Το ζήτημα της ανθρώπινης μοίρας μου φαίνεται πως τοποθετείται μ’ αυτόν τον
τρόπο: η πρόοδος του πολιτισμού θα μπορέσει, και ως ποια αναλογία, να
κυριαρχήσει στις διαταραχές που προκαλούνται, στην κοινωνική ζωή απ’ τα
ανθρώπινα ένστικτα της επιθετικότητας και της αυτοκαταστροφής;
Σίγκμουντ Φροϋντ, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας[1]
Η πεζογράφος Ελένη Λόππα στο τελευταίο βιβλίο της με τίτλο «Η κραυγή της φύσης» (εκδόσεις Κουκκίδα, 2024), μέσα από μια τρυφερή ερωτική ιστορία δυο νέων ακτιβιστών, θίγει το άκρως φλέγον θέμα της οικολογικής καταστροφής του πλανήτη μας με κέντρο εστίασης την απειλή αφανισμού των παρθένων δασών της Αμαζονίας που αποτελούν τον σημαντικότερο πνεύμονα του πλανήτη .
Τόσο ο τίτλος όσο και ο εμβληματικός πίνακας του Έντβαρτ Μουνκ, «Η Κραυγή» ο οποίος κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου και ο οποίος αρχικά είχε ονομαστεί επίσης «Η κραυγή της φύσης», μας εισάγουν δυναμικά και καταιγιστικά στο περιεχόμενο και στην αρχή της νουβέλας, όπου συγκλονίζει η σπαρακτική κραυγή ενός παιδιού που αποχωρίζεται βίαια από την μητέρα του καθώς δίνεται για υιοθεσία από τον πατέρα εν αγνοία της σε έναν καθολικό ιεραπόστολο, ουσιαστικά δηλαδή υφαρπάζεται από την μητρική αγκαλιά και από το οικείο του περιβάλλον για να μεταφυτευτεί σε ένα σύγχρονο δυτικό περιβάλλον για μια καλύτερη ζωή από αυτή της φυλής του, των αυτοχθόνων ινδιάνων Γιανομάμι.
Το δυνατό και συγκλονιστικό ξεκίνημα που χαρακτηρίζει και προηγούμενα βιβλία της Λόππα αποτελεί μια από τις αρετές της γραφής της, με το οποίο κερδίζει από την αρχή το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον συναρπάζει. Κάτι άλλο που χαρακτηρίζει τη γραφή της και το οποίο επανέρχεται επίσης είναι το πλούσιο διακείμενο ιδιαίτερα λογοτεχνικών κειμένων και η συνομιλία της με εμβληματικούς λογοτέχνες, στοχαστές και διανοητές ή ακτιβιστές με το οποίο εμπλουτίζει το κείμενό της καθιστώντας το πιο γλαφυρό ως λογοτέχνημα αλλά και εμβαθύνοντας τις θεάσεις και τον στοχασμό της. Τέλος, μια άλλη αρετή που χαρακτηρίζει τη γραφής της απορρέει από τη βαθιά ευαισθησία και ενσυναίσθησή της για πρόσωπα σε ανέχεια και ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, όπως των προσφύγων, των άταφων ή για κοινωνικά προβλήματα, όπως η πανδημία στην οποία αναφερόταν στο προηγούμενο βιβλίο της με τίτλο «Μωβ» (2021). Στο παρόν βιβλίο, όπως φαίνεται και από τον τίτλο «Η κραυγή της φύσης» η έγνοια της Λόππα επικεντρώνεται στην αγωνία της για τη διάσωση του πλανήτη.
