Αυτό το καλοκαίρι με τους φοβερούς καύσωνες  το πιο συζητημένο θέμα, εκτός από την άμεση επικαιρότητα (πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Γάζα), είναι η κλιματική αλλαγή. Τον χειμώνα πνιγόμαστε, το καλοκαίρι ψηνόμαστε και καιγόμαστε! Και στις δυο περιπτώσεις οι συνέπειες είναι τεράστιες και καταστροφικές. Αλλά δεν είναι αυτές οι συνέπειες το θέμα μου. Το θέμα μου είναι οι ψευδαισθήσεις που τρέφουν πολλοί άνθρωποι για πολλά πράγματα και καταρχάς  οι ψευδαισθήσεις για την κλιματική αλλαγή.  Δεν υπάρχει, λένε, καμιά αλλαγή. Πάντοτε απ’ όσο θυμούνται έτσι ήταν ο καιρός. Κρύο και βροχές το χειμώνα και ζέστη το καλοκαίρι και μάλιστα στον ίδιο βαθμό. Και παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες δεν παύουν να κρούουν τον κώδωνα κινδύνου για την κλιματική αλλαγή, εκείνοι συνεχίζουν να ζουν μέσα στις ψευδαισθήσεις τους. Είναι κι άλλοι που, ενώ βλέπουν τον κίνδυνο από την κλιματική αλλαγή, μες στο μυαλό τους στριφογυρίζει η ιδέα ότι κάτι θα γίνει την τελευταία στιγμή και το κακό θα αποτραπεί. Αν σ’ όλους αυτούς τολμήσεις να τους αλλάξεις την άποψη διαφωτίζοντάς τους, σε αποκαλούν αφελή, με ύφος που αποκλείει κάθε άλλη συζήτηση. Η κλιματική αλλαγή όμως είναι εδώ κι οι συνέπειές της επίσης κι εκείνοι ζουν βυθισμένοι στις δογματικές ψευδαισθήσεις τους και στην απραξία.

Τα aircondition εντωμεταξύ καίνε από το πρωί ως το βράδυ κι οι εταιρίες ενέργειας  πνίγονται… στα κέρδη τους εδώ και πολύν καιρό. Την τελευταία μάλιστα εβδομάδα το ρεύμα, όπως ακούσαμε, αυξήθηκε …200%!!! Το 40% του συνολικού μισθού φεύγει στο νοίκι, το 30% στην ενέργεια και το υπόλοιπο, όταν περισσέψει, στο supermarket. Τέτοια ακρίβεια, παρά την οικονομική κρίση που μαστίζει εδώ και 14 χρόνια την Ελλάδα, δεν μπορώ να θυμηθώ από τα παιδικά μου χρόνια. Κι αυτό δεν είναι ψευδαίσθηση. Και αναρωτιέμαι γιατί το κράτος δεν παρεμβαίνει σ’ αυτές τις Εταιρίες Ενέργειας με τρόπο ουσιαστικό, ώστε να πάψει η αισχροκέρδεια σ’ αυτό το δημόσιο αγαθό. Να ορίσει ένα πλαίσιο παραγωγής και διανομής της ενέργειας τέτοιο, ώστε και οι Εταιρίες να κερδίζουν ένα λογικό κέρδος, αλλά και οι καταναλωτές να ανακουφιστούν οικονομικά. Το ίδιο πρέπει να κάνει και με τα supermarkets και με τα καύσιμα κ.ά. Α, εξανίστανται υπουργοί, βουλευτές κι ένα σωρό άλλοι ανυποψίαστοι ψηφοφόροι καταναλωτές. Το κράτος δεν μπορεί να παρέμβει κανονιστικά στην ελεύθερη αγορά. Αυτό που μπορεί να κάνει το κράτος είναι να δώσει κάποιες επιδοτήσεις στους καταναλωτές, για να τους ανακουφίσει. Αν παρέμβει, η αγορά δεν θα είναι ελεύθερη. Κι άλλωστε κάθε κρατική παρέμβαση είναι περιττή, αφού η ελεύθερη αγορά αυτορρυθμίζεται. Κι αυτό αποτελεί ασφαλώς μια ακόμα ψευδαίσθηση.

