Η πιο δραματική στιγμή των Παθών του Χριστού ασφαλώς είναι η Σταύρωση. Όλα τα Ευαγγέλια περιγράφουν με πολλές και έντονες λεπτομέρειες τα γεγονότα των Παθών αλλά ιδίως την ίδια τη Σταύρωση. Μπορεί επομένως ο καθένας να ανατρέξει γι’ αυτές τις λεπτομέρειες στις ευαγγελικές αφηγήσεις, που κάνουν λόγο για τη σύλληψη, τη δίκη, τη σταύρωση, την αποκαθήλωση, την ταφή και την ανάσταση. Αιτία των Παθών και της Σταύρωσης, σύμφωνα με τα ευαγγέλια, είναι η κατηγορία ότι ο Χριστός ισχυρίστηκε πως είναι «υιός του Θεού» και «βασιλεύς των Ιουδαίων», κάτι δηλαδή που σόκαρε το Ιερατείο και το θεώρησε μεγίστη βλασφημία. Φαίνεται όμως ότι άλλες αιτίες, πιο ρεαλιστικές τον οδήγησαν στον σταυρό, όπως αυτές που τον έφεραν σε ρήξη με τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους, γιατί αποκάλυψε την υποκρισία τους με τα περίφημα «ουαί» του που εκτόξευσε στην επί του Όρους ομιλία του.
Για τη βαθύτερη σημασία που έχει η Σταύρωση για τους χριστιανούς μπορεί κανείς να συμβουλευτεί τις θεολογικές ερμηνείες που διατυπώθηκαν κατά καιρούς. Γι’ αυτό το κείμενο μ’ ενδιαφέρει μόνο ότι ο Χριστός υπήρξε αθώος και δεν του άξιζε ως τιμωρία η Σταύρωση. «Εφέρατε προς εμέ τον άνθρωπον τούτον, ως στασιάζοντα τον λαόν∙ και ιδού, εγώ ενώπιόν σας ανακρίνας, δεν εύρον εν τω ανθρώπω τούτω ουδέν έγκλημα», ήταν τα λόγια του Πιλάτου προς «τους αρχιερείς και τους άρχοντας και τον λαόν». Και πράγματι, όχι μόνο δεν έπραξε κάποιο έγκλημα, αλλά με τα έργα του ασφαλώς ευεργέτησε τους ομοεθνείς του συνανθρώπους είτε με τα θαύματα που περιγράφουν τα ευαγγέλια είτε με τις ομιλίες και τις παραβολές του που αποτελούσαν για την εποχή του μεγάλη συμβολή στην πνευματική και ηθική ανύψωση του ανθρώπου. Σε ένα κόσμο που, είναι αλήθεια, είχε εμπεδώσει ως πνευματική στάση την ανοχή, το κήρυγμα του Χριστού για την αγάπη έφερε μιαν επαναστατική ηθική αλλαγή στην ανθρώπινη κοινωνία. Κι όμως σταυρώθηκε. Η αθωότητά του με βασανίζει. Πάνω στον σταυρό τεκμηρίωσε με τη στάση του το μήνυμα της αγάπης, αφού συγχώρησε τους σταυρωτές του. «Ήτο δε ως έκτη ώρα, και έγεινε σκότος εφ’ όλην την γην», όταν έληξε το μαρτύριό του με ένα «τετέλεσται».