Κεντρικός ήρωας είναι ο μικρός Κουαέ που τον μετονομάζουν Κριστιάνο. Ο μικρός ιθαγενής βιώνει έντονα το τραύμα του αποχωρισμού και της απώλειας της μητέρας και των αγαπημένων του στους οποίους επιθυμεί να επιστρέψει. Μετά από κακοποιητικές εμπειρίες στην καθολική οικογένεια που δόθηκε αρχικά και στη συνέχεια τον εγκλεισμό του σε καθολικό οικοτροφείο κατορθώνει να δραπετεύσει. Ο μικρός Κριστιάνο, ένα παιδί κατατρεγμένο στη ζούγκλα της ασφάλτου σαν κυνηγημένο ελαφάκι ψάχνει αβοήθητο στα τυφλά κάποιον τρόπο να επιστρέψει στους δικούς του. Τον συναντάει ένας Αμερικάνος έμπορος που συγκινείται από την δραματική ιστορία του και αφού κερδίζει την εμπιστοσύνη του τον παίρνει μαζί του από το Σαν Πάολο της Βραζιλίας στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη, όπου τελικά βρίσκει απάγκιο και αγάπη στους νέους θετούς γονείς του. Ο Κριστιάνο μεγαλώνει σε ένα ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον, δίχως ωστόσο να ξεχάσει την καταγωγή και τις ρίζες του, όπου σχεδιάζει να επιστρέψει για να αγωνιστεί μαζί με τους δικούς του ανθρώπους για την διάσωση της Αμαζονίας. Σπουδάζει δικηγόρος και ερωτεύεται την όμορφη Ρεβέκκα, μια ευαίσθητη μουσικό ελληνοεβραϊκής καταγωγής. Και καθώς έχουν τις ίδιες ουμανιστικές ευαισθησίες και διαπνέονται από τα ίδια ιδανικά αποφασίζουν να ταξιδεύσουν μαζί αρχικά στην Ελλάδα σε ένα οδοιπορικό προσκύνημα στην πατρίδα των προγόνων της μητέρας της Ρεβέκκας με προορισμό τα Γιάννενα. Στη συνέχεια ταξιδεύουν στα βάθη του Αμαζόνιου, όπου ο Κριστιάνο ξανανταμώνεται με την λατρεμένη του μητέρα και την οικογένειά του και αφοσιώνεται στις ακτιβιστικές δράσεις και τον αγώνα της φυλής του μαζί με άλλους ευαισθητοποιημένους πολίτες για τη διάσωση του περιβάλλοντος και του πλανήτη.
Η συγγραφέας περιγράφοντας με μαεστρία και ζωντάνια δομεί την αφηγηματική πλοκή της νουβέλας πετυχαίνοντας να ταξιδέψει τον αναγνώστη σε διάφορα γεωγραφικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα ανά τον κόσμο άλλοτε εξωτικά και άλλοτε υπερσύγχρονα, δένοντας εύστοχα την προσωπική και ερωτική ιστορία των ηρώων της με το οικουμενικό πρόβλημα της περιβαλλοντικής καταστροφής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επιλέγει να θέσει τους δυο νεότατους ήρωές της που διαθέτουν αθωότητα, ορμή και όραμα στην αγωνιστική πρωτοπορία των ακτιβιστών για το περιβάλλον προσδίδοντάς τους την επιβεβλημένη ωριμότητα και μαχητικότητα καθώς ο σύγχρονος ενήλικας άνθρωπος, αυτός ο άνους νόας φαίνεται να έχει απολέσει αυτά τα χαρακτηριστικά είτε παρασυρόμενος από τη βουλημική και ναρκισσιστική παράνοιά του, είτε λόγω ηλικιακής κόποσης και φθοράς, ματαιώσεων και παραίτησης. Σε έναν κόσμο άλογο, σε έναν κόσμο παράλογων ενηλίκων η συγγραφέας προσδίδει στο νεαρό ζευγάρι των ηρώων της ωριμότητα, οραματισμό και αγωνιστική διάθεση αφού η ελπίδα του αύριο είναι τα παιδιά και οι νέοι μας. Κατά συνέπεια οι ήρωες της Λόππα μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση και πηγή έμπνευσης και παρακίνησης για ακτιβισμό ιδιαίτερα σε άλλους νέους δρώντας πολλαπλασιαστικά για την προάσπιση της υπόθεσης του οικολογικού μας ζητήματος και βάζοντας φρένο στον εκτροχιασμό της ανθρώπινης βίας κατά της φύσης και στην ανθρώπινη αυτοκαταστροφικότητα, με την ελπίδα να φέρουν στα ίσα τα κακώς κείμενα της μωρίας των οικονιμικών συμφερόντων και της πλουτοκρατίας.
Η συγγραφέας παραθέτει εμπεριστατωμένα πραγματολογικά στοιχεία για το περιβαλλοντικό και οικολογικό ζήτημα που καταδεικνύουν την σοβαρότητα της κατάστασης και την σχεδόν μη αναστρέψιμη οικολογική καταστροφή, καταδεικνύοντας επίσης την εκτενή και σε βάθος μελέτη και εντρύφησή της στο φλέγον θέμα αλλά και την λογοτεχνική της δεινότητα να τα δέσει με έναν φυσικό τρόπο στην μυθοπλασία και στην αφηγηματική ροή του βιβλίου.
