Ἱκοίμαν ποτὶ Κύπρον,
νᾶσον τᾶς Ἀφροδίτας,
ἵν’ οἱ θελξίφρονες νέμον-
ται θνατοῖσιν Ἔρωτες,
Πάφον θ’…
Βάκχαι Ευριπίδη
Σε μετάφραση
Αχ να ερχόμουνα στην Κύπρο,
στης Αφροδίτης το νησί,
όπου οι ΄Ερωτες που του ανθρώπου
ξεπλανεύουν το μυαλό έχουν την κατοικιά τους
και, ναι, στην Πάφο…
Κύπρος: το τρίτο σε έκταση νησί της Μεσογείου μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία, το νησί με τη μακραίωνη ιστορία.
Γεωλογικά η Κύπρος αποτελούσε κάποτε τμήμα της Μ. Ασίας, αλλά και όταν αποκολλήθηκε, έμεινε σε μικρή απόσταση από τη νότια μικρασιατική ακτή και τα συριακά παράλια, γι’ αυτό για χιλιετίες ανέπτυξε εμπορικές σχέσεις με τους ανατολικούς γείτονές της και δέχτηκε τις πολιτιστικές επιδράσεις τους.
΄Ηδη όμως από την όψιμη Προϊστορία το νησί έγινε τόπος συγκερασμού ανατολικών και δυτικών στοιχείων, μέχρι που, ξεπερνώντας τους γεωγραφικούς νόμους, επέλεξε να στραφεί προς τη Δύση. Δημιούργησε άρρηκτους δεσμούς με τον ελληνικό κόσμο και έγινε πολιτιστικό τμήμα του από τα μέσα περίπου της 2ης χιλιετηρίδας μέχρι σήμερα. Είναι οι χρόνοι γύρω στο 1500 π. Χ. (1550 -1050 π. Χ. σημειώνεται η μεγαλύτερη ακμή της Κυπριακής Προϊστορίας) που μαρτυρούνται ανασκαφικά οι πρώτες σχέσεις της Κύπρου με τους Μυκηναίους. Και γύρω στα 1230 π. Χ. τοποθετείται η αρχή του μυκηναϊκού αποικισμού και του εξελληνισμού της Αλασίας, όπως λεγόταν τότε το νησί στην Ανατολή ― ως Αλάσια αναφέρεται στα ανατολικά κείμενα, στις χεττιτικές και αιγυπτιακές πινακίδες· στους Αχαιούς ήταν γνωστή με το όνομά της, αφού στις πινακίδες της Γραμμικής Β συναντούμε το επίθετο κύπριος (kupirijo).
Κίνητρο της εκπληκτικής οικονομικής ανόδου και της πολιτιστικής ανάπτυξης της Κύπρου κατά τους πέντε αιώνες που αναφέραμε ήταν η εμφάνιση του πολύτιμου μετάλλου αυτής της εποχής, του χαλκού, τον οποίο έκρυβε στα σπλάχνα της η γη της. 1 Οι εξαγωγές του σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο αποτέλεσε τη βάση της οικονομικής δραστηριότητας του νησιού και συνέβαλε στο να αναδειχθεί η Κύπρος σε διεθνές κέντρο εμπορίου.
Ο χαλκός συνδέθηκε και με την προέλευση της ονομασίας Κύπρος, προέλευση για την οποία έχουν διατυπωθεί διάφορες ερμηνείες, χωρίς ωστόσο κάποια να έχει τύχει της γενικής αποδοχής. ΄Εχει υποστηριχθεί δηλαδή η άποψη ότι η ονομασία Κύπρος προέρχεται από τις σουμεριακές λέξεις zubar/kubar, που σήμαιναν αντίστοιχα χαλκός και κασσίτερος, και αυτό, λόγω ακριβώς της ύπαρξης του μετάλλου στο νησί· κατά μία άλλη εκδοχή, πρόκειται πιθανότατα για λέξη των Ετεοκυπρίων, δηλαδή του αυτόχθονος κυπριακού πληθυσμού, οι οποίοι θα ονόμαζαν τον χαλκό κύπρο και από αυτή τη λέξη ονομάστηκε ολόκληρο το νησί.
