Είναι αλήθεια ότι στα μαθητικά μου χρόνια ήμουν ένας από τους φασαριόζους μαθητές, τόσο στο δημοτικό όσο και στο γυμνάσιο. Ποτέ όμως δεν φαντάστηκα ότι, μέσα από αυτή την σχολική πλάκα που γινόταν στην τάξη την ώρα κάποιου μαθήματος και σε βάρος κάποιου καθηγητή, θα μπορούσε μια μαθητική καζούρα, που στην περίπτωση του Ζαρρύ πήρε τεράστιες διαστάσεις, να μετατραπεί σε ένα θεατρικό αριστούργημα,  που άλλαξε την πορεία  της δραματικής τέχνης. Και το λέω αυτό, γιατί ο Αλφρέ  Ζαρρύ εμπνεύστηκε και έγραψε  το έργο του Υμπύ βασιλιάς  ( Ubu roi ) ως μαθητής σε ηλικία δεκαπέντε χρονών.

Ναι, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, εκεί, στα σχολικά θρανία, σχεδιάστηκε και γράφτηκε αυτή η «πελώρια φάρσα», που είναι, όπως την ξέρουμε σήμερα, ένας συνδυασμός του γκροτέσκο, του  κωμικού, των χονδροειδών καταστάσεων και του χυδαίου ύφους, και που, λίγα χρόνια αργότερα, θα αναστάτωνε, ως πρωτοπόρο έργο, το γαλλικό θέατρο. Και αυτή την πρωτοπορία του – σημειώστε το αυτό – την αναγνώρισαν, άμεσα ή έμμεσα, όλοι οι πρωτοπόροι του 20^ου αιώνα: Beckett, Ionesco, Genet και οι συν αυτοίς.

   Πιο διεξοδικά θα λέγαμε ότι στο Λύκειο της Rennes, όπου ο καθηγητής Hébert ήταν διορισμένος  και είχε μαθητή τον Αλφρέ Ζαρρύ, στάθηκε, με τη γελοία  σοβαροφάνειά του, πρότυπο για τον Υμπύ. Ο προφορικός εμπαιγμός του καθηγητή, με τη συστηματική κοροϊδία των γυμνασιόπαιδων της Ρεν και την επινόηση φανταστικών περιπετειών της εξωσχολικής ζωής του,  οδήγησε αρχικά στη συγγραφή μιας φάρσας που πήρε τον τίτλο Οι Πολωνοί. Ακολούθησε μετά η επεξεργασία του κειμένου από τον Ζαρρύ και η αλλαγή του τίτλου σε Υμπύ  βασιλιάς. Το έργο τελικά βγήκε από τη σχολική τάξη και πήρε τον δρόμο  μιας παρωδίας του Μάκβεθ, για να ιστορήσει  τη σύντομη και αιμοσταγή βασιλεία του Υμπύ,  που ανέρχεται στον θρόνο της Πολωνίας, αφού πρώτα δολοφόνησε  – παρακινημένος, όπως ο Μάκβεθ, από τη φιλόδοξη γυναίκα του – τον βασιλιά Βεντσεσλάς. Ύστερα από στυγερή τρομοκρατία, ακατονόμαστες καταχρήσεις, ασφυκτικές φορολογίες και έναν ατυχή πόλεμο με τους Ρώσους, ο Υμπύ εκδιώκεται κακήν κακώς από τη χώρα και φτάνει δέσμιος στη Γαλλία. Έχει όμως προλάβει να διαπομπεύσει, με τα καμώματά του, όλους τους θεσμούς και να γελοιοποιήσει τους σοβαροφανείς και τους κενολόγους, που θεωρούνται «οι στύλοι της κοινωνίας». Το έργο ανεβάστηκε  για πρώτη φορά στις 10 Δεκεμβρίου 1896 στο θέατρο Oeuvre και προκάλεσε σκάνδαλο που χώρισε το θέατρο σε δυο παρατάξεις, όπως  ο Ερνάνης του  Βίκτωρος Ουγκώ το 1830.

Με τον Υμπύ μπορούμε να πούμε ότι ο Ζαρρύ θεμελίωσε το πρωτοποριακό δράμα, επειδή θεωρείται το πρώτο  θεατρικό έργο που αντανακλά  τη διπλή εξέγερση του συγγραφέα: εκείνη εναντίον της κοινωνίας στην οποία ζούσε, και την άλλη εναντίον των καθιερωμένων μορφών του ρεαλιστικού και νατουραλιστικού θεάτρου. Και για να θυμηθούμε τη ρήση του Bernard Dort, θα έλεγα ακόμη ότι “κάθε πρωτοπορία είναι ρήξη με την αγέλη’’. Επίσης δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο Λωτρεαμόν εντάχθηκε στους υπερρεαλιστές ως πρόδρομός τους και ότι κάτι ανάλογο μπορούμε να πούμε και για τον Αλφρέ Ζαρρύ. Ο Αντρέ Μπρετόν, ο πάπας των Υπερρεαλιστών, λέει γι’ αυτό το θέμα: “ Ο Υμπύ είναι το μεγάλο προφητικό και εκδικητικό έργο του καιρού μας”. Προφητικό γιατί προαναγγέλλει τα έργα της σημερινής πρωτοπορίας, και εκδικητικό γιατί ξεσκεπάζει τις ταπεινότητες, τις ατιμίες και τις χυδαιότητες των ανθρώπων. 

Δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι το έργο Υμπύ βασιλιάς είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, της οποίας τα άλλα δύο έργα είναι Υμπύ κερασφόρος και Υμπύ δεσμώτης, που παρωδεί τον Προμηθέα δεσμώτη  του Αισχύλου.  

      Ο  Αλφρέ Ζαρρύ, αυτό το   “τρομερό  παιδί”, γεννήθηκε στο Laval το 1873. Mια «πελώρια φάρσα» στάθηκε και η σύντομη ζωή του. Πέθανε, όπως τόσος και τόσος κόσμος τότε, από φυματίωση το 1907, σε ηλικία μόλις τριάντα τεσσάρων ετών. Αναρχισμός, μποέμικη ζωή και εκκεντρικότητες διαμορφώνουν την ιδιόρρυθμη προσωπικότητα του Αλφρέ Ζαρρύ, ενός ανθρώπου που ατένιζε το μέλλον με ειρωνική θυμοσοφία. Ο Ζαρρύ, ακόμα και στην καθημερινή του ζωή, δεν ακολουθούσε τίποτε άλλο από τις παρορμήσεις της εκρηκτικής και ανυπότακτης ιδιοσυγκρασίας του. Πολλά είναι τα περιστατικά που σχετίζονται με την καθημερινότητά του. 

Ένα από τα πολλά που λέγονται είναι και τούτο: Η γειτονιά του ήταν το Quartier–Latin και έμενε σε ένα παλιό με πολλούς ορόφους σπίτι. Ήταν ευχαριστημένος με το ενδιαίτημά του, επειδή  ο ιδιοκτήτης τού επέτρεπε, ανάμεσα στα άλλα καπρίτσια του, να  πυροβολεί με το περίστροφό του μέσα στην κρεβατοκάμαρά του. Το περίστροφο δεν το είχε, βέβαια, μόνο για την προσωπική του ασφάλεια. Έκανε με αυτό ο άνθρωπος και άλλες «δουλειές»: σκότωνε τις αράχνες του δωματίου του, έσπαζε τα ποτήρια στα καφενεία  ή άνοιγε τα μπουκάλια με ποτό στα μπαρ. Η τρέλα, λέει ο λαός, δεν πάει στα βουνά, μένει στην πόλη και πιο συγκεκριμένα για το Παρίσι στο Quartier–Latin… Από τους πολλούς πυροβολισμούς που ακούγονταν μέσα στην κάμαρά του, ανησύχησε  μια όμορφη γειτόνισσα  για τη ζωή των παιδιών της και διαμαρτυρήθηκε. Τότε ο Ζαρρύ – που φημιζόταν για το σπιρτόζικο πνεύμα του – υποκλίθηκε ευγενέστατα  και της είπε:

–  Μη χολοσκάτε, κυρία μου. Θα σας φτιάξω εγώ όσα θέλετε…

                                                  *

   Η στενή φιλία του με τον Έλληνα γιατρό Γιάννη Σάλτα  κράτησε ως τον θάνατό του. Ήταν, θα λέγαμε, ο φίλος που του έκλεισε τα μάτια. Πράγματι, στις τελευταίες στιγμές του, ο φίλος και γιατρός του  έσκυψε και τον ρώτησε ποια ήταν η τελευταία του θέληση. Ο Ζαρρύ – απρόβλεπτος ακόμα και την ώρα του θανάτου – άνοιξε τα μάτια και με τη λίγη δύναμη που είχε ακόμα του είπε: «Μια οδοντογλυφίδα!»  Πριν, όμως, του τη φέρουν, είχε αποδημήσει εις Κύριον. Ήταν σημαντική αυτή η φιλία και για έναν άλλο λόγο. Ένα βράδυ ο Σάλτας διάβαζε την Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη και μετέφραζε πρόχειρα στα γαλλικά αποσπάσματα του βιβλίου. Το σπινθηροβόλο πνεύμα του Έλληνα συγγραφέα γοήτευσε και εντυπωσίασε τόσο τον Ζαρρύ, που θέλησε να μεταφράσει το μυθιστόρημα του Ροΐδη  στη γλώσσα του. Και  η επιθυμία του έγινε πράξη. Αν δεν με απατά η μνήμη μου τώρα που γέρασα, το Γαλλικό  Ινστιτούτο στην Αθήνα περιλαμβάνει στις εκδόσεις του και την Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη σε  μετάφραση Αλφρέ Ζαρρύ.