Καταρχήν, πόσο ελεύθερη είναι η  αγορά;; Μήπως το ελεύθερη είναι μια ψευδαίσθηση;; Μήπως είναι ελεύθερη μόνο για να αυξάνει το κεφάλαιο των επιχειρήσεων και των τραπεζιτών;; Χωρίς να είναι κανείς οικονομολόγος μπορεί, νομίζω, να καταλάβει δυο-τρία πράγματα για τον τρόπο που λειτουργούν οι μεγάλες επιχειρήσεις με τα καρτέλ, όπως τώρα με την ενέργεια που τελείως αδικαιολόγητα την πληρώνουμε τόσο ακριβά, όπως κι όλα τα άλλα βέβαια αγαθά της ελεύθερης αγοράς, η οποία είναι ελεύθερη μόνο για να συσσωρεύει κέρδη στα καρτέλ των επιχειρήσεων. Κι ακόμη δεν έχουμε καταλάβει ότι η παλιά ελεύθερη αγορά του Άνταμ Σμιθ έχασε τη δυναμική της εδώ και λίγα χρόνια και θα τη χάσει στα επόμενα  ακόμη περισσότερο;; Είναι τώρα πιο πολύ υποταγμένη στο καινούργιο κεφάλαιο, που δημιούργησαν οι ψηφιακές πλατφόρμες αγοραπωλησιών (π.χ..Amazon, Skroutz, Google κ.ά.) που, ενώ μοιάζουν με «αγορές», στην πραγματικότητα δεν είναι αγορές αλλά μια ψευδαίσθηση αγοράς, είναι πλατφόρμες – φέουδα με έδρα το υπολογιστικό νέφος. Εκεί τώρα συσσωρεύεται το κεφάλαιο και όχι πια στα χέρια των ιδιοκτητών του παραδοσιακού κεφαλαίου (εργοστασίων, αεροπορικών γραμμών, τηλεφωνικών δικτύων, βιομηχανιών παραγωγής προϊόντων: τροφίμων-ένδυσης-μηχανών-όπλων-εργαλείων-ρομπότ κ.ά.). Η τύχη όλων αυτών των παραδοσιακών δικτύων παραγωγής «αγαθών» θα είναι μάλλον εκείνη των μικρών επιχειρήσεων (π.χ. μπακάλικων, μικρομάγαζων), όταν εμφανίστηκαν οι μεγάλες σειρές των supermarket, IKEA, Leroy merlin κ.ά. Οι άγνωστοι και άφαντοι ιδιοκτήτες του «νεφοκεφαλαίου»  μου θυμίζουν τον Πύργο του Φράνσις Κάφκα. Όσο κι αν ο χωρομέτρης ψάχνει κάποιον άρχοντα του Πύργου να συνεννοηθεί, δεν θα το καταφέρει, γιατί οι άρχοντες είναι άφαντοι. Κι όμως πολλοί, σχεδόν όλοι παρά κάτι ζούμε με τεράστιες ψευδαισθήσεις για τη λειτουργία της δήθεν ελεύθερης αγοράς! Πώς να καταλάβουμε πως η πιο ελεύθερη πράξη μας και των κυβερνήσεων είναι η παρέμβασή μας, για να απελευθερώσουμε την «ελεύθερη αγορά» από τα παλιά και νέα δεσμά της;;  Ε, τότε δεν θα κρυώναμε τον χειμώνα και δεν θα ζεσταινόμασταν το καλοκαίρι, αφού η ενέργεια θα ήταν φτηνή. Θα μπορούσαμε να ελευθερωθούμε από το άγχος της επιβίωσης και τον αποπροσανατολισμό των ψευδαισθήσεων.

