Φύλλο πορείας
[Foglio di via]
Και λοιπόν, ουδέν νεώτερον, από το ύψωμα τούτο
απ’ όπου, για λίγο ακόμα, παρατηρείς δίχως να μιλάς
κι ο άνεμος μες στα μαλλιά το βράδυ φέρνει.
Και λοιπόν, δρόμο δεν έχει να κατέβεις
παρεκτός για το Νότο, κει που ήλιος δεν αγγίζει
κι είν’ από νερό ακόμα και των δέντρων τα κλαδιά.
Και λοιπόν, θα μείνει σε λίγο δίχως μιλιά το στόμα.
Και θα βρεθούμε το βράδυ ετούτο στο βάθος της κοιλάδας
κει που σβήσαν της γιορτής όλοι οι πυρσοί,
κει που σωπαίνουνε τα πλήθη και δε γνωρίζονται οι φίλοι.
Στον Βιττόριο Σερένι
[A Vittorio Sereni]
Πώς απομακρυνθήκαμε μεταξύ μας.
Tι πράγμα στενάχωρο κι όμορφο:
μια φορά μου ’λεγες πως ένα πεπρωμένο ήμουν.
Είμαστ’ όμως δυο πεπρωμένα.
Το ένα καταδικάζει τ’ άλλο.
Το ένα δικαιώνει τ’ άλλο.
Μα ποιος θα’ ναι κείνος που θα καταδικάσει
ή θα δικαιώσει
εμάς τους δυο;
Δριμύς χειμώνας
[Agro inverno]
Χειμώνα πικρέ στη φωτιά σου σπιθοβολάς
τα δάση αναλώνεις τις σκεπές
κόβεις και πυρπολείς χειμώνα.
Aς θρηνεί όποιος θρηνεί κι όποιος πονά πιότερο ας πονά
όποιος μισεί δυνατότερα ας μισεί κι όποιος προδίδει
ας θριαμβολογεί:
τούτο είν’ το στερνό κείμενο και διάταγμα
του δικού μας χειμώνα.
Δεν ξέραμε τι να κάνουμε για μας
για τη ζωή την πράσινη και τα τρυφερά τα λούλουδα.
Για τούτο είν’ το τσεκούρι στης καρδιάς τη ρίζα
και σαν τα ξερόκλαδα που κουυλουριάζονται θα καούμε.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ο Franco Fortini (1917-1994) είναι μια σημαντική μορφή των ιταλικών μεταπολεμικών γραμμάτων: ποιητής έντονα πολιτικοποιημένος, λογοτεχνικός κριτικός, δοκιμιογράφος και θεωρητικός της Αριστεράς, ανήκει στη γενιά των Ιταλών συγγραφέων και διανοητών που η σκέψη ωριμάζει μέσα στη δίνη του μεγάλου πολέμου.
Ο Φορτίνι, που ξεκίνησε την πνευματική του δράση στους κόλπους της Αντίστασης, επιλέγει να δίνει στο έργο του έμφαση στο κοινωνικό-ρεαλιστικό στοιχείο. Η ποίησή του ανακαλεί συχνά ζοφερές μνήμες του πολέμου, ενώ αντιμετωπίζει με έντονα κριτική ματιά την κρίσιμη περίοδο που επακολούθησε.
Το πρώτο ποίημα που δημοσιεύεται εδώ είναι ίσως το γνωστότερο του Φορτίνι: με βάση αυτό, τιτλοφορείται και η πρώτη του ποιητική συλλογή που εκδόθηκε το 1946. Ο ποιητής εμφανίζεται να «παρατηρεί», σαν στρατιώτης σε εντεταλμένη υπηρεσία που δίνει αναφορά (στη συνείδησή του, πιθανότερα), μέσα σ’ ένα τοπίο ζοφερό, με την επίγνωση ότι σύντομα «ακόμα κι οι φίλοι δε θα γνωρίζονται».
Σ’ έναν φίλο και ομότεχνο, με εκ διαμέτρου αντίθετο χαρακτήρα και δράση, είναι αφιερωμένο το δεύτερο ποίημα, γραμμένο πολλά χρόνια μετά (περιλαμβάνεται στην 4η συλλογή του Φορτίνι, που εκδόθηκε το 1973). Πρόκειται για τον σπουδαίο ποιητή Βιττόριο Σερένι, ο οποίος ανδρώθηκε επίσης ποιητικά την περίοδο του πολέμου, αν και είχε αντίθετη τύχη (πολέμησε στον ιταλικό στρατό και στη συνέχεια πιάστηκε αιχμάλωτος)[1]. Είναι ενδιαφέρον ότι ο διάλογος των δύο ποιητών έχει αρκετό εύρος: πέρα από το γεγονός ότι ο Φορτίνι υπήρξε σημαντικός κριτικός, αυστηρός ενίοτε, του έργου του Σερένι, είναι γνωστό και παλιότερο επίγραμμά του που απευθύνεται στον, νεαρό τότε, Σερένι με την παρακάτω έμμετρη παραίνεση:
Σερένι, εύθραυστε θρύλε,
της πίστης χορδή, δεν είν’ πάντα το ίδιο τα νιάτα κι η αλήθεια
[…]
Σκίσ’ το κείνο το φύλλο το λευκό που στο χέρι σου κρατάς.
Χρόνια μετά, ο Σερένι παρεμβάλλει τους στίχους αυτούς στο μεγάλο αυτοβιογραφικό ποίημά του «Ένα μέρος για διακοπές», για ν’ απαντήσει αμέσως μετά: Δεν είχε τότε φύλλα και χαρτιά για να παίξεις. Πάντως, και για τον Φορτίνι, στο κατώφλι πια της μέσης ηλικίας, φαίνεται πια πιο εύθραυστη η βεβαιότητα…
Στη δεκαετία του ’60, με την κορύφωση του Ψυχρού πολέμου, ο Φορτίνι γράφει το πικρό ποίημα «Δριμύς χειμώνας». Η σύνδεση της αντίξοης εποχής με τις ενέργειες των ανθρώπων αποκτά ίσως σήμερα πιο τραγική επικαιρότητα: όπως φαίνεται, ο χειμώνας μπορεί να «καίει», με πιο καταστροφική δριμύτητα, ακόμη και μες στην καρδιά της άνοιξης…
[1] Περισσότερα για τον Σερένι, σε παλαιότερη δημοσίευση δικής μας μετάφρασης τριών ποιημάτων του στο «Περί Ου», μαζί με σύντομο επίμετρο (15.12.2019).
