Μια ιστορία αλυσιδωτών ηθικών διλημμάτων και ψυχολογικών αντιδράσεων είναι η νέα ταινία του Ασκάρ Φαραντί, που, ως γνωστό,  προκάλεσε ‘’σκάνδαλο’’ και δικαστικές διαμάχες στον δημιουργό της. Τοποθετημένη στα πλαίσια της ιρανικής κοινωνίας, η ιστορία γίνεται επίσης το εργαλείο με το οποίο ο σκηνοθέτης ακτινογραφεί ακόμη μια φορά την πραγματικότητα του τόπου του – και όχι μόνο – και ιχνηλατεί τις μυστικές διαδρομές που συνδέουν τις ατομικές ηθικές επιλογές με τις ανθρωποφαγικές κοινωνίες του σήμερα. Με άριστα σχεδιασμένο σενάριο (που βασίζεται στο έντονο σασπένς, στις συνεχείς ανατροπές και στο πικρό πολιτικό σχόλιο), με τη γνωστή  αφηγηματική ευφυϊα του  και με εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών, ο Φαραντί παραδίδει ακόμη μια  χαρακτηριστική ταινία του έξοχου ιρανικού ρεαλισμού.

Ο Ραχίμ, ένας χωρισμένος πατέρας φυλακισμένος για χρέη, βγαίνει με διήμερη άδεια, συναντά τους στενούς του ανθρώπους και με τη βοήθεια τους προσπαθεί να βρει τρόπους απελευθέρωσης του. Ένα τυχαίο γεγονός – μια τσάντα με χρυσά νομίσματα που βρήκε η νέα του σύντροφος – είναι ο πυρήνας από τον οποίο εκκινούν διλήμματα, επιλογές, ενέργειες, ανατροπές και αναθεωρήσεις. Ο Ραχίμ αποφασίζει εξαργυρώνοντας τα νομίσματα να πληρώσει μέρος του χρέους του, ώστε να πείσει τον πιστωτή πρώην κουνιάδο του να συναινέσει στην αποφυλάκιση του. Η αξία των νομισμάτων αποδεικνύεται μικρότερη της αναμενόμενης και ο Ραχίμ αποφασίζει να βρει τον κάτοχο και να του επιστρέψει τα χρήματα.

Δε θα επεκταθώ στα της πλοκής για να μη χαλάσω τη χαρά της θέασης, αλλά νομίζω ότι σπάνια βλέπει κάποιος ταινία που να δοκιμάζει τόσο τις ηθικές βεβαιότητες του θεατή και να του θέτει τόσα ηθικά διλήμματα, χωρίς  όμως να του υποβάλει τις αντίστοιχες απαντήσεις, αφήνοντας τον μετέωρο και αμήχανο απέναντι στις πιο αντιφατικές επιλογές.

Ποια ακριβώς θεωρείται ηθική πράξη; Εκείνη που υποκινείται αποκλειστικά από αλτρουιστικά κίνητρα, οπότε, αν αποσκοπεί σε ίδιο όφελος, παύει να είναι ηθική; Ένα ηθικό κίνητρο οδηγεί απαραίτητα σε μια ηθική πράξη ή μήπως ενδέχεται να οδηγήσει και σε μια ανήθικη; Και αν αυτό συμβεί, το ηθικό κίνητρο ακυρώνεται; Πώς διαχωρίζεται το ψέμα από την αλήθεια; Έχει κάποιος το δικαίωμα να αλλοιώσει την αλήθεια προς όφελος του, εφόσον δε θίγεται κάποιος άλλος; Υπάρχουν ψέματα που δικαιολογούνται; Και ποιος αποφασίζει για το όχι ή το ναι;  Μπορεί μια ηθική στάση να διατηρήσει το ηθικό της πρόσημο όταν μπει στο στόχαστρο της δημοσιότητας και γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από αυτή;

Ο Ραχίμ προσπαθεί να διατηρήσει την τιμή του – μεγάλης σημασίας για την ιρανική κοινωνία -,  να αποδείξει το ηθικό του πρόσωπο, τον ενδιαφέρει η γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Στην αγωνιώδη προσπάθεια του, εξωθείται σε έναν κυκεώνα λανθασμένων επιλογών και ψεμάτων. Ποιος είναι ο Ραχίμ; Είναι ένας άνδρας αθώος και παθητικός, θύμα των άλλων και των καταστάσεων ή είναι σκοπίμως  χειριστικός, που εκμεταλλεύεται ανθρώπους και καταστάσεις; Είναι ανιδιοτελής ή εγωιστής; Είναι υπερβολικά έξυπνος ή υπερβολικά αφελής – όπως ακούγεται στην ταινία;

Ο Φαραντί δε δίνει απαντήσεις, γιατί δεν κρίνει τους ήρωες του. Τους παρατηρεί μέσα στα πλαίσια της ιρανικής κοινωνίας με τους άτεγκτους κώδικες της, που δηλώνουν εμφαντικά την παρουσία τους σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής: στην κρατική εξουσία που εξοντώνει το άτομο με τη  γραφειοκρατία της και  μεταθέτει τις ευθύνες της στην ιδιωτική φιλανθρωπία· στο σωφρονιστικό σύστημα με την ισχύ της θανατικής ποινής, τις αυτοκτονίες φυλακισμένων, τους οφειλέτες στο έλεος των πιστωτών τους· στην ανεξέλεγκτη δύναμη των ΜΚΔ που εκβιάζουν, εκμεταλλεύονται τη δυστυχία, εξαγοράζουν τον οίκτο, προβάλλουν ήρωες για να τους καταρρακώσουν την επόμενη μέρα· στους στυγνούς ηθικούς κανόνες που εγκλωβίζουν σε ασφυκτικό κλοιό το γυναικείο φύλο και παγιδεύουν τον πολίτη σε μια εφιαλτική περιδίνηση. ‘’Λυπάμαι αυτή τη χώρα που βρίσκεται στα δικά σας χέρια’’ ακούγεται από το στόμα ενός ήρωα.

Πώς είναι λοιπόν δυνατόν μέσα σε μια τέτοια κοινωνικοπολιτική συνθήκη να μένουν ανεπηρέαστες οι ηθικές επιλογές των ατόμων, να μην αντικατοπτρίζεται ο παραλογισμός της εξουσίας στο σύστημα αξιών που εκείνη επιβάλλει ή υποβάλλει στα άτομα;  Και ποιες συνθήκες απαιτούνται για να γίνει το άτομο ικανό να αναπτύξει ηθικές αντιστάσεις και να υψώσει ηθικό ανάστημα ανακαλύπτοντας το ουσιαστικό περιεχόμενο της προσωπικής του υπόληψης;

Απομένει ένα τελευταίο ερώτημα που υποκρύπτεται στον  αμφίσημο τίτλο: είναι τελικά ο Ραχίμ ένας ήρωας, όπως τον ανακηρύσσουν τα Μέσα, μόνο και μόνο γιατί έκανε την αυτονόητη για έναν καλό πολίτη ηθική επιλογή; Η ειρωνεία του τίτλου υποδεικνύει, νομίζω, ένα νέο είδος ανώνυμου ήρωα, που ανεξάρτητα από νίκες και ήττες, σφυρηλατείται καθημερινά μέσα στις εφιαλτικές σύγχρονες δυστοπίες, που ποδοπατούν αναίσχυντα την τιμή του.