Όσο αφορά τώρα το τραπεζικό σύστημα  ο καθένας μας ξέρει από τις προσωπικές του εμπειρίες πώς δουλεύει. Καταθέτουμε-δανείζουμε δηλαδή στις Τράπεζες τις αιματόβρεχτες οικονομίες μας με 0% επιτόκιο, για να τις δανείσουν στη συνέχεια οι τραπεζίτες σε επιχειρήσεις, αλλά και σε άλλους με τέτοια επιτόκια που τους εξασφαλίζουν τεράστια κέρδη. Και δανείζουν μάλιστα πολύ περισσότερα απ’ όσα έχουν ως κεφάλαιό τους για να αυξήσουν τα κέρδη τους, καθώς έχουν λαμβάνειν για πολλά χρόνια από τους δανειολήπτες. Με άλλα λόγια δανείζουν και ανύπαρκτο χρήμα, κούφιο χρήμα, αέρα κοπανιστό δημιουργώντας έτσι μια επίπλαστη ψευδαίσθηση ευμάρειας. Αντίθετα αυτοί εισπράττουν ζεστό χρήμα. Αυτούς τους «αεριτζήδες» υπηρετεί αυτή η ελεύθερη, όπως την έχουμε ζήσει πολλά χρόνια τώρα, αγορά. Ας θυμηθούμε τι έγινε σ’ όλο τον κόσμο το 2008-2010 και η μπάλα πήρε και την Ελλάδα. Δημιουργήθηκε μια τεράστια αναντιστοιχία ανάμεσα στο συνολικό πραγματικό εισόδημα και στο δανεισμένο χρήμα, μια «φούσκα».  Όλοι θυμόμαστε εκείνο τον καιρό «τα προσωπικά δάνεια που είχαν εγκριθεί από τις τράπεζες», χωρίς να τα έχουμε ζητήσει. Η «φούσκα» όμως, όπως ήταν επόμενο, έσκασε κι ένα πλήθος καταναλωτών πληρώνει μέχρι σήμερα, και για πολύ ακόμη, το αεριτζήδικο δάνειό του στις Τράπεζες. Αυτά τα παραπάνω είναι λίγα, αποσπασματικά και δεν αποσκοπούν σε μια επιστημονική ανάλυση της λειτουργίας της αγοράς. Δεν είναι άλλωστε γραμμένα από έναν οικονομολόγο. Και ζητώ συγνώμη που μπήκα «σε χωράφια αλλονών». Ωστόσο ως καταναλωτής και ως πολίτης έχω το δικαίωμα να εκφράζω την άποψή μου, πάντοτε περιμένοντας να μάθω από τους άλλους.

Αυτή είναι η γνώμη μου για την ελεύθερη αγορά, στην οποία πολλές κυβερνήσεις ανενδοίαστα παρεμβαίνουν για να ενισχύσουν το επιχειρείν και το τραπεζικό σύστημα, αλλά πολύ λίγο παρεμβαίνουν υπέρ των αδυνάτων. Όταν μάλιστα τους επιδοτούν π.χ. για να πληρώσουν το ακριβό ρεύμα, το κάνουν για να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση ότι τους βοηθούν αλλά στην πραγματικότητα για να μη μειωθούν τα κέρδη των παραγωγών και διανομέων του ηλεκτρικού ρεύματος. Και παρόλ’ αυτά και όσα ειπώθηκαν παραπάνω, δυστυχώς, το ξαναείπαμε, είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν τελείως δογματικά την αγορά και την αυτορρύθμισή της περιμένοντας υπομονετικά να μειωθεί το κόστος της ενέργειας, να μειωθεί δραστικά η ακρίβεια. Περιμένουν στην αγορά άπραγοι, περιμένουν τους βαρβάρους, τυφλωμένοι από τις ψευδαισθήσεις τους πως η μόνη λύση είναι η «ελεύθερη αγορά».

