Είναι κάπως σπάνιο να βλέπουμε λογοτέχνες να γράφουν βιβλία από κοινού. Συνήθως η συγγραφή, ειδικά η ποίηση, είναι μια πολύ μοναχική διαδικασία, ο ποιητής είναι μόνος, έχει απέναντί του τον κόσμο, το περιβάλλον δηλαδή, και αναμετριέται πάντα με τον εαυτό του. Το δίπολο της δημιουργίας του είναι αυτό που αντιλαμβάνεται και αυτό που καταφέρνει τελικά να εκφράσει στο χαρτί. Εδώ έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό, το οποίο είναι και πολύ ενδιαφέρον ως αποτέλεσμα, είναι κάτι που θα θέλαμε να βλέπαμε και πιο συχνά.

Εκτός από την κοινή συνεργασία, αποτελεί πρωτοτυπία και το γεγονός ότι οι δύο ποιήτριες δουλεύουν πάνω στο ίδιο θέμα. Όλες οι ποιητικές δουλειές βέβαια ανήκουν λίγο πολύ σε κάποιες κατηγορίες, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με κάτι πολύ συγκεκριμένο: ποιήματα για λουλούδια. Έχει λοιπόν τρομερό ενδιαφέρον να δούμε όχι μόνο πώς μπορούν να συνδυαστούν σε ένα βιβλίο δύο διαφορετικές ποιητικές φωνές, αλλά και πώς προσεγγίζει η κάθε ποιήτρια το θέμα. Ένα φιλόδοξο ποιητικό εγχείρημα, ιδιαίτερο και εντέλει επιτυχημένο, και ως ιδέα και ως σύλληψη και ως υλοποίηση.

Βάσει αυτής της λογικής λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι τα «Άνθεα», εκτός του ότι είναι ένα καλό βιβλίο, προσφέρουν κάτι στη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Εκδίδονται κάθε χρόνο δεκάδες νέα ποιητικά βιβλία, δεν έχουν όλα κάτι να πούνε, δεν είναι όλα ποιοτικά, δεν έχουν όλα λόγο ύπαρξης και δεν προσθέτουν όλα κάτι στη λογοτεχνία. Τα «Άνθεα» λοιπόν προσθέτουν, προσφέρουν κάτι νέο, κάτι πρωτότυπο και κάτι ωραίο.

Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος. Ποιήματα δηλαδή για λουλούδια. Η Κατερίνα Λιάτζουρα γράφει για εγχώρια λουλούδια, η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου για εξωτικά, από διάφορα μέρη της γης. Ιστορίες λουλουδιών που συνδέονται με αρχαίους μύθους, με δοξασίες, αλλά και με την ιστορία της κάθε χώρας, με σύγχρονα προβλήματα, με προεκτάσεις κοινωνικές, περιβαλλοντολογικές, οικολογικές.

Όχι πως το κάθε ποίημα είναι η καταγραφή ενός μύθου. Ο μύθος είναι η αφορμή για να καταγράψει η κάθε ποιήτρια τις σκέψεις της και να τις συνδέσει και με άλλα θέματα στο σήμερα. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν καταγεγραμμένοι όλοι οι μύθοι, καθώς και πληροφορίες για το κάθε λουλούδι και το μέρος προέλευσής του. Θα ήταν πιο βολικό για να τον αναγνώστη να ξεκινά από αυτές τις πληροφορίες και στη συνέχεια να πηγαίνει στο ποίημα.

Για παράδειγμα. Το ποίημα «Μελάτι» της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου συνδυάζει το ομώνυμο λουλούδι με τον τόπο προέλευσής του, την Ινδονησία και συγκεκριμένα την Τζακάρτα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες στο τέλος του βιβλίου, η Τζακάρτα συνεχώς βυθίζεται λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Έχει βυθιστεί 2,5 μέτρα τα τελευταία 10 χρόνια.

Με λένε Μελάτι ή και Ζωή.

Λευκή, ευωδιαστή και μικρή.

