Μεσαίωνα. Ήταν, βλέπεις, μια εποχή που θύμιζε σε πολλά τη δική μας. Μην ακούς που συχνά κάνουν λόγο για μεσαιωνική βαρβαρότητα… Υπήρχε και τότε πλούτος και υποκρισία και διαφθορά. Μόνο τα νούμερα της στατιστικής αλλάζουν. Επόμενο λοιπόν είναι οι ποιητές του Μεσαίωνα να είδαν πράγματα που συμβαίνουν και σήμερα. Για να μη σε κουράζω όμως περισσότερο, θα προσπαθήσω να γίνω όσο μπορώ πιο σύντομος και πιο συγκεκριμένος.
Ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της Αγγλίας, ο Τσώσερ, που έζησε την εποχή για την οποία μιλάμε και είναι ο πρώτος τεχνίτης του λόγου που δούλεψε την ακατέργαστη ακόμη αγγλική γλώσσα και έφτιαξε αληθινά αριστουργήματα, ο Τσώσερ, λοιπόν, λέει σε ένα από τα καντερβουργιανά διηγήματα τα εξής: « Είπαν σε κάποιον ιππότη ότι θα ΄χανε το κεφάλι του αν δε μάθαινε αυτό που επιθυμούν περισσότερο οι γυναίκες. ( Και αυτή η διαταγή και απειλή μαζί – αξίζει να το σημειώσεις – προερχόταν από γυναίκα ). Ύστερα από πολλές περιπλανήσεις και αναζητήσεις κατάφερε ο δύστυχος ιππότης να μάθει τη γυναικεία αυτή επιθυμία και να σπεύσει να την πει: « Αρχόντισσα κυρία» της είπε « αυτό που πιο πολύ επιθυμούν οι γυναίκες είναι να ασκούν πλήρη έλεγχο τόσο στο σύζυγό τους όσο και στον εραστή τους, και να είναι αφέντες τους» (Τhe wife of Bath’s Tale ).
Ευτυχώς… Ευτυχώς , λέω, που οι φεμινίστριες δεν διαβάζουν μεσαιωνική ποίηση. Αν διάβαζαν τις Ιστορίες του Καντέρμπερι, ο Τσώσερ θα ήταν σε πολύ άσχημη θέση. Θα τον έβριζαν κομπλεξικό, σεξιστή ή φαλλοκράτη και θα τον έλουζαν με κατάρες, με σκοπό να τον γκρεμίσουν απ΄το βάθρο της αιωνιότητας. Και όπως καταλαβαίνεις, μια τέτοια πτώση θα ήταν μεγάλο πλήγμα για το αντρικό κατεστημένο. Η γυναικεία όμως τιμωρία, που , όπως λέει ο στίχος του Ορατίου, « βαδίζει κουτσαίνοντας» ( pede poena claudo ), θα πέσει κάποτε βαριά επάνω του. Και αυτό ο μεγάλος Άγγλος ποιητής το πρόβλεψε μέσα στο έργο του: «Δεν αντέχω τον άντρα που μου λέει τα ελαττώματά μου» ( I can’t bear a man who tells me my faults ). Θα το βρεις στην ίδια ιστορία που ανάφερα πιο πάνω.
Τέτοιο είναι το χαδιάρικο θηλυκό που κοιμάται δίπλα μας…
Παρ΄όλ’ αυτά δεν είμαι τόσο κακός και τόσο μονοκόμματος, όσο δηλαδή χρειάζεται για να΄ναι κανείς πέρα για πέρα αντιφεμινιστής. Και δεν είμαι γιατί εσύ ξέρεις καλύτερα από τον καθένα πόσο βαθιά με άγγιζε και με αγγίζει ακόμα κάθε γυναικεία προσωπικότητα, όταν πράγματι το αξίζει. Δεν έχεις παρά να θυμηθείς τους ωραίους εκείνους στίχους που έγραψα, περιμένοντάς σε ένα πρωί στο κυλικείο, για τη Σάντα Τερέζα της Άβιλας, αυτή τη μεγάλη ισπανική ψυχή, που άγιασε όχι, όπως άλλοι, από το φόβο της κόλασης και τη σκέψη του θανάτου, αλλά από αγάπη και ξεχείλισμα ζωής, και που η αδάμαστη γυναικεία της φύση την έκανε ν΄αγαπήσει τον Χριστό πρώτα σαν άντρα και μετά σαν Θεό, πρώτα σαν ύλη, σαν σώμα και μετά σαν ένα ασύλληπτο για την ανθρώπινη λογική πνεύμα :
Εκεί που καιν φωτιές του Τορκουεμάδα
αστράφτουν της ψυχής τα γιαταγάνια.
Πάθος κι αγάπη, του Χριστού λαμπάδα,
της μοίρας σου κεντούν τα καμβοπάνια.
Περπατησιά στη σκέψη και ζαλάδα
του πειρασμού τα λάγνα συντριβάνια∙
μες στην καρδιά σου μυστική χλομάδα
κι οι μέρες σου χαμένα καραβάνια».
Έτσι τελειώνει το γράμμα του φίλου μου πριν βάλει από κάτω το όνομά του. Πιστεύω τώρα να καταλάβατε τι εννοούσα, όταν έλεγα πιο πάνω ότι οι ιδέες του είναι παράξενες και ότι εκεί που νομίζει κανείς ότι λέει πράγματα τρελά, ξαφνικά διαπιστώνει ότι τα ίδια αυτά πράγματα επιβεβαιώνονται και στο έργο ενός μεγάλου πνεύματος που δεν μπορείς ν΄αμφισβητήσεις. Έβαλα πάλι την επιστολή του στον φάκελο και πήρα από τη βιβλιοθήκη το ημιτελές αριστούργημα του μεγάλου αυτού Άγγλου ποιητή και άρχισα να το ξεφυλλίζω. Κάποια στιγμή σταμάτησε το βλέμμα μου σε τούτους τους στίχους, όπου η τρομερή σύζυγος από το Μπαθ λέει στις σημερινές γυναίκες για τη σεξουαλική τους παρενόχληση :
Υπάρχει μεγαλύτερη τσιγκουνιά από το ν’ αρνείσαι
σε κάποιον ν’ ανάψει το κερί του από το φανάρι σου;
Να μια γυναικεία αλήθεια, είπα, που είναι διαχρονική και θα ισχύει για πάντα. Όσο για την ισότητα των δύο φύλων, δε στάζει πια δάκρυ ο ήλιος, που « τα πάνθ’ ορά».