Μόνο που δεν μπορούν να δώσουν εξήγηση για την οικονομική κρίση του 2008 που οι συνέπειές της θα διαρκέσουν κάποιες δεκαετίες ακόμη. Πώς ξέφυγαν τα κόκκινα δάνεια από αυτή την φιλάνθρωπη αυτορρύθμιση της ελεύθερης αγοράς;; Πώς κι έγινε και διογκώθηκε το δημόσιο χρέος σε 400 (;;) δισεκατομμύρια;; (200 δις, άκουσα τις προάλλες από την ΤV ότι κόστισε μέχρι τώρα για τη Δύση ο πόλεμος στην Ουκρανία. Άρα η Ελλάδα χρωστάει τόσα λεφτά όσα για δύο παρόμοιους πολέμους;;) Ναι, ασφαλώς για όλα αυτά υπάρχουν πολλά αίτια. Συμφωνώ! Αλλά πώς να αντιπαλέψει κανείς αυτές τις δογματικές απόψεις για την αυτορρύθμιση της ελεύθερης αγοράς, ενώ αυτή αποδείχτηκε, αν παρακολουθήσει τουλάχιστον κανείς τη λειτουργία της  από το κραχ του 1929 και εξής και ιδίως τα τελευταία χρόνια, τελείως αδύναμη και ασταθής;; Πώς να αντιμετωπίσει κανείς όλους αυτούς που ζουν μέσα σε τέτοιες ψευδαισθήσεις;;

Κάποτε, εμείς οι Έλληνες πιστεύαμε πως η Ενωμένη Ευρώπη σε κάθε δύσκολη περίπτωση, εθνική-οικονομική, θα σταθεί αρωγός προς το μέλος της, την Ελλάδα. Άλλη ψευδαίσθηση κι αυτή! Πολύ γρήγορα όμως  αυτή η εμπιστοσύνη μας διασκεδάστηκε, ιδίως με την κρίση των τελευταίων δέκα πέντε ετών. Αντί για χείρα βοηθείας η Ε.Ε. μας έσπρωξε στα πιο βαθιά νερά. Και κατά βάση, ψευδαίσθηση είναι ότι η Ε.Ε. είναι ενωμένη. Δυστυχώς, δεν είναι. Κάθε κράτος μέλος της έχει διαφορετικό πολιτισμό, διαφορετικά προβλήματα, διαφορετικά συμφέροντα και διαφορετική οικονομική κατάσταση. Και μεταξύ των χωρών μάλιστα υπάρχει ο ανταγωνισμός της ελεύθερης αγοράς. Εδώ, καταλαβαίνω, χρειάζεται μεγαλύτερη ανάλυση.

Σταματώ όμως σ’ αυτά τα λίγα για τις ψευδαισθήσεις-λανθασμένες αντιλήψεις και πεποιθήσεις. Πάντοτε άλλωστε οι άνθρωποι είχαν διάφορες ψευδαισθήσεις σε όλες τις ιστορικές εποχές, όπως: ότι η γη είναι επίπεδη και ακίνητη κι ακόμη ότι είναι το κέντρο του Σύμπαντος, οι κατά καιρούς θρησκευτικές αντιλήψεις των λαών, πολλές φιλοσοφικές θεωρίες, οι αντιλήψεις του Μεσαίωνα, οι σύγχρονες καταναλωτικές αντιλήψεις και συμπεριφορές. Ζούμε μέσα σ’ ένα πέλαγος ψευδαισθήσεων και πρέπει σε κάθε περίσταση να μάθουμε να κολυμπάμε σαν τον Δήλιο κολυμβητή (οι κάτοικοι της Δήλου εθεωρούντο στην αρχαιότητα ικανοί κολυμβητές) που αναφέρει ο αρχαίος σοφός Σωκράτης, όταν διάβαζε Ηράκλειτο, για να δείξει πως σε κάθε δύσκολη περίσταση πρέπει κανείς να μάθει να κατανοεί την πραγματικότητα, να αγωνίζεται, να κολυμπάει με ικανότητα κι όχι να ξαπλώνει στην παραλία απολαμβάνοντας τη ραστώνη των ψευδαισθήσεων.