Στολίζω γάμους, βαφτίσια, κηδείες.

Κοσμώ την αγάπη και την υπόσχεση.

Το βάθος, το ύψος και το πλάτος,

ο κόσμος όλος στα λεπτά μου πέταλα.

Τώρα τελευταία μαθαίνω και να κολυμπώ.

Στα ρηχά ακόμα, μισό με ένα μέτρο,

του χρόνου θα με πάνε στη μεγάλη πισίνα

δυόμιση μέτρα πάτος βυθού.

Τότε θα με λένε Οφηλία,

θα κοσμώ το νερό,

το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας

«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειό της».

Πληροφορίες για το φυτό λοιπόν, σχόλιο για το πρόβλημα βύθισης της χώρας και κατ’ επέκταση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη μας και μια -πολύ ωραία συνδυασμένη- αναφορά στον Άμλετ του Σέξπιρ.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως αν δεν διαβάσει κανείς τις πληροφορίες στο πίσω μέρος του βιβλίου δεν θα μπορέσει να απολαύσει τα ποιήματα ή πως τα ποιήματα δεν λειτουργούν αυτόνομα. Απλώς θα κατανοήσει καλύτερα τις αναφορές και θα μάθει πληροφορίες που πιθανόν να αγνοούσε. Πρόκειται για ένα έξοχο δείγμα του πώς μπορεί να λειτουργήσει ο ποιητικός λόγος, του πώς μπορεί να σταθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πληροφοριών και πώς μπορεί να συνδυαστεί η γνώση με την ποιητική έκφραση και δημιουργία.

Τα «Άνθεα» είναι ένα πραγματικό μπουκέτο ποιημάτων, γεμάτα χρώματα, αρώματα, ωραίες λέξεις και απίστευτες ιστορίες. Αλλού τα ποιήματα είναι τρυφερά, αλλού σκληρά. Ή μάλλον, για να το θέσω καλύτερα, κάθε ποίημα συνδυάζει την τρυφερότητα του λουλουδιού με τη σκληρή ιστορία που κρύβεται από πίσω.

Ολόκληρη η συλλογή έχει μια αίσθηση σουρεαλιστικότητας, υπερβατικότητας, επειδή μιλά για μύθους, και την ίδια στιγμή πατά πολύ γερά στην πραγματικότητα, επειδή γίνεται συνεχώς η σύνδεση με το σήμερα και με τον κόσμο μας. Ο «Μανδραγόρας» της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι από τα πιο σκοτεινά και ορμητικά ποιήματα.

Μαυριδερές φιγούρες μανδραγούδες

πλαισίωσαν την ομορφιά τη φρέσκια

Αφηρημένη σκαρώνω πάνω στη λαβή του δόρατος κουφιοκέφαλα όντα ρίζες απόκοσμες με διπλά τριπλά τα μέλη να ξεχύνουν καπνούς από στόμα και βρισιές βρωμερές ανάσες και ξυλιές πολλές ξυλιές και κλωτσιές από άρβυλα πατημασιές στην πλάτη και μπουνιές από γροθιές ατσάλινες και μικρά συννεφάκια να ξεχύνονται συνομιλίας:

αντέχεις μόνος μες στο τσόφλι;

ένιωσες τα θραύσματα γυαλιού να γίνονται αίμα;

γεύτηκες το αλάτι των αστεριών;

γύρεψες ξεθωριασμένο χορτάρι;

έγδαρες χιόνι με οπλές;

μασούλισες την τούφα στην κορυφή του δέντρου;

αγκάλιασες το βουνό μαζί με την καταιγίδα;

έχεις ντυθεί τον άνεμο;

Δοκίμασες αβγουδάτσα;

(ο ξύλινος αρκάνθρωπος φέτος, έχει τη φωνή της Sinead O Conor)

