Η Έντνα Βίνσεντ Μιλέυ (Edna St. Vincent Millay, 1892 – 1950) ήταν Αμερικανίδα λυρική ποιήτρια, θεατρική συγγραφέας, ακτιβίστρια, φεμινίστρια και η πρώτη γυναίκα που έλαβε Βραβείο Πούλιτζερ για την ποίηση. Ήταν επίσης γνωστή για τον αντισυμβατικό, μποέμικο τρόπο ζωής της και τις πολλές ερωτικές της  υποθέσεις. Το ποίημα που ακολουθεί είναι διάσημο και αναπάντεχα κρυπτικό και τεχνικά πολύπλοκο.

Edna St. Vincent Millay

Euclid alone has looked on Beauty bare

Euclid alone has looked on Beauty bare.

Let all who prate of Beauty hold their peace,

And lay them prone upon the earth and cease

To ponder on themselves, the while they stare

At nothing, intricately drawn nowhere

In shapes of shifting lineage; let geese

Gabble and hiss, but heroes seek release

From dusty bondage into luminous air.

O blinding hour, O holy, terrible day,

When first the shaft into his vision shone

Of light anatomized! Euclid alone

Has looked on Beauty bare. Fortunate they

Who, though once only and then but far away,

Have heard her massive sandal set on stone.

Edna St. Vincent Millay

Μόνο ο Ευκλείδης Αντίκρισε τη Γυμνή Ομορφιά

Μόνο ο Ευκλείδης αντίκρισε τη γυμνή Ομορφιά.

Μακάρι όσοι φλυαρούν για την Ομορφιά να διατηρούν τη γαλήνη τους

ξαπλωμένοι ανάσκελα στη γη και να πάψουν

να στοχάζονται τους εαυτούς τους, ενώ ατενίζουν

στο τίποτα, περίπλοκα σχεδιασμένο στο πουθενά

με μορφές μεταλλαγμένων γραμμών. Αφήστε τις χήνες

να φωνασκούν και να σφυρίζουν, οι ήρωες επιζητούν τη λευτεριά

από τη βρώμικη υποταγή στο φωτεινό αγέρα.

Ώρα θαμβωτική, ιερή, τρομερή μέρα

όταν για πρώτη φορά στα μάτια του λάμπει η αστραπή

του αναλυμένου φωτός! Μόνο ο Ευκλείδης

αντίκρισε τη γυμνή Ομορφιά. Ευτυχισμένοι αυτοί

που, αν και μονάχα μια φορά και ύστερα απόμακρα,

άκουσαν το θρυλικό σαντάλι της να πατά πάνω στην πέτρα.

* *

Στο ποίημα, δίνεται μια νέα άποψη στην Ιδέα της αληθινής/ «γυμνής» ομορφιάς με την έννοια ότι η έναρξη του όμορφου μαθηματικού έργου του Ευκλείδη είναι παράλληλη με τη δεύτερη έλευσή της στο τέλος. Πρέπει να ξεκινήσουμε ρωτώντας τον εαυτό μας, «Ποιος είναι ο Ευκλείδης;» και «Τι είναι ομορφιά;» Εκτός από την υπόθεση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι τον αναγνωρίζουν ως έναν από τους πιο λαμπρούς μαθηματικούς όλων των εποχών, το ποίημα ξεκινά με τη ρητή τοποθέτηση του Ευκλείδη σε ένα επίπεδο πνευματικής διορατικότητας πάνω από την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Απλώς δηλώνεται ότι «μόνος» κοίταξε το «Beauty bare» -νοητά τη βασική φράση του ποιήματος. Παρατηρούμε πρώτα τη χρήση κεφαλαίου γράμματος της λέξης «Ομορφιά» και συνειδητοποιούμε αμέσως ότι η ποιήτρια είχε για κάποιο λόγο την πρόθεση να ορίσει αυτή τη λέξη ως κύριο ουσιαστικό. Η περαιτέρω ανάγνωση του ποιήματος αποκαλύπτει την αρχικά μυστηριώδη λέξη «αυτή» -μυστηριώδης γιατί δεν γνωρίζουμε απολύτως σε ποιον αναφέρεται το «αυτή». Μπορούμε τότε να συμπεράνουμε ότι πρέπει να αναφέρεται στο «Ομορφιά» και στη συνέχεια ότι η ποιήτρια έχει βάλει κεφαλαίο το «Ομορφιά» επειδή επιθυμεί ο αναγνώστης να δει την ομορφιά ως όνομα, και επομένως ως ον. Ωστόσο, θυμόμαστε ότι η Ομορφιά έχει ιδωθεί από τον «Ευκλείδη μόνο», οπότε μπορούμε περαιτέρω να συμπεράνουμε ότι η Ομορφιά είναι κάτι ή κάποιος που πρέπει να είναι κάπως μυστηριώδης ή ανώτερος για να έχει «ιδωθεί» αληθινά μόνο από ένα άλλο άτομο.

