Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ – Η ΚΑΤΑΦΥΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Η ενεργητικότητά του Κάφκα ήταν μειωμένη, λόγω της αρρώστιας του. Ωστόσο πανηγύρισε όταν πια η αρρώστια του επιδεινώθηκε. Εγκατέλειψε τη δουλειά του και βάλθηκε να σκαρώνει κάπως πιο ολοκληρωμένες ιστορίες από τα σπαράγματα που κατέγραφε στο ημερολόγιό του μαζί με τις διαθέσεις του, τους πόνους, τους φόβους και τα βάσανά του.
Ένιωθε το γραφτό του φρέσκο, σκληρό, δροσερό, χυμώδες σφριγηλό σαν φύλλο. Σίγουρα αυτό ‘’το γράφω από απελπισία για το σώμα μου και για το μέλλον μου μ’ αυτό το σώμα’’, λέει ο Κάφκα στις πρώτες σελίδες των ”Ημερολογίων” του. Ήταν είκοσι επτά ετών το 1910 όταν έγραφε: “Όποτε με ρωτάει το α ξεκομμένο από τη φράση, πέταξε μακριά όπως η μπάλα στο λιβάδι.”
Να μια εικόνα. Να και μια φράση. Μου έρχεται ξανά η ιδέα να μιλήσω για τον εαυτό μου. Δύσκολο να μιλάς για τον εαυτό σου και να ‘σαι αποστασιοποιημένος από αυτόν ταυτόχρονα. Πρέπει να ξεριζώσεις πρώτα ένα σωρό ξερόχορτα: Πριν καν βάλεις τις πρώτες άξιες λόγου αράδες στο χαρτί. Αρκεί μόνο να έχεις τη φιλοδοξία να γράψεις. Αρκεί να διαθέτεις μια τέτοια ματαιοδοξία. Τότε είναι η ώρα να κρυφτείς πίσω από τα χαμόκλαδα όσο καλύτερα μπορείς.
ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ
Πρέπει να ‘χεις υπομονή. Γράψε και κρύβε σ’ ένα κιβώτιο, βαλμένο στο υπόγειο. Έτσι κανείς δεν θα σε κατηγορήσει για κάτι που δεν έχει διαβάσει. Παρά μόνο όταν εσύ θα βρίσκεσαι στις ‘αιωνίους μονάς’. Έτσι έκανε ο Φλωμπέρ με τα πρωτόλειά του: Τα “Απομνημονεύματα ενός τρελού” και τον “Νοέμβριο”. Άνοιξε το κιβώτιό του και τα ‘χωσε μέσα. Μόνο το καπάκι του τα είδε χωρίς να προλάβει να τ’ αποκρυπτογραφήσει.
Παρά το ότι ήταν φύση εκρηκτική, φυλαγόταν χάριν ενός μέλλοντος που προσδοκούσε, αν και ήταν ακόμη, όντας πολύ νέος (είκοσι πέντε χρονών μόλις) εντελώς αβέβαιο. Προετοιμαζόταν. Διάβαζε Θερβάντες, Ραμπελαί, Σαίξπηρ και Βύρωνα. Θαύμαζε τον Ουγκώ. Ό,τι θα διάβαζε ο καθένας στον καιρό του δηλαδή. Αλλά αν τότε χανόταν σε μια καταιγίδα ή πάθαινε πνευμονία στη διάρκεια μιας καλοκαιρινής μπόρας δεν θα ήταν παρά ο συγγραφέας κάποιων εξομολογητικών κειμένων που τα είχε αρνηθεί πριν καν τα γράψει όπως αρνήθηκε και τις εξομολογήσεις.
“Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να εμφανίζεται στο έργο του, όπως ο Θεός δεν εμφανίζεται στη φύση. Tο έργο ανήκει στο κοινό, όχι όμως και ο ίδιος ο συγγραφέας.”