Κατά τα άλλα, οι φωνές των ποιητριών είναι πιο χαμηλές, πιο προσεκτικές, διαμαρτύρονται μεν, αλλά με έναν τρόπο πιο αθόρυβο. Οι ποιήτριες καταγράφουν όντως τα μεγάλα προβλήματα της ζωής και του κόσμου μας, αλλά επιλέγουν να το κάνουν με τον πιο τρυφερό τρόπο που μπορεί να υπάρξει, μέσω ενός λουλουδιού. Μπορούν τα λόγια ενός λουλουδιού να αλλάξουν τον κόσμο; Και κατ’ επέκταση, μπορούν τα λόγια ενός ποιητή να αλλάξουν τον κόσμο;

Τα «Άνθεα» είναι 40 ιστορίες. Τα εγχώρια άνθεα της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι γεμάτα ελληνική μυθολογία. Μύθοι περισσότερο ή λιγότερο γνωστοί, φανταστικά ή υπαρκτά πρόσωπα της αρχαιότητας, με αναφορές στο σήμερα, καθώς και αναφορές στον χριστιανισμό. Τα 20 εξωτικά άνθεα της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου μάς ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο, Ιαπωνία, Ινδία, Αμαζόνιο. Έντονες αναφορές στην ιστορία των χωρών, πλούσια ιστορικά στοιχεία, κοινωνικά σχόλια. Όλα αυτά που ανέφερα βέβαια είναι στοιχεία που συναντάμε έτσι κι αλλιώς στην ποίηση, όμως εδώ, στα «Άνθεα», αυτό γίνεται με έναν τρόπο πρωτότυπο και ευφάνταστο χάρη στην επιλογή του λουλουδιού ως κεντρικό άξονα της συλλογής.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του βιβλίου που υπάρχει διάχυτο και κυριαρχεί από την αρχή μέχρι το τέλος είναι η γυναικεία παρουσία. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή πολλά λουλούδια είναι γένους θηλυκού είτε επειδή πολλοί μύθοι είναι συνδεδεμένοι με γυναίκες είτε επειδή έτσι το επέλεξαν οι ποιήτριες.

Γινγκ-Σου, Κίνα (της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου)

Στου σπαθιού τον χορό της

Τα νέφη σταματούν

Τα νερά ακινητούν

Η γη βλασταίνει το αίμα της

Εγώ μια γυναίκα, ναι

Στον πόλεμο, ναι

Με το δικό σου το σπαθί

Χόρεψα

Έχυσα το αίμα μου

Προσφορά

Για την αγάπη.

Εσύ;

Σε πολλά ποιήματα όχι απλώς υπάρχουν αναφορές στη γυναίκα, όχι απλώς υπάρχουν έμμεσα σχόλια για τη θέση της γυναίκας, αλλά τα λουλούδια προσωποποιούνται και μιλούν ως γυναίκες, σηκώνοντας έτσι το βάρος του ποιήματος και κατ’ επέκταση το βάρος αυτού του κόσμου. Οι γυναίκες παθαίνουν, οι γυναίκες υποφέρουν, οι γυναίκες διώκονται ή αδικούνται από θεούς κι ανθρώπους, όμως εδώ έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν, να ακουστεί ο λόγος τους, έχουν μια ευκαιρία για δικαίωση ή έστω για λύτρωση μέσω της καταγραφής της αλήθειας.

Ένα άλλο ζήτημα που τονίζεται ιδιαίτερα στο βιβλίο είναι αυτό του περιβάλλοντος, της φύσης, όχι με την έννοια της ρομαντικής αποτύπωσης, αλλά με την έννοια της οικολογίας, της ανάγκης προστασίας του περιβάλλοντος. Τα «Άνθεα», λόγω του θέματός τους αλλά και λόγω των προβληματισμών που θέτουν, μιλούν έμμεσα για την καταστροφή του περιβάλλοντος, για την επιτακτική ανάγκη της φροντίδας του, για επιστροφή στη φύση.

