Κατάλαβα ότι δεν καταλήγει κανείς πουθενά παρά μόνο αν μιλάει στους ανθρώπους για πράγματα που ήδη γνωρίζουν. Ο αφελής δεν καταλαβαίνει πως προσβάλλει τους άλλους όταν μιλάει για πράγματα άγνωστά τους. Αυτή τη σκληρή συμπεριφορά τη συγχωρούν μόνο σε ένα συγγραφέα, δημοσιογράφο ή ποιητή. C. G. Jung.

Μόνη η διαπίστωση για την ύπαρξη μακροχρόνιας ‘κρίσης’ οδηγεί, τουλάχιστον, στην αμφιβολία και την αμφισβήτηση για το ορθό ή μη της προηγούμενης ζωής μας γενικά. Πολιτική, στρατηγικές, διαβίωση, στάση, ενέργειες, νοοτροπίες, στόχοι κτλ. τίθενται σε αμφισβήτηση. Η κρίση είναι ολιστική και πολυδιάστατη: η οικονομία είναι μια μόνο διάσταση και μάλλον όχι η πιο ουσιαστική. Πιο ουσιαστική είναι η ηθική κρίση, η οποία προέρχεται από τη στρεβλή ηθική μας στάση. Η οικονομική κρίση είναι στην πραγματικότητα μία έκφανση της ανθρώπινης κρίσης -ηθικής, αξιών, συμπεριφορών, αυτο-σεβασμού, επιδιώξεων κτλ.- και παραπέρα, κρίση πολιτικοκοινωνική, πολιτισμική, θεσμική, αλλά κυρίως ψυχική των ατόμων και του συνόλου. Την εξωτερική ιστορία αυτής της κρίσης την καταγράφει κάποιος ιστορικός, αλλά την εσωτερική και βαθύτερη ερμηνεία πρέπει να την δώσει κάποιος μελλοντικός ψυχολόγος -ίσως μεγαλύτερου αναστήματος από αυτό του Jung.

Ας δούμε μια ιστορία που διηγείται ο Jung: Κάποιος ευφυής νέος γράφει μια μελέτη για την προβληματική, από ψυχολογική άποψη, κατάστασή του χωρίς όμως να θεραπευτεί. Ρωτάει τον Jung γιατί, αφού οι επιστημονικές του γνώσεις τον βεβαιώνουν πως είναι ήδη θεραπευμένος, δεν θεραπεύτηκε ακόμα. Ο Jung του απαντάει πως, αν στον άρρωστο ήταν αρκετή ως μέσο θεραπείας η κατανόηση των τυπικών παθογόνων αιτίων της νόσου του, τότε έπρεπε να έχει πράγματι θεραπευτεί. Εφόσον όμως η κατανόηση αυτή δεν αποτελεί μέσο θεραπείας, τότε πρέπει να συμβαίνει κάτι άλλο. Αυτό που συνέβαινε ήταν το πρόβλημα της γενικής του στάσης απέναντι στη ζωή, η οποία στάση βρισκόταν έξω από τα συμπτώματα της νόσου του. Από την εξιστόρηση της ζωής του έγινε γνωστό ότι ο νέος αυτός δεν εργαζόταν, αλλά τον συντηρούσε μια κοπέλα ερωτευμένη μαζί του, που του έδινε χρήματα με δικές της στερήσεις. Ο Jung συμπεραίνει ότι «η αιτία της αρρώστιας του βασιζόταν σε αυτή την ανήθικη πράξη». Γι’ αυτό και ήταν αδύνατο να θεραπευτεί μόνο με την επιστημονική κατανόηση της κατάστασής του, αφού το βασικό σφάλμα βρισκόταν στην ηθική του στάση.