[Το κοινό. Ο αναγνώστης πάντα εντελέστερος, πάντα πιο περίεργος από τον συγγραφέα δεν αρκείται σ’ αυτό που του δίνει εκείνος. Το πάει παραπέρα, πιο κάτω. Στο λιβάδι όπου το α, ξεκομμένο από το ρήμα συναντάει και απομακρύνεται από το έδαφος χωρίς να βγάλει κανέναν ήχο.]
Μ’ ένα άλφα επικεφαλής της πρώτης φράσης κι αν δεν υπάρχει άλφα εκεί μπορεί ένα έψιλον να κάνει θαυμάσια τη δουλειά του άλφα. Η εφηβεία. Δεν είναι ακριβώς η αρχή. Αλλά είναι ένα μαρς, ένα εμπρός. Κι ένα η και γιατί όχι. Μια ήττα αλλά και μια ήβη.
ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ
Οι λέξεις και τα γράμματα φτιάχνουν από μόνα τους –χρωματιστά ή αχρωμάτιστα, εύηχα ή κακοειδωμένα μια έναρξη. Μια αρχή. Μια μπάλα στο λιβάδι. Κι έναν συγγραφέα, έστω εν δυνάμει με τον ρομαντισμό των πρώτων χρόνων του και την ευωδία της νιότης. Ένας συγγραφέας δεν μπορεί να μείνει για πολύ στο σκοτάδι. Το υπόγειο μπορεί να περιμένει. Τώρα ο ένας, δοκιμάζει τις δυνατότητές του στο λυρισμό. Ο Κάφκα ασκείται στην απελπισία για το πάσχον σώμα του.
Ο Φλωμπέρ ξεκινάει ορμητικά φορώντας την μακριά ρόμπα του περιφέρεται τις πρώτες πρωινές ώρες στη σοφίτα του ρομαντισμού, της ντεκαντάνς και του αισθητισμού.
Λαχταρά ένα ξεκίνημα εφηβικό. “Είχα λοιπόν περισσότερη ανάγκη ν’ αγαπήσω απ’ ότι να ικανοποιηθώ. Περισσότερη ανάγκη από έρωτα παρά από ηδονή” λέει στον “Νοέμβριο”.
Ο Κάφκα έχει αφετηρία ένα ανεστραμμένο γυάλινο μπουκάλι όχι και τόσο διάφανο. Ο Φλωμπέρ δεν ήταν προς θεού κανένας ανέμελος νεαρός. Ένας πεσιμιστής ήταν. Σιχαινόταν τον “αστό” που γι’ αυτόν ήταν συνώνυμος της μετριότητας, της βλακείας, της μικρότητας, της ποταπότητας, της χυδαιότητας. Ένας φιλισταίος που περνιόταν για ενάρετος, με απαράβατες αρχές και απαραβίαστα ήθη, που έβαζε τα πράγματα στη θέση τους χρησιμοποιώντας την κοινή λογική και ακολουθώντας την κοινόχρηστη ηθική.
‘Ο πεσιμισμός του Φλωμπέρ’, λέει ο Ε. Χ. Γονατάς, ‘ήταν έμφυτος κι είχε επίκεντρό του έναν κόσμο διαποτισμένο από τον θάνατο και το πένθος’.
Ο ΕΒΡΑΙΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ
Ο άλλος πάλι ο κάτοικος της υγρής γοτθικής Πράγας, της γενέτειράς του, ο Τσεχοεβραίος γερμανόφωνος συγγραφέας ήταν άλλοτε βουτηγμένος στην οδύνη της ύπαρξης με την εβραϊκότητα καλά καθισμένη σε μια βαθιά πολυθρόνα μέσα του σε ένα κέντρο δύσκολομετακίνητο που τον εμπόδιζε να παραδοθεί στο μηδενισμό.