Τα 40 ποιήματα της συλλογής είναι ένας ποικιλόχρωμος καμβάς από φως και σκοτάδι, από μύθο και ιστορία, από σκληρές και μαλακές κουβέντες, από παρελθόν και παρόν. Οι θεοί της αρχαιότητας που αδικούν τους ανθρώπους, οι άνθρωποι που διαχρονικά αδικούν ο ένας τον άλλον, το περιβάλλον που καταστρέφεται, τα δικαιώματα που καταπατούνται. Η πορεία των λουλουδιών είναι η πορεία του κόσμου, ή τα μυστικά των λουλουδιών θα μπορούσαν να ξεκλειδώσουν τις αγκυλώσεις του κόσμου, αλλά οι άνθρωποι δεν ακούν, τα λουλούδια παραείναι ταπεινά για να λάβουν την προσοχή που τους αξίζει. Αυτό θα μπορούσε συνολικά να λειτουργήσει ως ένα επιπλέον μήνυμα της συλλογής, ότι η λύση βρίσκεται στα μικρά πράγματα που δεν αντιλαμβάνεται κανείς ή ότι θα πρέπει να απλοποιήσουμε τη ζωή μας και να ζήσουμε με λιγότερο θυμό, με λιγότερο μίσος, με λιγότερο ανταγωνισμό.

Το βιβλίο επιδέχεται πολλές αναγνώσεις, πολλή μελέτη, είναι ένα βιβλίο στο οποίο μπορεί κανείς να επανέλθει είτε για να αποστηθίσει τις πληροφορίες είτε για να ανακαλύψει νέα νοήματα σε κάθε ποίημα είτε απλώς για την αναγνωστική απόλαυση.

Τα «Άνθεα» είναι μια σπουδαία ποιητική συλλογή σε όλα τα επίπεδα. Βασίζονται σε μια εξαιρετική ιδέα που είχε την τύχη να υλοποιηθεί σωστά και να δώσει ένα πολύ δυνατό αποτέλεσμα. Συνδυάζουν ποίηση και πληροφορία. Συνδέουν δύο σύγχρονες ποιητικές φωνές που αλληλεπιδρούν με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Φέρνουν μαζί τον λόγο και την εικόνα, γιατί κάθε ποίημα συνοδεύεται και από το σκίτσο του εκάστοτε λουλουδιού, με σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα. Φέρνουν στην ποίηση κάτι φρέσκο, κάτι που αξίζει να διαβαστεί, κάτι που όντως αφορά τον αναγνώστη, είτε ο αναγνώστης αναζητά το υπερβατικό και το μυθολογικό είτε το ρεαλιστικό και την αλήθεια είτε τον προβληματισμό είτε τη γνώση. Είτε θέλει απλώς να απολαύσει καλή ποίηση.

Βιολέτα ή μενεξές (της Κατερίνας Λιάτζουρα)

Εκείνο το πρωινό ένιωσε κουρασμένη֗

ένιωσε ανηφορίζοντας στα ρουθούνια

τη μυρωδιά του θανάτου

Με τον ήλιο πάνω

στα θαμπωμένα βλέφαρα

μέτρησε δαχτυλίδια

χρόνια συσσωρευμένα

σε ομόκεντρους κύκλους

Ένα μπάλωμα ανάμεσα σε δυο άκρες

μια βελονιά πάνω στο κενό

Πάνω στο ματωμένο λείψανο

στάθηκαν λευκές πεταλούδες

Λευκά σημαιάκια τα φτερά τους

Η μία έμεινε για πάντα εκεί

άφησε το αποτύπωμά της στο ξύλο

Μια άλλη χόρεψε μπροστά στα χείλη

που κόβουν βιολετιά λουλούδια

Η άλλη φτεροκόπησε στον άνεμο

πάνω από τις πλαγιές του λόφου

Η πιο μικρή πέταξε κοντά στα μάτια

Κοίταξε πέρα απ’ αυτά

με βλέμμα μαθημένο στον ουρανό

Έκλεισε τα μάτια֗

δεν έπρεπε να καταλήξουν ραμφισμένα

από κοράκια