Ύστερα άρχισε η διαδικασία της «αποκαθήλωσης» που έγινε με πρωτοβουλία του Ιωσήφ από την Αριμαθαία και του Νικόδημου, που ήταν σύμφωνα με τις διηγήσεις των ευαγγελιστών Ιουδαίοι άρχοντες και κρυφοί μαθητές του Χριστού. Ο Ιωσήφ ζήτησε από τον Πιλάτο το σώμα του Ιησού για να το κηδέψει. Ο Πιλάτος του έδωσε την άδεια και στη συνέχεια μαζί με τον Ιωσήφ κατέβασαν το σώμα του από το Σταυρό, το τύλιξαν με «σινδόνη καθαρά» και το απόθεσαν στο κενό μνημείο που διατηρούσε υπό την κατοχή του ο Ιωσήφ. Χωρίς να χάνει κάτι από την τραγική της διάσταση και τον θρηνητικό της χαρακτήρα η Αποκαθήλωση σκέφτομαι ότι, όσο μεγάλος κι αν ήταν ο πόνος της Παναγίας για το παιδί της, η θλίψη των οικείων του και των μαθητών του, που έβλεπαν νεκρό τον Χριστό, η αποκαθήλωση μαλάκωσε τα αισθήματά τους, αφού το μαρτύριό του επιτέλους τελείωσε. Μια αγαλλίαση χυνόταν στην καρδιά τους, αφού κιόλας έλπιζαν πως μετά την ταφή θα ακολουθούσε η Ανάσταση.
Η Σταύρωση και η Ανάσταση έγιναν αργότερα οι δύο κυριότεροι θεματικοί πόλοι στη βυζαντινή αλλά και στη δυτική ευρωπαϊκή ζωγραφική. Πόνος και χαρά είναι τα δύο κυρίαρχα αισθήματα και μέσα στη ζωή. Αλλά και η σκηνή της αποκαθήλωσης, του ξεκαρφώματος δηλαδή και της καταβίβασης του σώματος του Χριστού από το σταυρό του μαρτυρίου, απεικονίζεται συχνά στην τέχνη και συγκεκριμένα στη βυζαντινή τέχνη από τον 9ο αι., ενώ στη δυτική από τον 10ο αι. Ανάμεσα στα κορυφαία αισθήματα αρχίζει από τότε να παίρνει τη θέση του στην τέχνη δίπλα στον θρήνο το πολύ ανθρώπινο και λυτρωτικό αίσθημα της ανακούφισης, της αγαλλίασης που δημιουργεί το τέλος οποιουδήποτε μαρτυρίου, οποιασδήποτε σταύρωσης. Τόσο οι βυζαντινές, όσο και οι δυτικές αναπαραστάσεις της αποκαθήλωσης είναι παρόμοιες εικόνες και οι μεταξύ τους διαφορές στη σύνθεση και την τεχνική δεν αλλάζουν το νόημα και τον συμβολισμό.
Διαλέγω να εκθέσω εδώ για εποπτικούς λόγους μια κλασική βυζαντινή εικόνα αποκαθήλωσης (του 1358) και μια δυτική, του Βέλγου ζωγράφου Ροζιέ βαν ντερ Βάιντεν (του 1435 περίπου). Είναι παρόμοιες πολυπρόσωπες συνθέσεις στις οποίες φαίνεται η θλίψη και η σοβαρότητα της στιγμής. Χρώματα και τεχνικές βέβαια διαφέρουν. Τα κύρια γυναικεία πρόσωπα και στις δύο είναι η Παναγία κι η Μαρία η Μαγδαληνή, ενώ στα ανδρικά ο Ιωσήφ, ο μαθητής του Χριστού Ιωάννης κι ο Νικόδημος. Μια βασική διαφορά υπάρχει στην απεικόνιση της Παναγίας, η οποία στη βυζαντινή είναι όρθια και με δύναμη στηρίζει το σώμα του Χριστού, ενώ στην εικόνα του Βάιντεν η Παναγία πέφτει λιπόθυμη. Θρήνος, λύτρωση από το μαρτύριο, αγαλλίαση, φροντίδα και απαντοχή.
