Δεν έχω δει τίποτα μέτριο, τίποτα “δεύτερο” από την ιστορικής προσφοράς Λυρική μας Σκηνή από τότε που μετακόμισε στο επιβλητικό και κοινωφελές, ιδιαίτερα φιλόξενο στο κοινό Ίδρυμα Νιάρχου.
Και τώρα με τον “Ντον Τζιοβάννι” δικαιώνει την διεθνή αποστολή της. Τα εύσημα ανήκουν σε όλους, καλλιτέχνες, τεχνικούς, θεωρητικούς και εργάτες, γιατί η καθαριότητα με την αρχοντιά είναι – ως γνωστόν – συνώνυμες.
Επί της ουσίας τώρα (μιας και γράφω για το “περί ου”).
Θα παραθέσω μια σειρά ποιητικών σκέψεων:
Ντον Τζιοβάννι.
Ερεβώδης περιπαικτικότητα.
Η ελαφράδα μιας “Θείας Κωμωδίας”.
Μεσογειακή φαρσοκωμωδία με μπαρόκ τέλος.
Η συνήθης χαρμολύπη παίρνει μελοδραματικές διαστάσεις.
Ψυχολογική μασκαράτα με διονυσιακές απολήξεις.
Ο Ντον Τζιοβάννι μένει στο συλλογικό ασυνείδητο ως μνημείο ερωτικής απληστίας, λαίμαργης αλαζονείας, κατάχρησης εξουσίας, παράβασης καθήκοντος….
Δεν είναι τυχαίο που σε αυτή την απολύτως εύστοχη όσο και διαφορετική παράσταση, ο θρυλικός μανιακός εραστής μένει σε δωμάτιο ξενοδοχείου με τον συμβολικά φορτισμένο αριθμό 666 και είναι χτενισμένος έτσι ώστε δύο άσπρες τούφες να σχηματίζουν κέρατα κριαριού, σύμφωνα με την Δυτική μεσαιωνική απεικόνιση του Σατανά, που ατυχώς ταυτίστηκε με τον αρχαιοελληνικό Εωσφόρο (που σημαίνει “ο κομιστής της Αυγής”).
Προσεκτική τηλεσκηνοθεσία, εξαίρετο μοντάζ, ηθελημένη γκροτέσκα υπερβολή στις γυμνές ερωτικές σκηνές, που τους αφαιρούσε κάθε αληθοφάνεια τονίζοντας την θεατρική συμβατικότητα (και όχι μόνον για λόγους “πολιτικής ορθότητος”, με τόσα που γίνονται γύρω μας τον τελευταίο καιρό…).
Ισορροπία θεατρικών και κινηματογραφικών κωδίκων.
Το στοιχείο του γκροτέσκο εμφιλοχωρεί παντού, το όλον θέαμα όμως δεν χάνει την ανθρωπιά του.
Αληθοφανής ο πρωταγωνιστής. Κινηματογραφικός θα έλεγα, παρά τον υπερτονισμό του κινησιολογικού του κώδικα στα κοντινά πλάνα.
Ακόμα και οι εξεζητημένες περούκες, οι μάσκες και τα κάπως σουρεαλιστικά requisites υπενθύμιζαν διαρκώς το “παράλογο” αυτής της αλλόκοτης παραβολής με τις αδήριτες υπόγειες μυστικιστικές προεκτάσεις.
Κάτω από το παραστασιακό υπήρχε ένα άλλο κείμενο, ευδιάκριτο μόνο στον μυημένο θεατή.
Αγώνας Φωτός-Σκότους, με το Φάος να υπερέχει στο τέλος. Η κρύα χειραψία θύματος και θύτη αποκαλύπτει το “Ψυχρόν Πυρ” των παγκόσμιων ενεργειακών ρευμάτων, σύμφωνα με τον φωτισμένον Ηράκλειτο, που κάποιοι αδαείς τον αποκάλεσαν “σκοτεινό” μετατρέποντας έτσι το άσπρο σε μαύρο.
Η συνένωση τών αντιθέτων. Αγώνας Αδίκου-Δικαίου Λόγου (για να θυμηθούμε τους αριστοφανικούς “Σφήκες”).
Βαθιά φιλοσοφική ενατένιση της ανθρώπινης κατάστασης και καταβύθιση στο Συλλογικό Ασυνείδητο, αλλά και βακχική παρωδία ιεροτελεστίας, γονιμολατρική αντιμετώπιση τής χαράς τής ζωής, που ξεχειλίζει μέσα από όλα τα κύτταρα, παρ’ όλο που ο θάνατος παραμονεύει.
Πάλη μεταξύ οργιαστικού παγανισμού και μεσαιωνικού ενοχοποιητικού παρεμβατισμού και εγκληματικής, υποκριτικής μισαλλοδοξίας.
Αντίθετα από τον “Φάουστ” του Γκαίτε, ο Υβριστής Δον Ζουάν εδώ δεν σώζεται από τον μεγάθυμο Δημιουργό των Πάντων χάρη στην Αγάπη, αλλά απολιθώνεται αμετανόητος και κατεβαίνει ζωντανός στον Άδη, στην Κόλαση που του αξίζει και την δικαιούται ανυπερθέτως.
Ο Ντον Τζιοβάννι τού Μότσαρτ είναι κάτι παραπάνω από μια απολαυστική “όπερα μπούφα” σε λιμπρέτο τού Λορέντσο ντα Πόντε, που χαρακτηρίστηκε “dramagiocoso” και ανέβηκε το 1787 από την ιταλική Όπερα τής Πράγας στο Εθνικό Θέατρο τής Βοημίας.
Πρόκειται μάλλον για μια κάποια μεταφυσική παραβολή, με στοιχεία κωμικά βεβαίως, αλλά και τραγικά και με διδακτική, ηθικοπλαστική στόχευση.
Αναφέρεται στη σύγκρουση τού ατόμου με τους άγραφους συμπαντικούς νόμους, με την μυθική Νέμεση, που τη φοβούνται οι πάντες, ακόμα και οι θεοί του Ολύμπου.
Εδώ ο Δον Ζουάν παρουσιάζεται αυταρχικός και υπεράνω Νόμου, όπως ο Κρέοντας στην σοφόκλεια “Αντιγόνη”, όπως ο Πενθέας στις ευριπίδειες “Βάκχες” κερδίζει την αναμφισβήτητη τιμωρία που του αξίζει για την υπερφίαλη αλαζονεία, για την ατομοκεντρική αντίληψη περί Δικαίου, για την υπέρβαση και κατάχρηση εξουσίας, δια την αριστοτελικήν “ύβριν” εν τέλει, που γεννά πάντα τυράννους.
Ο “Ντον Τζιοβάννι, η τιμωρία ενός ακόλαστου” (όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος αυτής της όπερας) κατά Πόντε-Μότσαρτ βασίζεται στον θρυλικό “Δον Ζουάν” του Ισπανού Τίρσο ντε Μολίνα.
Ένα απολύτως επίκαιρο θέαμα στον καιρό των καταιγιστικών καταγγελιών για σεξουαλικές παρενοχλήσεις και υπερβάσεις ορίων από ιθύνοντες και ιερά τέρατα…
Ουδείς στο απυρόβλητο.
Ο Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας είναι ποιητής, θεατρολόγος και κριτικός
