Ο Αντώνης Σανουδάκης αναμετριέται εδώ με ένα εμβληματικό και το ωραιότερο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, με μεγάλη επιτυχία. Προτάσσει μια κατατοπιστική «Εισαγωγή», όπως και ο Γ. Σεφέρης[1]που την αποκαλεί «Προλόγισμα». Στην «Εισαγωγή» ο συγγραφέας δίνει όλες τις λεπτομέρειες σχετικά με τον ή τους συγγραφείς, με τα πρόσωπα, με τη θεατρική ή μη μορφή του έργου και την υποτυπώδη δραματική δομή, την οποία, όπως φαίνεται από τον υπότιτλο, αποδέχεται και ο Σανουδάκης. Επίσης, δίνονται περισσότερες πληροφορίες για το πώς μπορεί να περιήλθε το κείμενο στους 72, οι οποίοι το έδωσαν πάλι στα ελληνικά «ως μετάφραση των Ο’», που είναι η παλαιότερη σωζόμενη μορφή του. Ο σκοπός του συγγραφέα να αποδώσει στα νεοελληνικά αυτό το λογοτεχνικό-ερωτικό άσμα θεωρώ ότι επετεύχθη με επιτυχία. Παρατηρούμε ότι τα δύο αλληγορικά πρόσωπα σε άλλους δημιουργούς και στον Σεφέρη, που υποψιάζεται ωστόσο το τρίτο πρόσωπο, εδώ γίνονται τρία ( η Σουλαμίτιδα, ο αδελφηδός=ο αγαπημένος της και ο βασιλιάς Σολομών). Υπάρχει, βέβαια, και ο χορός.
Ο συγγραφέας στη δική του επιτυχή μεταγραφή και μετάφραση έχει συγκεκριμένη δραματουργική δομή: Πρόλογος, Πάροδος, τρία Επεισόδια, δύο Στάσιμα και Έξοδος, δομή που παραπέμπει στο αρχαιοελληνικό δράμα, «απόηχος του οποίου είχε φτάσει ως τον 4οπ.Χ. αιώνα στον ελληνιστή Εβραίο, τελικό διασκευαστή του δράματος»[2]. Συνεπώς, στην Εισαγωγή του συγγραφέα δίνονται όλα τα ιστορικά στοιχεία σχετικά με το έργο και τους μελετητές του, οπότε ο αναγνώστης πριν απολαύσει το ποίημα έχει ενημερωθεί ώστε να το κατανοήσει.
Στον Πρόλογο μιλάει η Σουλαμίτιδα, στην Πάροδο ο Χορός προσπαθεί να την επηρεάσει ώστε να ανταποκριθεί στον έρωτα του Σολομώντα. Ακολουθεί το Α΄Επεισόδιο, όπου παρουσιάζεται η κόρη , που αναζητά τον αγαπημένο της, παρά τις προτάσεις του Χορού. Εδώ παρουσιάζεται και ο Σολομών, ο οποίος εξυμνεί την ομορφιά της κόρης, ενώ εκείνη σκέφτεται τον αγαπημένο της. Η περιγραφή της ομορφιάς της, οι παρομοιώσεις και ο διάλογος αποκαλύπτουν ότι τα δύο επί σκηνής πρόσωπα δεν συναντιούνται, καθώς η Σουλαμίτιδα αδιαφορεί για όσα ακούει και ταξιδεύει ο νους της στον αγαπημένο της, ο οποίος κάπου βόσκει το κοπάδι του, μη γνωρίζοντας τι συνέβη στην καλή του.
