Στο ανανεωμένο κλίμα ενδιαφέροντος που παρατηρείται στην Ιταλία για τη νεοελληνική λογοτεχνία, εντάσσεται η πρόσφατη μετάφραση στα Ιταλικά της ποιητικής συλλογής Το μετρό (Κέδρος 2004) της Τασούλας Καραγεωργίου, η οποία κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2021 από ένα μικρό εκδοτικό οίκο, τον Polyhistor (https://www.polyhistor.it/) στην κωμόπολη Lecco (Βόρειας Ιταλίας).
O εκδότης Franco Minonzio διάλεξε ως σήμα του μια ελληνική λέξη που σηματοδοτεί και τον στόχο του, δηλαδή μια «αναζήτηση προς πολλές κατευθύνσεις». Ο εκδοτικός οίκος ιδρύθηκε το 2011, με αρχικό προσανατολισμό κείμενα και μελέτες για την Αναγέννηση σε διάφορους τομείς. Σύντομα οι ορίζοντές του διευρύνθηκαν, με μια σειρά αφιερωμένη στην επιστημολογία και την ιστορία της επιστήμης και από το 2019 δημιουργήθηκαν νέες σειρές: ιστορικά δοκίμια, ανθρωπολογία, όπως επίσης πεζογραφία και ποίηση. Η νέα σειρά ποίησης (η μετάφραση του Μετρό έρχεται ως δεύτερο βιβλίο της σειράς) εγκαινιάστηκε στα τέλη του 2019 και έχει τον τίτλο I garofani e la neve (“Τα γαρίφαλα και το χιόνι”) και είναι εμπνευσμένη από ένα στίχο του Ισπανού ποιητή Luis de Góngora: καθώς η αγαπημένη έχει τρυπηθεί με μια καρφίτσα, βάφοντας πορφυρό το φιλντισένιο δέρμα του χεριού της, η ζηλιάρα Ηώς ξεφυλλίζει μάταια γαρίφαλα στο χιόνι, προσπαθώντας να νικήσει την ομορφιά της. Κόκκινες αντανακλάσεις στο χιόνι λοιπόν, μια ομορφιά που μας συνοδεύει αδερφικά, χωρίς να αποφεύγει τους πόνους του κόσμου.
Η πρώτη παρουσίαση της μετάφρασης πραγματοποιήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2021 στις 6 το απόγευμα, στο βιβλιοπωλείο Parole nel Tempo στο Lecco, ενώ αναμένονται και άλλες παρουσιάσεις.
Τη μετάφραση επιμελείται η Gilda Tentorio, νεοελληνίστρια που διδάσκει στα Παν/μια της Παβίας και του Μιλάνου, η οποία έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, έργα των Νίκου Καζαντζάκη και Βασίλη Βασιλικού και το 2005 το ποίημα Το Ταξίδι του Αρχάγγελου του Νικηφόρου Βρεττάκου.
Αξιοσημείωτη είναι η δομή του βιβλίου. Όπως και στην ελληνική έκδοση, το εξώφυλλο αναπαράγει τον πίνακα του Χρόνη Μπότσογλου Μετρό (1970). Πρόκειται για ένα εξαιρετικά φροντισμένο λογοτεχνικό βιβλίο, εμπλουτισμένο με εισαγωγή, επεξηγηματικές σημειώσεις για το ιταλικό κοινό και έξι όμορφες φωτογραφίες (του Nasir Javed) του μετρό της Αθήνας. Η ιδέα, στην οποία συνεργάστηκε και η Καραγεωργίου, είναι ο Ιταλός αναγνώστης να εξοικειωθεί με το ελληνικό υπόγειο περιβάλλον, τις φωτοσκιάσεις του αλλά και τα μάρμαρα και τα έργα τέχνης.
Στον Πρόλογο η επιμελήτρια Tentorio τονίζει πως το μετρό, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής, μετατρέπεται πολύ συχνά σε χώρο του φαντασιακού, μυητικό προς άλλα ταξίδια, και τελικά συνορεύει κατά κάποιον τρόπο με τον Άδη. Στη συνέχεια, περιγράφει εν συντομία την ιστορία του μετρό της Αθήνας και την ιδιαιτερότητά του ως “υπόγειου μουσείου”.
Η Καραγεωργίου εξέδωσε τη συλλογή της το 2004, έτος θριάμβου για την Ελλάδα, λίγο πριν από την κατάρρευση της χώρας στην άβυσσο της κρίσης. Αφήνοντας πίσω την αισιόδοξη ζωτικότητα της αστικής επιφάνειας, η φωνή της Καραγεωργίου κατεβαίνει στα έγκατα, της γης και του στοχασμού.
Από το εξώφυλλο της έκδοσης:
«Η έμπνευση προκύπτει από τη συνήθη εμπειρία της κατάβασης στα σπλάχνα της Αθήνας για τις μετακινήσεις μας. Αλλά ο ρεαλισμός της καθημερινότητας διαλύεται προς μια ονειρική και συμβολική διάσταση: μια ανώνυμη ανθρωπότητα κινείται εκεί κάτω, φυλακισμένη σε μηχανοποιημένους και αδίστακτους ρυθμούς, καθώς κατευθύνεται προς τον τερματικό σταθμό της ζωής, αδιάφορη για το νόημα ή το γιατί.
Πρόκειται λοιπόν για έναν Άδη, μια σύγχρονη, κλειστοφοβική κόλαση. Ανάμεσα σε κυλιόμενες σκάλες, σήραγγες, πλατφόρμες, γεμάτα βαγόνια, σταθμούς, το βλέμμα της ποιήτριας σκάβει πέρα από την επιφάνεια, διερευνά τους παλμούς της καρδιάς και, ενώ το πλήθος τρέχει, σταματά σε παύσεις στοχασμού, συχνά εμπλουτισμένες με διακειμενικούς διαλόγους. Πράγματι, η Καραγεωργίου αναγνωρίζει στον Άδη της έναν εκπληκτικό διαχρονικό συμβολισμό. Ανακαλύπτουμε ότι στα έγκατα της Αθήνας επιζούν μυθικές μορφές, από τον Όμηρο και από την αρχαία τραγωδία: Περσεφόνη, Αχιλλέας, Αντιγόνη, Ιφιγένεια, Φιλοκτήτης, Μήδεια, Αγαύη. Είναι εύθραυστοι ήρωες, που, καθώς έχασαν τον προσανατολισμό και τα σημεία αναφοράς, περιπλανιούνται αποκομμένοι από τον παραδοσιακό τους ρόλο και βυθισμένοι σε αυτό το αστικό νεκροταφείο που παγώνει τα συναισθήματα.
Αναδεικνύεται έτσι η τραγική κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου, που χάθηκε στον λαβύρινθο της τεχνολογίας και δείχνει να είναι κουφός απέναντι στην παράδοση και στα κλασικά αρχέτυπα. Ωστόσο, ο μύθος αντιστέκεται, είναι ακόμα εκεί και πολύ κοντά μας. Εξαρτάται από εμάς να σταματήσουμε στον σωστό «σταθμό» (της ζωής) για να κατανοήσουμε τους πολύμορφους ιριδισμούς του: τότε ίσως θα μετατρέψουμε την κάθοδό μας στον Κάτω Κόσμο σε μια νέα συνειδητή ανακάλυψη.» (Gilda Tentorio)