Η ποιήτρια μιλάει για εκείνους οι οποίοι, σε αντίθεση με τον Ευκλείδη, «πράττουν» την Ομορφιά. Οι στίχοι τρία έως έξι αποκαλύπτουν ότι όσοι αγαπούν την ομορφιά δεν έχουν δει την ομορφιά γυμνή επειδή η ομορφιά που βλέπουν είναι «σε μορφές μεταλλαγμένων γραμμών», που σημαίνει ότι μπορεί να γίνει αντιληπτή διαφορετικά από τον καθένα, ενώ η γυμνή ομορφιά είναι αναμφισβήτητα όμορφη επειδή είναι κατασκευασμένη με ακρίβεια και επομένως μπορεί να θεωρηθεί ως το μόνο όμορφο πράγμα που είναι πραγματικά -όχι ως ένα «σχήμα» που αλλάζει το ίδιο ή «αλλάζει» με την αντίληψη. Εδώ βρίσκεται η κεντρική φιλοσοφία της Millay πίσω από το ποίημα: όπως στα Μαθηματικά μπορείς να έχεις μόνο σαφείς απαντήσεις που είναι ίδιες ανεξάρτητα από το πώς γίνεται αντιληπτό το πρόβλημα, ομοίως, στο γυμνό Beauty, υπάρχει μόνο ένας τρόπος ερμηνείας της Ομορφιάς. Ο Ευκλείδης ήταν γνωστός για τις πολλές όμορφες μαθηματικές αποδείξεις του, οι οποίες είναι πράγματι παραδείγματα του «Beauty bare». Ανάλογα με το πώς ερμηνεύει κάποιος την ομορφιά είναι αυτό που τον κάνει είτε Ευκλείδη είτε αυτόν που αναφέρεται ως Πράττων. Ενώ οι Πράττοντες είναι κολλημένοι σε μια «σκονισμένη δουλεία» στην αφώτιστη κατάστασή τους, οι Ευκλείδηδες, που αναφέρονται στο ποίημα ως «ήρωες», είναι αυτοί που «επιζητούν την απελευθέρωση στον φωτεινό αέρα».

Τώρα που ξέρουμε πώς αντιμετωπίζονται στο ποίημα ο Ευκλείδης, η Ομορφιά και οι Πράττοντες, μπορούμε να ανακαλύψουμε τι ακριβώς υπαινίσσονται. Το κύριο κλειδί για τη σύνδεση του ποιήματος με τη δεύτερη έλευση του Χριστού και την Ομορφιά βρίσκεται στη φράση «Ω άγια, τρομερή ημέρα», που αναφέρεται στη Μεγάλη και Τρομερή Ημέρα του Κυρίου (Ησαΐας 2:11-21). Αυτή είναι η ημέρα που προφητεύεται στη Βίβλο ως η ημέρα που ο Ιησούς επιστρέφει στη γη (Δευτέρα Παρουσία). Αυτή είναι μια μεγάλη (ή «ιερή») ημέρα για τους οπαδούς του Ιησού και μια τρομερή μέρα για όσους δεν πιστεύουν σε Αυτόν. Αυτή είναι η μέρα που ο Ευκλείδης βλέπει για πρώτη φορά την αληθινή ή γυμνή Ομορφιά, κάτι που τον τοποθετεί στη θέση του Ιησού όσον αφορά τη βιβλική νύξη του ποιήματος. Ο Ευκλείδης, όπως έκανε ο Ιησούς, άνοιξε τις πόρτες σε έναν νέο τρόπο σκέψης για ολόκληρο τον κόσμο, με τη διαφορά ότι ο Ευκλείδης ήταν ένας μαθηματικός σωτήρας, χρησιμοποιώντας το βιβλίο του με τίτλο Τα Στοιχεία για να φέρει ένα νέο φως στους ανθρώπους αντί να είναι θρησκευτικός σωτήρας όπως ήταν ο Ιησούς και χρησιμοποίησε τη Βίβλο για να διαδώσει τις ιδέες του. Τώρα, μπορούμε να πούμε ότι οι Πράττοντες είναι ως προς τους καταδικασμένους, όπως οι Ευκλείδηδες ή «ήρωες» για τους βιβλικά σωσμένους. Με άλλα λόγια, όσοι είναι αρκετά γενναίοι για να ακολουθήσουν τον Ευκλείδη και να «αναζητούν την απελευθέρωση από τη σκονισμένη δουλεία» θα σωθούν, όπως και οι ακόλουθοι του Ιησού.

Ίσως η πιο μυστηριώδης φράση ολόκληρου του ποιήματος είναι ο τελευταίος στίχος: «Έχουν ακούσει το θρυλικό σαντάλι της να προβαίνει πάνω στην πέτρα». Ενώ παραμένει ασαφές σε ποιον ήχο ακριβώς αναφέρεται αυτό, μπορούμε να πούμε από τις γραμμές δώδεκα και δεκατρία ότι είναι ο ήχος που έχει «απελευθερώσει» τους «ήρωες» από την αφώτιστη κατάστασή τους. Η καλύτερη εικασία για αυτή τη φράση είναι ότι το «θρυλικό σανδάλι σε πέτρα» είναι η Beauty bare, και ενώ οι ήρωες έχουν την τύχη να έχουν ακούσει κάποτε τον ήχο του, ο Ευκλείδης είναι ο μόνος που το έχει δει πραγματικά.