Η μεταγραφή στη νεοελληνική είναι πολύ πετυχημένη με λέξεις επιλεγμένες και χωροθετημένες στη σωστή θέση, χωρίς να χάνουν σε ποιητικότητα. Από την ερωτευμένη κόρη παρουσιάζεται με μεστό λόγο ο αγαπημένος της. Η λέξη «αγάπη, αγαπημένος, αγαπημένη» ακούγεται στον λόγο της οκτώ φορές (ό. π., σελ. 20-21), που σημειολογικά καταδεικνύει την έκταση και το βάθος της αγάπης της για τον νέο. Αυτή η αγάπη την οδηγεί να παρουσιάζει τη φανταστική σκέψη της ως παρούσα πραγματικότητα, είναι σαν να ακούει τη φωνή του, είναιτόσοέμπλεως από αγάπη για εκείνον, που ο ακροατής ή θεατής προετοιμάζεται για το δραματικό στοιχείο και τη σύγκρουση. Οι λέξεις και οι παρομοιώσεις αντλούνται από τη φύση και τον βουκολικό βίο. Αμετάκλητος στον έρωτά του είναι και ο Σολομών, ενώ η Σουλαμίτιδα παρακαλεί ο αγαπημένος της σαν ζαρκάδι ή ελαφάκι να περάσει φαράγγια και βουνά για να την βρει και να την πάρει από την αιχμαλωσία του βασιλιά. Παρατηρούμε την αφοσίωση της κόρης και την εναλλαγή του α΄και β΄προσώπου που αποδίδουν αμεσότητα στο ποίημα.
Στο πείσμα της κόρης απαντά ο Σολομών με γλυκόλογα, με επίδειξη πλούτου, με λόγο γεμάτο παρομοιώσεις που αναδεικνύουν την ξεχωριστή γι’αυτόν ομορφιά της. Αλλά η κόρη επικαλείται τη δύναμη των ανέμων να φέρουν κοντά της τον αγαπημένο της. Με το τέχνασμα του ονείρου ακούγεται ο πρωτοπρόσωπος λόγος του αγαπημένου της σε απόλυτη συστοιχία με τη δική της αγάπη και σε αντίστιξη με τον πόνο της για όσα υφίσταται από τους φρουρούς του βασιλιά (ό. π., σελ. 31, 32). Στο ερώτημα του Χορού τι έχει ο αγαπημένος της περισσότερο από τον άλλον, η Σουλαμίτιδα παρουσιάζει και πάλι τα μοναδικά κάλλη του καλού της με πολλές μεταφορές και παρομοιώσεις που στη νεοελληνική τους απόδοση αποδίδουν εξαίρετες εικόνες φρούτων, πτηνών, πολύτιμων λίθων και αρωματικών φυτών (σελ. 32-33). Το βουκολικό και εδεμικό φυσικό στοιχείο είναι μοναδικό και αποδίδεται από τον συγγραφέα, εξαιρετικά,με τη δυναμική νεοελληνική γλώσσα. Ο Σολομών επιμένει με γλυκόλογα να κερδίσει την κόρη, με δέκα δυνατές παρομοιώσεις από τη φύση, από τη βουκολική ζωή και το σύμπαν. Η Σουλαμίτιδα ονειροπολεί, ο Χορός μυθοποιεί την ομορφιά της και φτάνουμε στο τρίτο Επεισόδιο, όπου ο Σολομών προσπαθεί με κάθε τρόπο να κερδίσει την προσοχή και την αγάπη της, αλλά η κόρη επιμένει «Εγώ είμαι του αγαπημένου μου/και σε μένα εκείνος επιστρέφει.»(σελ. 38). Η κόρη διαφεύγει από το παλάτι στους αγρούς για να βρει τον αγαπημένο της, ορκίζει τον Χορό, ο οποίος με λόγια που θυμίζουν Δ.Σολωμό αναφωνεί, π.χ.
«Ποια είναι αυτή, που ανεβαίνει
στ΄ άσπρα ντυμένη,
στον αγαπημένο της ακουμπισμένη;» (σελ. 41).
Θεωρώ ότι τη διακειμενική συνομιλία των ποιητών που επινόησε ο συγγραφέας ότι είναι πιο πετυχημένη από την απόδοση αυτού του χωρίου από τον Γ. Σεφέρη,π.χ.