“Η κατάσταση δεν είναι δυστυχία, αλλά δεν είναι ούτε ευτυχία, δεν είναι αδιαφορία, δεν είναι αδυναμία, δεν είναι κούραση, δεν είναι έλλειψη ενδιαφέροντος, λοιπόν τι είναι τότε; Το ότι δεν το ξέρω σχετίζεται με την ανικανότητά μου να γράφω.” (Ημερολόγια 1916)
Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Ο Φλομπέρ πριν ακόμα μάθει να κρατά την πένα ανάμεσα στα δάχτυλά του ήθελε να γράψει θεατρικά έργα. (Λάτρευε το θέατρο όσο κι ο Κάφκα). Έκλεβε ιστορίες, ακόμη και βλακώδεις, που έλεγε μια επισκέπτρια του πατέρα του. Στο play room μαζί με την αδελφή του παίζουν διάφορα θεατρικά σκετσάκια που γράφει ο μικρός αδελφός.
ΣΤΗΝ ΟΤΛΑ
Αδελφές έχει και ο Κάφκα. Η Ότλα είναι η αγαπημένη του. Της γράφει σε μια καρτ ποστάλ 1/2/1919
“Αγαπητή Ότλα, χτες το βράδυ ανάμεσα 31.Ι και 1.ΙΙ σηκώθηκα γύρω στις 5 και σ’ άκουσα να φωνάζεις πίσω από την πόρτα “Φραντς”, σιγαλά, ωστόσο σ’ άκουσα καθαρά. Απάντησα αμέσως, μα τίποτα δε σάλεψε. Τι ήθελες;
Ο Φραντς σου.
Της γράφει ακόμη:
Kratzou ΖΓ. ΙΙ.11
Αγαπητή Ότλα, θα σ’ ενδιέφερε δίχως άλλο να μάθεις πως στο ξενοδοχείο του Αλόγου στην άλλη πλευρά της αγοράς έφαγα ψητό μοσχάρι με πατάτες και θαμνόμουρα μετά μια ομελέτα και μετά ήπια μια μικρή μποτίλια μηλίτη. Όλο αυτό το κρέας που ως γνωστό δεν μπορώ να μασήσω, το έδωκα εν μέρει σε μια γάτα και εν μέρει το έριξα στο πάτωμα, και το καταλέρωσα’’ Κι ακόμα:
Z.V.11
Αγαπητή Ότλα, ετούτη τη φορά θα σου φέρω σίγουρα κάτι, γιατί έκλαψες την παραμονή της αναχώρησής μου. Το ξέρουμε. Το γράψιμο είναι πράξη. Υπάρχει και η έκφραση: η πράξη της γραφής. Αντίθετα με τον κοινό τόπο: Πράξεις και λόγια. Με πιο σημαντικές τις πράξεις από τα λόγια. (Words, Words, Words του Σαίξπηρ αλλά και Paroles, Paroles, Paroles) και επί το ελληνικότερον παρόλες.
ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ
Ο Φλωμπέρ έχει γράψει ένα λεξικό με κοινούς τόπους. Αυτοί οι εδραιωμένοι τόποι που υποτίθεται πως είναι δύσκολο να τους υπερβούμε.
(«ΣΤΡΕΙΔΙΑ. Δεν τρώμε πια! Πάρα πολύ ακριβά!
ΕΧΘΡΟΠΡΑΞΙΕΣ. Οι εχθροπραξίες είναι σαν τα στρείδια. τις «ανοίγεις».
Οι εχθροπραξίες «άνοιξαν». Θαρρείς πως δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά να κάτσεις στο τραπέζι.
ΥΣΤΕΡΙΑ. Σύγχυση με την νυμφομανία.
Ιδέες που σχηματίζουμε γι΄αυτήν.
Υστερική γυναίκα είναι το όνειρο των ακόλαστων.
ΦΡΥΝΗ. Θηλυκό του φρύνος.
ΑΙΜΟΡΡΟΪΔΕΣ. Δημιουργούνται αν κάθεσαι πάνω σε πέτρα ή ζεστή σόμπα.
Αρρώστια της αγίας Άμαξας.
Οι αιμορροΐδες είναι σημάδι υγείας: δεν πρέπει να γιατρεύονται.
ΙΔΑΝΙΚΟ. Τελείως ανώφελο.
ΙΛΙΑΔΑ. Ακολουθείται πάντα από την Οδύσσεια»
Από τους”Κοινούς Τόπους”)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
