Ξεκινώντας να γράφω για την «Αλλαγή φρουράς» του Παναγιώτη Βλάχου, προσπαθώ να αντισταθώ στον πειρασμό να συνοδεύσω το κείμενό μου με φωτογραφίες, μουσικές, βιβλία και γεύσεις για να ξαναστήσω το κλίμα του μυθιστορήματος όπως το έζησα. Γιατί πάνω απ’ όλα το βιβλίο του Π.Β. είναι ένα οδοιπορικό των αισθήσεων. Μια περιπλάνηση στα στέκια της σημερινής Αθήνας αλλά και της Αθήνας της δεκαετίας του 1980, σε γεύσεις ποτών με μαγικά ονόματα [Aultmore, Tullamore, Don Julio], με συνοδεία από το Diamonds and Rust και τον Ντίλαν ως το Let it Bleed και τους Doors, από το ελληνικό πανκ μέχρι την Πάτι Σμιθ, από τους Last Drive ως τους Ιχνηλάτες του Ιούρα, από τον Σατί ως τον Μάλερ. Και φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι πάμπολλες αναφορές σε βιβλία και συγγραφείς, ποιητές και θεωρητικούς που επηρέασαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την εποχή που περιγράφεται.
Το μυθιστόρημα ξεκινά με έναν θάνατο. Ο Δημήτρης Ιακώβου – καθηγητής πανεπιστημίου και αντιπρύτανης – βρίσκεται στο γραφείο του στη σχολή με μια σφαίρα στο κεφάλι. Δολοφονία ή αυτοκτονία; Την υπόθεση θα αναλάβει να ερευνήσει ο αστυνόμος Αλεξάτος- χωρίς μικρό όνομα – που γρήγορα αντιλαμβάνεται πως το κλειδί του μυστηρίου βρίσκεται στις αντισυμβατικές του δραστηριότητες, στο Παρίσι του Μάη του ’68, στην Αθήνα της εποχής του ΠΑΣΟΚ και στην ιδιότυπη πανεπιστημιακή παρουσία του.
Ο αστυνόμος Αλεξάτος γνωρίζει τον κύκλο του Ιακώβου: τη μυστηριώδη και γοητευτική Μιράντα [ψευδώνυμο: Πατ, από την Πάτι Σμιθ], τον διδάσκοντα στη Σχολή Καλών Τεχνών Άρη Δαγκλή [Κάρλος], τον συνάδελφο στο πανεπιστήμιο Φίλιππα Ρογώση. Μοναχικός τύπος ο ίδιος, δείχνει να έλκεται από την ιδιόρρυθμη συντροφιά, η οποία εκφράζει κάτι που ο «μπάτσος» [όπως τον αποκαλεί η Πατ] δεν τόλμησε ίσως ποτέ να γίνει. Αργότερα μαθαίνουμε για την ανεξιχνίαστη απόφασή του να εγκαταλείψει τη Νομική για να γίνει αστυνομικός. Αντιφατικός, βγαλμένος από το γαλλικό νουάρ, με λίγο σκοτσέζικο κυνισμό [Ράνκιν; Κερ;], ευαίσθητος σαν τον Φαμπιό Μοντάλ του Ιζό, ξένο σώμα ανάμεσα στους συναδέλφους του, ο Αλεξάτος μού θύμισε την περιγραφή του Τσάντλερ για τον «ιδανικό» ντετέκτιβ στην «Απλή τέχνη του φόνου».
Η «Αλλαγή φρουράς» ακολουθεί δύο κύριες αφηγηματικές γραμμές. Η μία είναι γραμμική και αφορά την εξέλιξη της αστυνομικής έρευνας του Αλεξάτου με αφηγητή τον ίδιο, με κάποιες παρεκβάσεις στο παρελθόν του. Η δεύτερη είναι πιο σύνθετη, κάποιες φορές δοκιμιακή, άλλες ποιητική ή βιωματική, και διερευνά τις ιδεολογικές αφετηρίες και την πορεία της παρέας του Ιακώβου. Δίπλα στα όνειρα, τις αναζητήσεις, τα λάθη και τις απογοητεύσεις της συντροφιάς, ξεπροβάλλει συνέχεια η απόκρυφη Κοινωνία των Μεταφραστών, μια οργάνωση της οποίας οι ακριβείς στόχοι είναι αδιευκρίνιστοι – τα πιθανά μέλη αρνούνται να μιλήσουν ή δίνουν αντιφατικές πληροφορίες. Σύμφωνα με κάποια κείμενα, ο βασικός σκοπός είναι η μετάφραση σημαντικών βιβλίων, αλλά και η εξέγερση – όχι η επανάσταση – απέναντι στην εξουσία, την κυρίαρχη αισθητική και την ομοιομορφία. Ποια είναι όμως η σχέσεις της με πράξεις βίας και με τη Vita Nova, μια άλλη οργάνωση που αναλαμβάνει έμμεσα την ευθύνη για τον φόνο του Ιακώβου και απειλεί – πάλι έμμεσα – με νέους φόνους; Ή μήπως απλώς αυτή η τελευταία προσπαθεί να θολώσει τα νερά;
Καθώς εξελίσσεται η πλοκή, γίνονται ολοένα πιο σαφή τα αδιέξοδα στα οποία έχει οδηγηθεί η γενιά της αμφισβήτησης, που μάλλον υποτίμησε την ικανότητα της εξουσίας και του χρήματος να ενσωματώνει και να αλλοτριώνει. Τι ωφελεί να προσπαθεί να κάνεις τους ανθρώπους να σκέφτονται, σε μια κοινωνία όπου επικρατεί «η ευφυΐα της μέδουσας» [η απουσία ευφυΐας, η ευφυΐα του τίποτα]; Άλλη μια γενιά ονειροπόλων έκανε τον αδυσώπητο κύκλο της. Η εποχή των μεγάλων ερώτων των πάντων τελείωσε.
Το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Βλάχου μού άφησε, υπό μία έννοια, μια γλυκόπικρη γεύση. Ωστόσο, όσο περνούν οι μέρες από τότε που το τελείωσα, όλο και απλώνουν οι ρίζες του μέσα μου. Σκέφτομαι πως οι ήρωές του δεν ζήσανε ζωές χαμένες. Αν ηττήθηκαν, έσπειραν τον σπόρο τους. Άφησαν μια σκυτάλη να αιωρείται, για επόμενες, ίσως πιο ώριμες, γενιές. Το αν και το πώς θα μπορούσε να είναι το θέμα μεγάλης συζήτησης. Και, εκτός από εξαιρετικό ανάγνωσμα, η «Αλλαγή φρουράς» είναι ιδανική για διάλογο και αντιπαραθέσεις – το κύριο ζητούμενο, κατά τη γνώμη μου, σε μια λέσχη ανάγνωσης.
Σημ: Ο Παναγιώτης Αλεξανδρίδης είναι Συντονιστής της Λέσχης Ανάγνωσης Εξωραϊστικής Βόλου]
