Οι αρχαίοι δεν έκαναν διάκριση μεταξύ τεχνιτών και καλλιτεχνών. Οι τεχνίτες των καλών τεχνών δεν ήσαν ανώτεροι από τους τεχνίτες των πρακτικών εφαρμογών, όπως εμείς νομίζουμε σήμερα.
Μετέπειτα και επί αιώνες, η εκπαίδευση σε κάθε τέχνη γινόταν με την πρακτική εκπαίδευση επί του αντικειμένου. Ο μάστορας εκπαίδευε το μαστορόπουλο.
Ο Αριστοτέλης γράφει την ποιητική, αναλύοντας τις μορφές της ποιητικής τέχνης, αλλά κανείς δεν πήγε στο σχολείο του για να μάθει να γράφει τραγωδίες ή πολύ περισσότερο για να παίξει τραγωδία. Η υποκριτική στην αρχαία Αθήνα ήταν μέρος της προετοιμασίας μιας τελετουργίας και δεν εδιδάσκετο. Υπήρχε μόνο μια εκγύμναση, κάθε φορά για το συγκεκριμένο έργο, που θα παρουσιαζόταν στη συγκεκριμένη τελετή.
Δεν ξέρω πότε ακριβώς εμφανίζονται σχολεία που δεν είναι συνδεδεμένα με την εφαρμογή της τέχνης που διδάσκουν, αλλά προφανώς είναι νεώτατα φρούτα, μετά τον Διαφωτισμό.
Το παράδοξο, που ταλαιπωρεί το σύγχρονο θέατρο, είναι ότι ο δραματουργός νομίζει ότι μπορεί να διδάξει υποκριτική ή ο κριτικός να διδάξει σκηνοθεσία. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή σαν να θέλει ο ιστορικός να διδάξει διπλωματία ή πολεμικές στρατηγικές. Οι θεωρητικοί των τεχνών είναι απαραίτητοι, (αλλά δεν είναι αναγκαίοι), για να βοηθούν τους μαστόρους στη δουλειά τους και όχι για να υποκαταστήσουν τους μαστόρους στη δουλειά τους, όπως φαίνεται να ευαγγελίζονται νεότεροι μοδάτοι «πρωτοπόροι» της τέχνης.
Απομαγνητοφωνώ απόσπασμα συνέντευξης του Καρόλου Κουν, από το 1976· από τις ελάχιστες φορές που μιλάει δημοσίως σε τόσο υψηλό τόνο, σχεδόν με οργή: «Το θέατρο δεν είναι ακαδημαϊκό επάγγελμα. Έχει άλλες μορφές έκφρασης, είναι κάτι ζωντανό, κάτι που δημιουργείται, κάτι που αλλάζει όλη την ώρα. Δηλαδή μόλις πας να βάλεις ακαδημαϊκή παιδεία, είναι ο θάνατος του θεάτρου. Η Ακαδημία θα τους κάνει ένα πράμμα στερεότυπο, θα βγαίνουν με καλούπια, θα βγαίνουνε μορφωμένοι, αλλά τι είδους μόρφωση; Δε μας ενδιαφέρει η μόρφωση η πλατειά, μας ενδιαφέρει συγκεκριμένα τι είδους θεατρική μόρφωση θα μπορέσουνε να λάβουνε.
Μας ενδιαφέρει να είναι μορφωμένοι οι ηθοποιοί μας, να ξέρουνε πολλά πράμματα, να ξέρουν περισσότερα πράμματα από ότι θα μπορέσει να τους διδάξει η Ακαδημία, να τους δοθούν κεντρίσματα, που θα μπορέσουνε να δημιουργηθούν, αλλά όχι ένα άλφα υλικό, το οποίο θα μαθαίνουνε. Αυτό δεν εξυπηρετεί καθόλου. Κάτω τα χέρια από τη θεατρική παιδεία. Η θεατρική παιδεία είναι κάτι που ανήκει στον καλλιτέχνη και στους καλλιτέχνες. Δεν ανήκει γενικά. Η πολιτεία μπορεί να βοηθήσει να δημιουργηθούν εστίες καλλιτεχνικές και έχει υποχρέωση να βοηθήσει, αλλά πρέπει να οργανωθεί κιόλας ανάλογα, τα διάφορα υπουργεία που έχουνε σαν αποστολή τους αυτό το πράμμα, πώς θα βοηθήσουνε, όχι πώς θα βάλουνε τροχοπέδη. Γιατί ώσαμε σήμερα βασικά τροχοπέδη έχουνε βάλει. Το μεγαλύτερο υλικό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για το θέατρο μέσα στον τόπο μας, το αφήνουν αχρησιμοποίητο. Και του βάζουν τροχοπέδη. Αν δεν έχεις δίπλωμα γυμνασίου δεν μπορείς να πας στο θέατρο. Πώς αποστερείς τον τόπο από ένα τόσο ζωντανό έμψυχο υλικό, που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και να γίνει δημιουργικό και πολύ πιο μορφωμένο από όλα τα άλλα τα βουτυρόπαιδα πόχουνε την ευκαιρία να σπουδάσουνε και να γίνουν κάτι.»
ΕΡΩΤΗΣΗ: Δεν θα πρέπει όμως κάποτε η παιδεία να γίνει Ανωτέρα Παιδεία;
«Δεν έχω κανέναν… [σημ. Εδώ έχει μια δυσκολία να βρει τη σωστή λέξη -λόγω της ταραχής- και αφήνει το νόημα ασαφές. ] … να γίνουν και μια ακαδημία και δυο ακαδημίες κι όσες ακαδημίες θέλουνε, όχι όμως ότι θα είναι μια τροχοπέδη η ακαδημία και δε θα μπορέσουν να βγουν στο επάγγελμα άνθρωποι, που θέλουν να βγουν στο επάγγελμα και που μπορούν να αποδώσουν στο επάγγελμα. Αυτό θα το κρίνει μόνο το σανίδι.» (Τέλος του αποσπάσματος της συνέντευξης του Κουν).