Πολλοί διατείνονται ότι με την κατανόηση και τη σκέψη μπορούμε να σβήσουμε μια ανηθικότητα, την οποία, οι ίδιοι που τη διέπραξαν, ούτε την αισθάνονται καν για να την διορθώσουν ή να υποφέρουν. Δεν βρίσκουν τίποτα το ανάρμοστο, το μεμπτό, το καταδικαστέο, στις πράξεις τους, που δεν τους δημιουργούν την παραμικρή σύγκρουση με την ηθική συνείδηση. Η ηθική στάση όμως αποτελεί πραγματικό ψυχικό παράγοντα των ατόμων και του συνόλου και πρέπει να την λαμβάνουμε υπόψη μας πολύ σοβαρά. Πίσω από κάθε ψυχικό πρόβλημα βρίσκεται ένα ηθικό πρόβλημα και μια στραβή ηθική στάση, έτσι ώστε ψυχική αρρώστια και ανηθικότητα συναποτελούν δυϊκές καταστάσεις.

Αν τα πράγματα είναι έτσι όπως τα λέει ο Jung, τότε εξηγούν και την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα. Η ανηθικότητα, η στραβή ηθική στάση, η απουσία ηθικών συγκρούσεων, η δικαιολόγηση των πράξεών μας, ο αμοραλισμός, το γνωστό ‘το νόμιμο είναι και ηθικό’ κτλ. που βιώνουμε, δείχνουν βαθύ ψυχικό και ηθικό πρόβλημα, το οποίο δεν λύνεται με οικονομικά μέτρα. Η ηθική ήττα της ελληνικής κοινωνίας είναι δεδομένη, αλλά η θεραπεία δεν φαίνεται στον ορίζοντα γιατί δεν καταλαβαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει, δεν υπάρχει διάγνωση του προβλήματος, επομένως ούτε και λύση.

Αν σε έναν άνθρωπο πεις ότι έχει κάποιο πρόβλημα, το πιο πιθανό είναι ότι θα φροντίσει να το δει και να το λύσει. Το ίδιο θα συμβεί αν πάσχει από κάποια ασθένεια. Τι γίνεται όμως αν πρόκειται για ένα λαό και πρέπει να του πεις ότι μεγάλο μέρος του πάσχει; Σε ποιο ‘γιατρό’ θα πάει; Θα τον γιατρέψει ο εσμός αυτών που τον έφερε σε αυτή την κατάσταση; Έχει τη διάθεση και τις ικανότητες να το κάνει; Όχι, γιατί διαφορετικά δεν θα τον έφερνε σε αυτό το σημείο. Τότε τι κάνουμε; Αδιέξοδο; Όχι, απλώς πρόβλημα που δεν έχει συνειδητοποιηθεί πλήρως και δεν έχει βρει ακόμα τη λύση του.

Τα σημερινά φαινόμενα είναι συμπτώματα μιας στάσης που αντανακλά έντονα τα προβλήματα και ελαττώματα του κάθε ανθρώπου χωριστά, αλλά και της ολότητας του κοινωνικού συνόλου. Επομένως, την πραγματική λύση δεν πρέπει να την επιδιώκουμε αποβλέποντας μόνο στα ειδικά συμπτώματα, αλλά στην προβληματική κατάσταση της ολότητας. Το σύμπτωμα είναι πάντα το σύμπτωμα κάποιου πράγματος ή κατάστασης, το ερώτημα είναι ‘ποιο είναι το πράγμα ή η κατάσταση, του οποίου βλέπουμε το σύμπτωμα, και αυτό ή αυτή κρύβεται από πίσω’; Το ότι η διάγνωση του προβλήματος καθυστερεί επικίνδυνα και μας απασχολεί μόνο η γενική οικονομική ή η ατομική διάσταση των εμπλεκομένων, σημαίνει ότι και να λυθούν αυτά τα ζητήματα το ηθικό ζήτημα δεν θα έχει λυθεί και έτσι θα επιστρέψουμε σε λίγο στην ίδια ή χειρότερη κατάσταση. Η αλλαγή νοοτροπίας είναι απαραίτητη και αυτή επιτυγχάνεται με την πραγματική παιδεία και μόρφωση του λαού ως άτομα και ως σύνολο, γιατί η ανθρώπινη Σκιά είναι πάντα παρούσα και η διαχείρισή της συνιστά το μέγιστο ηθικό πρόβλημα.