Όσο σύνθετο είναι ένα φαινόμενο, τόσο δύσκολο είναι και να οριστεί.

Έτσι και το φαινόμενο της βίας, όπως και της κακοποίησης, έχουν δεχτεί κατά καιρούς πολλαπλές ερμηνείες, προκειμένου να αναδειχθούν με τον πληρέστερο τρόπο τα χαρακτηριστικά τους.

Σε κάθε περίπτωση η Βία αποτελεί την καταχρηστική ενέργεια, συμπεριφορά και εισβολή στον προσωπικό χώρο ενός ατόμου, του θύματος.

Και η Κακοποίηση αποτελεί το σύνολο των καταχρηστικών ενεργειών ενάντια στο θύμα, του οποίου καταστρατηγούνται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Η βία και οι κακοποιητικές συμπεριφορές έχουν πολλές μορφές:

Ψυχολογική / Συναισθηματική Πρόκληση ψυχικής βλάβης, εκφοβισμός,  εκβιασμός, εξευτελισμός, απόρριψη, διαρκής επίρριψη ευθυνών, γκρίνια κι απαξίωση, απαγόρευση κινήσεων, δυσφήμηση, οικονομική εξάρτηση, απομόνωση από το οικογενειακό/φιλικό περιβάλλον, καταδίωξη-παρακολούθηση, πρόκληση ενοχών, ψηφιακή έκθεση (revenge porn), εξαναγκασμός σε γάμο και πολλά άλλα.

Σωματική Βία κλιμακούμενη που φτάνει ακόμα κι έως και το φόνο, ξύλο, βασανιστήρια, ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων, σπρωξίματα, τρυπήματα, καψίματα, κλοτσιές, δαγκώματα, φτυσίματα, πρόκληση πνιγμού, απειλή/χρήση όπλων, στέρηση τροφής/νερού, αιχμαλωσία, στέρηση ύπνου, εκδίωξη από την κατοικία και πολλά άλλα.

Σεξουαλική Βιασμός, βίαιο/τιμωρητικό/εξευτελιστικό σεξ, σεξ χωρίς προστασία με έκθεση σε κίνδυνο ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ή/και μεταδιδόμενων νοσημάτων, σεξ χωρίς συναίνεση, εμπορία και διακίνηση για σεξουαλική εκμετάλλευση (trafficking)

Η βία και οι ποικίλες κακοποιητικές συμπεριφορές εκφράζονται με πολλούς τρόπους και σε πολλά πεδία, όπως:

Κοινωνική Απομόνωση/απομάκρυνση, δημόσια σωματική/λεκτική/συναισθηματική κακοποίηση, άρνηση εκπαίδευσης, εργασίας. Ο δημόσιος εξευτελισμός –συνοδευόμενος συχνά κι από σωματική βία- το λεγόμενο “bullying”, ένα γεωμετρικά αυξανόμενο φαινόμενο ιδιαίτερα στα σχολικά περιβάλλοντα, όπως εξάλλου και το “mobbing” στα εργασιακά περιβάλλοντα κ.α.

Λεκτική Ιδιωτική ή δημόσια ταπείνωση ή/και τρομοκράτηση, προσβλητικοί χαρακτηρισμοί, διαρκής αρνητική κριτική, έντονες φωνές, «μουλωχτές» παρατηρήσεις –με συνοδευτικές μη λεκτικές αντιδράσεις και συμπεριφορές.

Οικονομική Απαγόρευση/παρεμπόδιση εργασίας, πλήρη έλεγχο στα οικονομικά, παρακράτηση εγγράφων, κατάσχεση ή χρήση προσωπικών εσόδων και ιδιοκτησιών κ.α.

Καταδίωξη – Παρακολούθηση Επιμονή/εμμονή στην ιδιωτική, δημόσια και ψηφιακή ζωή, διαρκής υπενθύμιση της παρουσίας, κατασκοπεία κινήσεων με συσκευές παρακολούθησης κ.α.

Πνευματική Κριτική, επίκριση, παρεμπόδιση, απαξίωση, γελοιοποίηση πνευματικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων/δραστηριοτήτων κ.α.

Ψηφιακή Αυθαίρετη και χωρίς συγκατάθεση δημόσια έκθεση προσωπικών δεδομένων, σκέψεων, συναλλαγών ή προσωπικών στιγμών («πορνογραφία της εκδίκησης –revenge porn») και σώματος (ή μερών του σώματος, “upskirting” ή/και “downblousing”),

Παιδική κακοποίηση – Παραμέληση παιδιού Απουσία ή εξαιρετικά πλημμελής κάλυψη των βασικών αναγκών και της συναισθηματικής υποστήριξης του παιδιού, η υποχρέωση διαβίωσής του σε βίαιο, κακοποιητικό περιβάλλον, με καταστροφικές συνέπειες για τη ζωή του και την ψυχο-κοινωνική του εξέλιξη.