«Ποια είναι τούτη που ανεβαίνει λευκανθισμένη
ακουμπώντας στον αγαπημένο της;»[3]
Παραθέτω και άλλο ένα χωρίο για σύγκριση από τον αναγνώστη, π.χ. «Τις αύτη η αναβαίνουσα εκκύπτουσα ωσεί όρθρος,/καλή ως σελήνη, εκλεκτή ως ο ήλιος,/θάμβος ως τεταγμέναι;» και η μεταγραφή από τον Σεφέρη:
«Ποια είναι τούτη που προβαίνει σαν αυγή
ωραία ωσάν φεγγάρι, λαμπερή ωσάν ήλιος,
θάμπος ωσάν τις φάλαγγες;»[4]
Στον Σανουδάκη το ίδιο χωρίο αποδίδεται ως εξής:
«Ποια είναι εκείνη που φαίνεται
σαν την αυγή,
όμορφη σαν την σελήνη, ωσάν τον ήλιο λαμπερή,
εκθαμβωτική σαν φάλαγγες παρατεταγμένες;» (ό. π., σελ. 35).
Η Σουλαμίτιδα βρίσκει τον αγαπημένο της κάτω από μια μηλιά, μιλάει σε αυτόν με πολύ δυνατές παρομοιώσεις αγάπης και αφοσίωσης έως θανάτου, ως αγάπη-φωτιά, που δεν μπορούν να τη σβήσουν νερά πολλών ποταμιών. Τέτοια είναι η αγάπη της , που γίνεται Ύμνος στην Αγάπη. Ακολουθεί η Έξοδος, όπου προσφέρεται από τον αγαπημένο ένα αμπέλι στον Σολομώντα και καρποί στους φρουρούς του για να επέλθει ειρήνη και να επουλωθεί κάπως η ερωτική αποτυχία του βασιλιά.
Το πρωτότυπο κείμενο στη μεταγραφή του Σανουδάκη παρατίθεται στο τέλος, ενώ στον Σεφέρη παρατίθεται στην πρώτη και ακολουθεί η μεταγραφή απέναντί της. Στον Σεφέρη γίνεται λόγος για δύο πρόσωπα και τον Χορό: «Νύφη, Χορός, Άντρας», ενώ στον Σανουδάκη η Νύφη έχει όνομα, είναι η Σουλαμίτιδα, ο Χορός, και ακολουθούν τα δύο πρόσωπα: ο Σολομών και ο Αγαπημένος. Επίσης, στον Σεφέρη, μετά το Προανάκρουσμα, που αντιστοιχεί στον Πρόλογο και την Πάροδο του Σανουδάκη, αντί για Επεισόδια και Έξοδο έχουμε έξι μέρη που ονομάζονται «Τραγούδια», π.χ. «Τραγούδι Α, Β΄, Γ, Δ΄Ε΄καιΣτ΄» και ακολουθούν οι Σημειώσεις.
Ο Σανουδάκης έδωσε μια δραματοποιημένη μεταγραφή του ερωτικού αυτού λογοτεχνικού ή κατ΄άλλους θρησκευτικού ποιήματος, η οποία δημιουργεί οικεία ατμόσφαιρα και ο αναγνώστης νιώθει ότι είναι πιο κοντά του το ποίημα, είναι πιο κατανοητό. Συνολικά, η μεταγραφή και μετάφραση του Αντώνη Σανουδάκη-Σανούδου είναι μια πολύ καλή δουλειά, που προσθέτει κάτι νέο στα ελληνικά γράμματα. Η εκδοτική παρουσία είναι προσεγμένη και η εικονογράφηση συνομιλεί με το ποιητικό κείμενο.
[1] Σεφέρης Γ., Άσμα Ασμάτων, μεταγραφή Γιώργος Σεφέρης, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1972.
[2] Σανουδάκης-Σανούδος Αντ., ΄Ασμα Ασμάτων, Δραματουργική μεταγραφή και μετάφραση,εκδ. Τυποκρέτα, Ηράκλειο, 2017, σελ. 11.
[3]Σεφέρης Γ., Άσμα Ασμάτων, ό. π., σελ. 59.
[4] Σεφέρης Γ., Άσμα Ασμάτων, ό. π., σελ. 50, 51.