Ένα υποκείμενο σύμβολο στο ποίημα είναι αυτό του φωτός. Εμφανίζεται αρχικά ως ένας τρόπος για να περιγραφεί ο ελεύθερος σκεπτόμενος νέος κόσμος, οι «ήρωες» εισέρχονται σε έναν κόσμο «φωτεινού αέρα». Τόσο φωτεινού στην πραγματικότητα, που η στιγμή της εισόδου σε αυτή τη νέα γνωστική κατάσταση αναφέρεται ως «θαμβωτική ώρα». Επιπλέον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σκόπιμος ορισμός για τη χρήση της λέξης «αστραπή» ήταν ως μια ακτίνα φωτός που έλαμψε στο όραμα του Ευκλείδη κατά τη διάρκεια της «θαμβωτικής ώρας». Στη συνέχεια, σαν να μην μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρο, η Millay αναφέρεται πράγματι απευθείας στην «αστραπή» ως «αναλυμένο φως».

Η λέξη “anatomized”, όταν χρησιμοποιείται σε σχέση με το πώς ο Ευκλείδης είδε το «φως» της Ομορφιάς, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα έξυπνου λεκτικού. Η εφευρετικότητα έγκειται στον ορισμό της ανατομίας: αφαίρεση ή ανατομή προκειμένου να μελετηθούν τα εσωτερικά δομικά στοιχεία. Έτσι, όταν το Beauty έχει αναταμεί, όλα τα καλύμματα του Πράττοντος έχουν αφαιρεθεί, αφήνοντάς μας επομένως με γυμνή ομορφιά ή, με άλλα λόγια, «Beauty bare».

Η Millay μας δίνει ένα μοναδικά βαρύ, αλλά αποτελεσματικά ρέον ποίημα που δεν ανακοινώνει τον σκοπό του, ούτε προειδοποιεί, ούτε πείθει, αλλά μας υποδηλώνει ότι η αληθινή ομορφιά έχει ιδωθεί μόνο από τα μάτια ενός ανθρώπου, αλλά εξακολουθεί να ακούγεται από πολλούς άλλους. Το ποίημα είναι ένα σονέτο/ δεκατετράστιχο, το οποίο τηρεί αυστηρά την Πετραρχική του μορφή έχοντας δέκα συλλαβές σχεδόν σε κάθε γραμμή καθώς και πέντε τονισμένες συλλαβές ανά γραμμή. Ως επί το πλείστον, το ποίημα ακολουθεί ιαμβικό πεντάμετρο εκτός από τις στρατηγικά τοποθετημένες εμφανίσεις του δακτυλικού μέτρου, που επιβραδύνουν με επιτυχία το ποίημα όπου αρχίζουν οι νέες ιδέες ή τελειώνουν οι παλιές. Αυτό το δακτυλικό μέτρο είναι εμφανές στην αρχική ειρωνική δήλωση: «Ω άγια, τρομερή μέρα». Φυσικά στην απόδοση όλα αυτά χάνονται και δίνεται έμφαση στη νοηματική πλευρά.

Αφού συνειδητοποιήσουμε ότι η «άγια, τρομερή ημέρα» είναι μια Βιβλική νύξη, μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα γιατί η ποιήτρια σκόπευε να επιβραδύνει το μέτρο για να ξεχωρίσει η φράση. «Beauty bare», «shapes of shifting lineage», «Have listened her» δίνουν σίγουρα μια πιο βαριά αίσθηση για να ενισχύσουν το νόημα του ποιήματος, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν τον ιαμβικό ρυθμό του που ρέει για να μας απαλλάξει από το βάρος. Ειδικά μια γραμμή φαίνεται να ξεχωρίζει ως βολική και αναμφίβολα σκόπιμα με καλή ροή, επειδή τοποθετείται στο κέντρο του ποιήματος: “let geese Gabble and hiss, her heroes seek release.”

Ένα άλλο παράδειγμα που προσθέτει στη βαρύτητα του ποιήματος περιλαμβάνει την επανάληψη που παρατηρείται με τη φράση «Ο Ευκλείδης μόνο αντίκρυσε την ομορφιά γυμνή», η οποία εμφανίζεται δύο φορές στο ποίημα και λειτουργεί και ως τίτλος. Συνολικά, υπάρχει μια τέλεια, σχεδόν μαθηματική ισορροπία βαρύτητας και ροής για να κάνει το ποίημα να εξυπηρετήσει τον σκοπό του, ενώ ταυτόχρονα καθησυχάζει τον αναγνώστη.

* *

Το ποίημα γράφτηκε το 1920, όταν η ποιήτρια ήταν 28 χρονών, σε μια απομακρυσμένη επαρχία των ΗΠΑ. Ρητορικό το ερώτημα: την εποχή εκείνη, αλλά ακόμα και σήμερα, υπήρξε και υπάρχει Έλληνας ποιητής που να έγραψε ένα τέτοιο ποίημα; Απασχόλησε κάποιον ο  (δικός μας) Ευκλείδης; Αν υπήρχε κάποιος ή υπάρχει θα τον ξέραμε.