Κατόπιν της απαρίθμησης των μορφών βίας και των εκφάνσεών τους, μπορούμε να κάνουμε πολλές και ποικίλες παρατηρήσεις. Μερικές από αυτές:

Η κακοποιητική συμπεριφορά ενάντια σε ένα άτομο δεν είναι πάντα αντιληπτή από τους τρίτους, αρχικά ακόμα και από το ίδιο το θύμα αλλά και το θύτη.

Συχνά τα όρια στον ορισμό μιας μορφής βίας δεν πρέπει να αποκλείουν την ταυτόχρονη παρουσία και μιας άλλης μορφής. Για παράδειγμα, η κλειτοριδεκτομή αποτελεί σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική βία.

Κάθε μορφή κακοποίησης προκαλεί τραύμα στο  θύμα, σε κάθε περίπτωση ψυχικό κι ενίοτε και σωματικό. Όταν δε συμβαίνει μακροχρόνια είναι έως και καταστροφική, με ποικίλα και πολλαπλά αποτελέσματα στη ζωή του θύματος, αλλά και των γύρω του (ιδιαίτερα των παιδιών). Προκαλεί βαθιά αισθήματα ανεπάρκειας, απώλεια αυτοελέγχου, έλλειψη αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, ενοχή, ντροπή, άγχος και αγχώδεις διαταραχές, με την κατάθλιψη την πιο κοινή από αυτές. Το θύμα κινείται σε μια κατάσταση ολοένα και πιο ισχυρού μετατραυματικού στρες, το οποίο –ανάμεσα σε τόσα άλλα- το εμποδίζει να έχει λειτουργικότητα στη ζωή του.

Οποιαδήποτε από τις παραπάνω μορφές βίας, εάν απευθύνεται εναντίον γυναίκας ή άντρα εξαιτίας του φύλου (ή και του φύλου), του γένους ή του σεξουαλικού του προασανατολισμού, συγκαταλέγεται στις περιπτώσεις έμφυλης βίας.

Η βία ανάμεσα σε συντρόφους (ένα συχνά καλά κρυμμένο μυστικό), η αποκαλούμενη «ενδο-οικογενειακή βία» , «Κάθε σωµατική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύµατος από τον τωρινό ή πρώην σύζυγο, ή από το σύντροφο, ή άλλα µέλη της οικογένειας» (Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης), αποτελεί καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικό φαινόμενο διεπιστημονικού ενδιαφέροντος, το οποίο εμπεριέχει πολλές από τις μορφές βίας και τις κακοποιητικές συμπεριφορές, στατιστικά έχει πολύ συχνότερα θύματα τις γυναίκες μέσα στη σχέση, αλλά και τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα στις κάθε τύπου οικογένειες.

 Πολλές θεωρίες υπάρχουν για το φαινόμενο της κακοποίησης γενικά, και πιο συγκεκριμένα και για την έμφυλη και την ενδο-οικογενειακή βία:

• Ψυχιατρικές

• Συναισθηματικών δεσμών

• Συμπεριφοριστικές

• Γνωστικές

• Οικογενειακών Συστημάτων

• Κοινωνικές, όπως: Της υποκουλτούρας της βίας, της Κοινωνικοποίησης των ρόλων των φύλων, της κοινωνικής συναλλαγής, των Πόρων, της Ταξικής Ανακολουθίας κ.κ.

• Φεμινιστικές, με πολλών ειδών ψυχο-κοινωνικο-πολιτικές προσεγγίσεις

Στο σημείο αυτό, έστω και σαν ένα μικρό φόρο τιμής, αξίζει να αναφερθούμε στη συγγραφέα Simon de Beauvoir (1908-1986) , η οποία πρώτη μίλησε για τους μηχανισμούς που μετέτρεψαν διαχρονικά τη γυναίκα ως «αντικείμενο» των ανδρών σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία, μια κατάσταση την οποία οι γυναίκες εσωτερίκευσαν με αποτέλεσμα να δίνουν την συναίνεσή τους στην αρνητική εικόνα του φύλου του.

Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Chodorow Nancy, οι γυναίκες ορίζονται με βάση τις προσωπικές τους σχέσεις με τους άλλους, ενώ οι άντρες με βάση τις σχέσεις τους έξω από την οικογένεια. Διδάσκουν τις κόρες και τους γιους να κάνουν το ίδιο. Και θεωρεί πως ο παράγοντας δύναμης της εξουσίας και η αναθεώρηση των ιδεολογικών και πολιτισμικών θεμελίων των τρόπων κατανόησης των βιολογικών και κοινωνικών φύλων μπορεί να διερευνηθεί μέσα από την ψυχανάλυση.

Το παραπάνω είναι ένα μικρό παράδειγμα για το ότι η ερμηνεία, η κατανόηση και η θεραπευτική μέθοδος για την ενδο-οικογενειακή βία δεν είναι δυνατό ή/και ασφαλές να προσεγγισθεί μονόπλευρα. Απαιτείται μία πολυπαραγοντική κι ευρεία διερεύνηση σε μικρο- μα και μακρο- επίπεδο, διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος διαιώνισης στερεοτύπων και συμπεριφορών που δυσχεραίνουν την αντιμετώπιση της βίας. Είναι ένα φαινόμενο με προεκτάσεις πολιτικο-κοινωνικο-πολιτισμικο-οικονομικές κι έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Η ερμηνεία της ενδο-οικογενειακής βίας θα πρέπει να βασίζεται από τη μια στην προσωπικότητα του δράστη και του θύματος, ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί (αλλά και να προληφθεί) η καταχρηστική ή η θυματοποιημένη συμπεριφορά σε ατομικό επίπεδο, αλλά εξίσου και στις διάφορες δημογραφικές κι εξωγενείς παραμέτρους, όπως: τύποι δεσμού, εθνικότητα, φύλο, ηλικίες, μόρφωση, εισόδημα, πολιτισμικό υπόβαθρο, σχέσεις εξουσίας και εξάρτησης κλπ

Οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο στην κακοποιητική συμπεριφορά ή τη θυματοποίηση είναι πολλοί, είναι γενετικοί, ψυχοκοινωνικοί, ακόμα και μαθησιακοί. Είναι τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά, όπως και το κοινωνικό, εργασιακό, ταξικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο, η μεταξύ τους συμβατότητα τους και πολλά άλλα.

Βασική παράμετρο αποτελεί η προσήλωση στο άτομο, η εξαρτητική συμπεριφορά (γενικά ή ειδικά), όπου η εξάρτηση γεννά την κακοποίηση και η κακοποίηση την εξάρτηση.

Συχνά χαρακτηριστικά ανδρών κακοποιητών (μη γενικεύσιμα):

Σύναψη υπερβολικά εξαρτητικών σχέσεων, αμφιθυμικοί και αγχώδεις ως προς την οικειότητα με την σύντροφο, φοβούνται -αλλά και επιθυμούν- τη συναισθηματική αλληλεγγύη, ζήλεια, ματαίωση και χαμηλή αυτο-εκτίμηση. Κακοποιητικά βιώματα στην παιδική ηλικία. Ιστορικό ή εμφάνιση ψυχικών διαταραχών. Χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ κι εξαρτησιογόνων ουσιών. Χρήση της βίας στο σπίτι ως αντιστάθμισμα στη βία που υπόκεινται επαγγελματικά, κοινωνικά ή/και οικονομικά. Ελλιπής εκπαίδευση κι εσωτερίκευση του στερεοτυπικού μοντέλου του φύλου τους, το οποίο απαιτεί από αυτούς αίσθηση ανωτερότητας κι εξουσίας, σκληρότητα, δύναμη και το «πάνω χέρι» στις σχέσεις τους. Σε αυτό βοηθά και η σωματική υπεροχή, στις περιπτώσεις σωματικής βίας, που οδηγεί ενίοτε σε σοβαρούς τραυματισμούς, ακόμα και –δυστυχώς ολοένα και συχνότερα- στο φόνο.

Συχνά χαρακτηριστικά κακοποιημένης γυναίκας (μη γενικεύσιμα):

Ελλιπής αυτο-εκτίμηση, αίσθημα ανεπάρκειας, ανικανότητας και ντροπής. Αποδοχή του ρόλου του θύματος εξαιτίας προσωπικών ή οικογενειακών κακοποιητικών βιωμάτων στην παιδική ηλικία. Πολύπλευρη εξάρτηση από το σύντροφο ή/και πίστη πως μπορούν να τον «αλλάξουν», έλλειψη ποιοτικού υποστηρικτικού δικτύου και, σε μεγάλο βαθμό, εσωτερίκευση του στερεοτυπικού ρόλου του φύλου τους σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία.