Υπάρχει όμως και μια άλλη σταύρωση, σύγχρονη και πολύ εκτεταμένη που βρίσκει τις αναλογίες της και τους συμβολισμούς της σε εκείνη του ευαγγελίου. Είναι η ποικιλότροπη σταύρωση της ανθρωπότητας. Την ανέβασαν στον σταυρό του μαρτυρίου πάλι οι Αρχιερείς και Γραμματείς των πολιτικών εξουσιών, κυρίως τα συστημικά κέντρα των μεγάλων δυνάμεων. Στο σταυρό του μαρτυρίου είναι καρφωμένος σήμερα ο λαός της Ουκρανίας που πεθαίνει, που βλέπει τη χώρα του να καταστρέφεται, που παίρνει τον δρόμο της προσφυγιάς, που φοβάται, που πεινάει και κρυώνει, που βρίσκεται σε πλήρη απόγνωση. Θύμα των εξουσιών Ανατολής και Δύσης, αλλά και της εξουσίας της χώρας του. Όλες οι εξουσίες έχουν το ίδιο παγερό χέρι του θανάτου. Σταύρωση και θάνατο σκόρπισαν πρόσφατα στη Λιβύη, στη Συρία, στο Αφγανιστάν, για να σταθούμε σε πολέμους που καπνίζουν ακόμη σαν ενεργά ηφαίστεια.
Σταύρωση της ανθρωπότητας αποδείχτηκε, εδώ και πάνω από δύο χρόνια, η πανδημία του covid 19. Ήδη σκόρπισε τον θάνατο σε κάποια εκατομμύρια ανθρώπους μέσα στον κόσμο. Και παρά την όποια προς το παρόν ύφεση της πανδημίας παραμένει άγνωστο και επίφοβο το μέλλον με τις πιθανές μεταλλάξεις του ιού. Αν και δεν ομολογείται επισήμως, όμως έντονα διαδίδεται ότι ο ιός δημιουργήθηκε σε εργαστήρια που εξυπηρετούν τα σκοτεινά σχέδια των εξουσιών.
Η ξαφνική εκρηκτική αύξηση των τιμών στα καύσιμα, στην ενέργεια, ηλεκτρική και φυσικό αέριο, και η συνακόλουθη αύξηση των τιμών στα είδη πρώτης ανάγκης όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και παγκόσμια μια σταύρωση σχεδιάζει των περισσότερων ανθρώπων. Η αισχροκέρδεια των ανεξέλεγκτων καρτέλ στην ενέργεια πχ ή των σουπερμάρκετ ετοιμάζει τους ήλους που θα καρφώσουν τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους φτωχότερους, στο σταυρό της ανέχειας και της απώλειας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Κι ενώ θα έπρεπε οι πολιτικές ηγεσίες ν’ ανησυχούν για την ποιότητα της ζωής των πολιτών κωφεύουν ή εξαπατούν τους πολίτες με τη βοήθεια των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης. Η κύρια φροντίδα τους στρέφεται προς εκείνους που τους βοηθούν στην άσκηση της υποκριτικής και άδικης εξουσιαστικής πολιτικής τους. Όλοι οι άλλοι παίρνουν το δρόμο για τον προσωπικό τους Γολγοθά.
Άλλωστε, οι απάνθρωπες και αντικοινωνικές συμπεριφορές που αναπτύσσονται σε όλες τις κοινωνίες και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια (εγκλήματα, γυναικοκτονίες, βιασμοί, απαγωγές, ηθικές παραβάσεις, οικονομικά και άλλα σκάνδαλα) μετατρέπουν την ανθρώπινη κοινωνία σε «κρανίου τόπον». Η αγωνία μας είναι μήπως η Σταύρωση της ανθρωπότητας γίνει μακροχρόνια. Κάποια στιγμή, ευχόμαστε όχι μακρινή, πρέπει ν’ αρχίσει η «αποκαθήλωση» των αθώων ανθρώπων, να σταματήσουν οι πόλεμοι, να επικρατήσει μια κανονικότητα άξια της ανθρώπινης ύπαρξης, ν’ ανθίσει η ελπίδα στο χαμόγελο των ανθρώπων. Ή μήπως αυτές οι ευχές μας αποτελούν μια μεγάλη ουτοπία;;
.