Στις μέρες μας, δυστυχώς, δεν το κρίνει το σανίδι. Το κρίνουν οι πληρωμένοι διαφημιστές, οι διά ανταλλαγών αμοιβόμενοι «κριτικοί», οι «σοβαροί» οικονομικο-καλλιτεχνικοί οίκοι, τα freepress και τα sites.
Η ανικανότητα (ή η εκ προθέσεως ανικανότητα) του ελληνικού κράτους να σχεδιάσει μακροχρόνιες δράσεις για τον πολιτισμό, αφού δεν πιστεύει όπως οι Γάλλοι π.χ. ότι ο πολιτισμός έχει και οικονομικό όφελος, οδηγεί στην κάθε φορά στενοκέφαλη και επείγουσα διευθέτηση σχεδιασμών. Καταργήσαμε –καλώς- την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος του ηθοποιού και εκπονήσαμε νόμο για την λειτουργία των σχολών δραματικής τέχνης ώστε να ελέγχεται το σύστημα. Όμως ο νόμος αυτός, σαράντα χρόνια, είναι σχεδόν ανεφάρμοστος και κανείς δεν τολμά να τον διορθώσει. Και μετά κατηγορούμε τις σχολές για το επίπεδο της γνώσης που προσφέρουν. Ο τρόπος των διπλών εξετάσεων, εισαγωγής και αποφοίτησης για την απόκτηση πτυχίου, ενός πτυχίου που δεν έχει καμία κατοχύρωση, είναι ένα λάθος που έχει χρόνια εντοπιστεί, όλοι, ή σχεδόν όλοι, συμφωνούν ότι πρέπει να καταργηθεί η εισαγωγική εξέταση, αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού δεν αποφασίζει την κατάργηση, γιατί προφανώς η ύπαρξη μόνο τελικών εξετάσεων θα είναι συγχρόνως και αξιολόγηση των σχολών, πράγμα που αντίκειται στο νόμο της φιλελεύθερης αγοράς, για την προστασία της ιδιωτικής εκπαίδευσης.
Μετά, αντί να κάνουμε επιτέλους αυτή την περίφημη Ακαδημία Θεάτρου, (για την οποία έχω πολλές επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα σωστού σχεδιασμού, -βλέπε θεατρολογικά τμήματα-), φτιάξαμε πανεπιστημιακά τμήματα θεατρολογίας, για να αυξήσουμε τον αριθμό των εισαγομένων στο πανεπιστήμιο, προς εξυπηρέτηση ψηφοθηρικών αναγκών, τα οποία τμήματα βγάζουν στην αγορά αχρείαστους επιστήμονες ή -εν πάση περιπτώσει- υπεράριθμους. Λόγω της απουσίας της Ακαδημίας, αυτά τα θεατρολογικά τμήματα ανεπαισθήτως ρέπουν προς τα πρακτικά του Θεάτρου, αφού η θεωρητικότητα δεν χρειάζεται στην αγορά, και οδηγούμε τους αποφοίτους τους να διδάσκουν θέατρο και μάλιστα θεατρικό παιχνίδι στο δημοτικό!!! Δηλαδή κάνουν θεατρικό παιχνίδι στα παιδιά, άνθρωποι που (πολλοί από αυτούς) μπήκαν από σπόντα σε μια σχολή, επειδή έπιασαν τα μόρια κι όχι επειδή αγαπούν το αντικείμενο των σπουδών τους και έχοντας ως κύριο κορμό της εκπαίδευσής τους δραματολογίες, αισθητικές και ιστορίες του θεάτρου. Βεβαίως υπάρχουν και αυτοί που το αγάπησαν εκ των υστέρων ή αυτοί που ένιωσαν την ανάγκη να τελειώσουν και μια δραματική σχολή για να καλύψουν τη σπουδή του αντικειμένου.
Γενικώς, άλλο παράδοξο, επιμένουμε να διδάσκουμε τέχνη, όταν είναι τοις πάσι γνωστό ότι ακόμη και σπουδαίοι σκηνοθέτες δεν μπορούν να διδάξουν τους ηθοποιούς της παράστασής τους.
Η πρακτική του θεάτρου δεν διδάσκεται. Η όποια επιχειρούμενη εκπαίδευση απλώς ανοίγει παράθυρα, υποδεικνύει δυνατότητες, ενημερώνει για τις μέχρι τώρα τάσεις και μορφές του θεάτρου, αλλά η κατάκτηση της τέχνης γίνεται μόνο με επίμονη και αφοσιωμένη προσπάθεια, με πολύχρονη και κουραστική χειρονακτική και πνευματική εργασία, επί του αντικειμένου και πολλές φορές εναντίον του.
Τέλεια και παύλα.
Υ. Γ. Άσχετο αλλά σχετικό: Ο Ρέυμοντ Τσάντλερ, αναφερόμενος στο αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο προφανώς είναι ειδικός, λέει, «…Καθώς η μορφή του δεν τελειοποιήθηκε ποτέ, δεν παγιώθηκε ποτέ. Οι ακαδημαϊκοί ποτέ δεν έβαλαν τ’ άψυχα χέρια τους πάνω του. Είναι ακόμη ρευστό, πάρα πολύ ποικίλο για να ταξινομηθεί εύκολα, ακόμη βγάζει παρακλάδια προς όλες τις κατευθύνσεις.»
Και το θέατρο, είναι ακόμη ρευστό, ακόμη βγάζει παρακλάδια προς όλες τις κατευθύνσεις.