Ελλιπής εκπαίδευση, με πολλά σοβαρά «κενά», όπως η ενδεχόμενη αδυναμία διαφοροποίησης του σεξ από τον έρωτα και την αγάπη και ως εκ τούτου και η δυσκολία ή αδυναμία αναγνώρισης των κακοποιητικών συμπεριφορών.

Ισχυρός φόβος αντιποίνων, ιστορικό ή εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, φυσική ασθένεια, και πολιτισμικά εμπόδια, τύπου «άντρας είναι…», «ποιος θα γυρίσει να με κοιτάξει τώρα…» κλπ.

Η κακοποιημένη γυναίκα έχει να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο -και πολύ συχνά χρόνιο- τραύμα. Έχει την ανάγκη να αισθανθεί –και να έχει- ασφάλεια κι εμπιστοσύνη ώστε να μπορέσει να μοιραστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά της, και να ενδυναμωθεί, με σκοπό να βρει τρόπους που θα την οδηγήσουν στη λήψη των αποφάσεων που θα μεταβάλουν τις δυσλειτουργικές της σκέψεις, τα αρνητικά συναισθήματα και τις δυσλειτουργικές (παθητικές κι ενίοτε ενοχικές) συμπεριφορές της.

Χρειάζεται εξειδικευμένη βοήθεια προκειμένου να εστιάσει στο πρόβλημά της και να βοηθηθεί να ξεφύγει από το φαύλο κύκλο των κακοποιητικών μοτίβων και των δυσλειτουργικών γνωσιών, πεποιθήσεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, αντικαθιστώντας τα η ίδια (με τη βοήθεια του ειδικού) με νέες, περισσότερο υγιείς και λειτουργικές για αυτήν και το μέλλον της.

Σημαντική παράμετρο αποτελεί ο κοινωνικός περίγυρος της γυναίκας, όπως η αναπαραγωγή των μαθημένων μοτίβων από την οικογένεια και το περιβάλλον προέλευσης, τη δική της και του κακοποιητή συντρόφου. Σε αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντική η συμβολή και της διερύνησης μέσα από έμφυλα στερεότυπα που εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα στα περιστατικά ενδοοικογενειακής (συντροφικής) κακοποίησης.

Σε κάθε περίπτωση, η διαφορετικότητα και η μοναδικότητα του κάθε περιστατικού είναι δεδομένη, πολυπαραγοντική και αποδεκτή. Και χρήζει πολύπλευρης διερύνησης και δεξιοτήτων (λεκτικών και μη λεκτικών) που είναι κοινές στις περισσότερες συμβουλευτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η ενθάρρυνση, η ενσυναίσθηση, η ενεργητική ακρόαση, η σύμπλευση κ.α.

Η γυναίκα μπορεί, είτε μόνη είτε με καθοδήγηση, να λάβει πληροφορίες και τη δυνατότητα πρόσβασης σε δομές για νομικές συμβουλές, προστασία κι ενδεχόμενη φιλοξενία .

Γιατί, ανεξάρτητα προσέγγισης, κανείς δεν πρέπει να είναι και να αισθάνεται μόνος.

Έλα όμως που ΚΑΙ αισθάνεται ΚΑΙ πάρα πολύ συχνά είναι!

Είναι που στις θεωρίες και στα λόγια όλα είναι ευκολότερα και ασφαλέστερα. Και …τζάμπα. Διότι, σίγουρα θέλει “Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία”, χρειάζεται όμως να βάλουμε όλοι ένα χεράκι προκειμένου να καταλάβουμε πως ΚΑΙ την αξίζουμε ΚΑΙ έχουμε βοήθεια για την διεκδίκησή της. Απ’ όλους και για όλους. Για όλους.

ΤΙΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΥ  Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Σύμβουλος Εκπαίδευσης

ΥΓ

Η ανακήρυξη της 25^ης Νοεμβρίου ως «Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας εναντίον των Γυναικών» , το Δεκέμβριο του 1991 από τον ΟΗΕ, αποτέλεσε μια αφορμή για την επίσημη κι ευρεία “αποκάλυψη-ομολογία» του παγκόσμιου φαινομένου της γυναικείας κακοποίησης ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, απόρροια της ιστορικής διαχρονικής φυλετικής ανισότητας, με παγκόσμια διάσταση, παρά τις κάθε τύπου διαφορές ανάμεσα στον παγκόμσιο πληθυσμό και τις κοινωνικο-πολιτισμικές τους διαφορές.

Ας μην το θυμόμαστε όμως μόνο στις 25 Νοεμβρίου, ε;