Το ύφος της Ελένης Λοππα όπως και σε όλο το συγγραφικό της έργο διαπνέεται από βαθιά έγνοια και ενσυναίσθηση για τον άλλον και έγνοια για το κοινό καλό, από την αγάπη της για τον άνθρωπο και την πίστη της στο ώριμο του ψυχισμού του, την πίστη της στην ομορφιά της ζωής και της τέχνης, την ευεργετική παραμυθία της μουσικής, της λογοτεχνίας και της ποίησης που ευφραίνουν και εξευγενίζουν την ψυχή του ανθρώπου ωθώντας την προς το θείο. Η πλούσια γλώσσα, η γλαφυρή και ρέουσα αφηγηματική γραφή και ο ευθύβολος λόγος αποτελούν χαρακτηριστικές αρετές που προσφέρουν αναγνωστική απόλαυση. Και σ’ αυτό το βιβλίο εντυπωσιάζει το πλούσιο διακείμενο εμπλουτισμένο με πολλά παραθέματα, ιδιαίτερα λογοτεχνικά και ποιητικά. Άλλωστε το δηλώνει έμμεσα και με το παράθεμα του Eduardo Galeano που επιλέγει ως προμετωπίδα του βιβλίου, όπου αναφέρεται ότι η ζωή και η λογοτεχνία αντάμα αποτελούν πηγές σημαντικών παραδοχών.
Η όλη συγγραφική πορεία και οι θεματικές των βιβλίων της Ελένης Λόππα διαπνέονται από βαθιά έγνοια, ενσυναίσθηση και αισθήματα αλληλεγγύης και στήριξης ανθρώπων σε ανέχεια και ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, από δοτικότητα και προσφορά, από ακτιβιστική διάθεση και δράση σε θέματα ψυχοκοινωνικού προβληματισμού και κοινωνικής ευθύνης. Κατά συνέπεια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η συγγραφέας κλείνει το βιβλίο της με την δήλωση του Σαλβαντόρ Αλλιέντε: «Εμείς θα ζήσουμε σ’ εκείνο το μέρος του εαυτού μας που έχουμε χαρίσει στους άλλους» (σ. 138), δίνοντας έμφαση στην κοινωνική διάσταση της προσωπικότητας του ατόμου και την πανανθρώπινη ανάγκη του για κοινωνική ευθύνη και αλτρουιστική προσφορά. Η συγγραφέας με το βιβλίο της «Η κραυγή της φύσης» μας δίνει ερεθίσματα για αναστοχασμό και ενίσχυση της ετοιμότητας μας για μια ηθική της ευθύνης όπως διαμηνύει ο Χανς Γιώνας: «Είναι καιρός η αφελής, ηθική της πραγματοποίησης τελειότητας, να κάνει τόπο στην απαιτητικότερη ηθική της ευθύνης»[2].
Η «Η κραυγή της φύσης», της Ελένης Λόππα αποτελεί μια νουβέλα με την οποία καταθέτει μια άκρως επίκαιρη και αναγκαία προβληματική για το οικολογικό ζήτημα. Η συγγραφέας με ρέουσα και γλαφυρή αφηγηματική γραφή και ευθύβολο λόγο, σε συνομιλία με στοχαστές, ποιητές, διανοητές και ακτιβιστές, με ευαισθησία και τρυφερότητα αλλά και με έγνοια και αίσθηση ευθύνης στηλιτεύει και καταγγέλλει την αυτοκαταστοφικότητα του ανθρώπινου παραλογισμού και την βουλιμική κερδοσκοπία που βιάζουν την Μητέρα φύση, καταπατώντας βάναυσα τα ανθρώπινα δικαιώματα των αυτόχθων της Αμαζονίας καταστρέφοντας αλόγιστα και βίαια τον πλανήτη σε βαθμό που να απειλείται η επιβίωσή του μαζί με την επιβίωση όλων των έμβιων όντων. Μια νουβέλα που μέσα από μια τρυφερή ερωτική ιστορία μαζί με την αναγνωστική απόλαυση στοχεύει στην αφύπνισή μας για το έγκλημα που συντελείται σε βάρος του πλανήτη και της επιβίωσης μας κατά συνέπεια, προτείνοντάς μας τον ακτιβισμό και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης, καθώς ο χρόνος επείγει.
[1] Σίγκμουντ Φροϋντ, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας, μετάφραση: Κ.Λ. Μεραναίου – Μίνας Ζωγράφου, εκδόσεις Μαρή, Αθήνα, σ. 118.
[2] Jonas Hans, Η αρχή της ευθύνης Αναζητώντας μια ηθική για τον τεχνολογικό πολιτισμό, μετάφραση: Σαμοθράκη ντίνα, Στουφής Θεόδωρος, εκδόσεις Αρμός, 2018, σ. 612.
*Η Δέσποινα Καίτατζή-Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος, γράφει ποίηση και πεζογραφία και μεταφράζει από τα σουηδικά. «Με λένε Εύα» (εκδ. Μανδραγόρας, 2023) είναι το τελευταίο της ποιητικό βιβλίο, ενώ το τελευταίο μετάφρασης είναι η ποιητική συλλογή της Γιλά Μοσάεντ «Αργοπορούν οι λέξεις» (εκδ. Μανδραγόρας, 2024).