Η στενή σχέση χαλκού- Κύπρου στην αρχαιότητα πέρασε και στους νεότερους χρόνους μέσω της λατινικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, οι Ρωμαίοι ονόμαζαν τον χαλκό aes cyprium= κυπριακό μέταλλο, ή απλώς cyprium, λέξη από την οποία σχηματίστηκαν οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές, η αγγλική copper, η γερμανική kupfer, η γαλλική cuivre κ. ά.
΄Ένα από τα στοιχεία της Ανατολής που εισήχθη στην Κύπρο ήταν και η λατρεία μιας γυναικείας θεότητας, η οποία ταυτίστηκε με την ελληνική Αφροδίτη, τη θεά του κάλλους και του έρωτα. Γύρω από την καταγωγή της Αφροδίτης πλάστηκαν διάφοροι μύθοι. Ο Ησίοδος στο ποίημά του Θεογονία την παρουσιάζει ως κόρη του Ουρανού (παππού του Δία), τα γεννητικά όργανα του οποίου έκοψε ο γιος του, ο Κρόνος, και τα πέταξε στη θάλασσα.
Τη συνέχεια της ησιόδειας διήγησης την παραθέτουμε με τη μετάφραση των στίχων που ακολουθούν:
Έτσι παρασυρμένα στου πέλαγου την επιφάνεια φέρονταν για πολύ καιρό,
και γύρω τους λευκός αφρός απ’ την αθάνατη τη σάρκα ανέβαινε·
μέσα σ’ αυτόν μεγάλωσε μια κόρη. Και πρώτα ζύγωσε στα Κύθηρα τα ιερά,
απ’ όπου έπειτα στην Κύπρο2 έφτασε τη θαλασσόζωστη.
Και τότε βγήκε απ’ το νερό η σεβαστή, η όμορφη θεά,
κι ολόγυρά της, κάτω απ’ τα πόδια της τα ραδινά, εψήλωνε χορτάρι·
αυτήν, και οι θεοί κι οι άνθρωποι τη λένε Αφροδίτη,
γιατί μες στον αφρό μεγάλωσε·
μα και Κυθέρεια, γιατί στα Κύθηρα προσέγγισε.
Και τη συνόδευσε ο ΄Ερωτας, κι ο ΄Ιμερος3 την ακολούθησε ο ωραίος
μόλις αυτή γεννήθηκε κι ήρθε στο γένος των θεών.
Και έχει απ’ την αρχή ετούτη την τιμή, κι ετούτο το μερίδιο της έλαχε
μες στους ανθρώπους και στους αθάνατους θεούς,
τα ερωτόλογα των κοριτσιών και τα χαμόγελα, τα ξεγελάσματα κι η ηδονή,
το ερωτικό μέσα στη γλύκα σμίξιμο και το κανάκεμα.
Η ερμηνευτική σύνδεση του ονόματος της θεάς με τον αφρό είναι εσφαλμένη και πρόκειται για λαϊκή παρετυμολογία· στην πραγματικότητα, το όνομα είναι προελληνικό. Αντίθετα, πίσω από όσα ιστορεί ο μύθος για την Κύπρο και τα Κύθηρα υπάρχει ιστορική αλήθεια. Σήμερα είναι βέβαιο ότι η λατρεία της Αφροδίτης ήρθε από την Ανατολή και εξαπλώθηκε στην κυρίως Ελλάδα μέσω αυτών των δύο νησιών.
Στην Κύπρο η θεά είχε ναούς σε διάφορες πόλεις, αλλά ο πιο ονομαστός βρισκόταν στην Πάφο,4 όπου τη λάτρευαν με εξαιρετικές τιμές. Αυτός ο ναός ανακαλύφθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη, και σύμφωνα με τους ανασκαφείς πρέπει να οικοδομήθηκε γύρω στα 1200 π. Χ.
