Οι αισθήσεις σε εγρήγορση και η διάσταση του χρόνου
Έγραφα αναφερόμενη στην πρώτη συλλογή της Σοφίας Περδίκη για την ατμόσφαιρα κινδύνου, ασφυξίας κάποτε. Για τη δύναμη των αισθήσεων που είναι σε εγρήγορση. Για τα σχήματα λόγου και το εύρος του λεξιλογίου.
Στη συλλογή αυτή τα προηγούμενα χαρακτηριστικά ενυπάρχουν. Θα ήθελα επιπλέον να τονίσω τη διάσταση του χρόνου, ιδιαίτερα σημαντική στη συλλογή. Ο τίτλος άλλωστε, Η σειρήνα του χρόνου, προοικονομεί τη διάσταση αυτή.
Ας εστιάσουμε, για παράδειγμα, στο ομότιτλο ποίημα «Η σειρήνα του χρόνου». Το ποίημα βρίσκεται στο μέσον της συλλογής και θέτει καθοριστικά, πιστεύω, τις συνιστώσες για την ανάγνωση της συλλογής. Οι πρώτοι δύο στίχοι:
Η σύγκρουσή της με τον χρόνο
ήταν μετωπική.
Από εκεί και μετά, ο χρόνος παίρνει τη μορφή του τρένου. Ο αιμοσταγής κινητήρας, η σειρήνα που το ποιητικό υποκείμενο δεν άκουσε, ώστε να τραβήξει έγκαιρα το σήμα κινδύνου, τα χωράφια που έγιναν χέρσα και η ένωση του υποκειμένου με ένα ομιχλώδες τοπίο, μπορεί να διαβαστεί ως μια σύγκρουση τρομακτική, για όποιους λόγους, στη ζωή ενός ή περισσοτέρων ανθρώπων, αλλά και, πιο συγκεκριμένα, να γίνεται αναφορά στη σύγκρουση των Τεμπών.
Η γλώσσα, με τη χρήση μεταφορών και, κυρίως, εικόνων, διευρύνουν τις δυνατότητες της ανάγνωσης.
Τώρα με ένα σημάδι
στο κέντρο του μετώπου
κι ένα κόκκινο λιβάδι για ποδιά
απλώνει τον δείκτη
στα μελλούμενα.
Σε κάθε επόμενο τόνο
οι ώρες και οι εποχές της
θα είναι επείγουσες. (σ. 35)
Ο χρόνος εντέλει σημαδεύει με την απειλή του τα μελλούμενα και δίνει τη διάσταση του επείγοντος, για τη ζωή που υπάρχει ή εξαχνώθηκε.
Οι εικόνες, λοιπόν, κρατούν τις αισθήσεις σε εγρήγορση, αυτό που ειπώθηκε και προηγουμένως αλλά και στις προηγούμενες συλλογές τής Περδίκη.
Στο ποίημα «Blue» τα χρώματα μπαίνουν στην όραση, στην αφή, στη γεύση, για να δημιουργήσουν συναισθήματα: φθοράς, απομάκρυνσης, αποδοχής της πραγματικότητας.
Κάθε πρωί ξεθωριάζει/ το μπλε κάποιας ανάμνησης./ Από του κοβαλτίου την άμμο/
χαλίκι δεν μένει ση γλώσσα μου/ παρά μια λέξη λευκασμένη. […]
αφαιρώ από τα πρόσωπα/ τα μωβ τους στίγματα/ εκείνα τα εναπομείναντα/ υπολείμματα από τα λάμδα/ όταν προφέρονται βαριά/ μέσα στη λησμονιά ή τη νοσταλγία.
Ύστερα έρχεται ο στοχασμός, πικρά λυρικός, να αφουγκραστεί την αλήθεια για τα ανθρώπινα και να μιλήσει για τη μελαγχολία από όσα χάθηκαν μέσα στον χρόνο.
Αυτό που απομένει κάθε πρωί/ είναι μια μελαγχολική ούλτρα Μαρίνα/
σε ένα σκαρί που το έφαγε το κύμα/ κι ένας αστερίας θαλασσί/ να βυζαίνει το αλάτι
(«Blue», σ. 40)
Το συγκεκριμένο ποίημα είναι χαρακτηριστικό για τη συλλογή, καθώς δίνει το στίγμα για όσα αναζητούνται, εκφράζονται, υπονοούνται, χρωματίζονται στη συλλογή. Με ένα διάχυτο μείγμα από μελαγχολία και θλίψη με λυρισμό, και, κάποιες φορές, μια απροσδιόριστη προσδοκία ή προσμονή.
Έτσι και στα ερωτικά ποιήματα, με τις σκέψεις και τις εικασίες να πλέκονται κοτσίδα, που ριγά υγρή μέσα σε τσόχινο καπέλο («Το καπέλο»). Ή το ποιητικό υποκείμενο να γίνεται εσάνς, που απιθώνεται σε λοβούς αυτιών και ψιθυρίζει ή αφήνει ίχνη σε στέρνα ερωτοχτυπημένα («Εσάνς»). Η φθίνουσα πορεία του έρωτα μέσα στον χρόνο και το χνάρι που αφήνει σαν απομεινάρι αρώματος.
Κάποιες φορές η ατμόσφαιρα γίνεται πιο βαριά. Σαν κάτι να βρίσκεται σε κίνδυνο, να ελλοχεύει ο κίνδυνος. Σαν επείγον περιστατικό.
Είναι πνιγμένος χρόνια τώρα/ είπαν με ύφος επίσημο/ όπως αρμόζει σε τιμώμενο νεκρό/ τυλίγοντας με το πανί της λήθης προσεχτικά/ τη μαχαιριά./ Αυτά είναι ζητήματα λεπτά. («Πνιγμένος», σ. 51)
Ατμόσφαιρα χειρουργείου, όταν διερευνάται η δύσκολη κατάσταση, στις σχέσεις, στις αποφάσεις, στη συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό για την ατμόσφαιρα αυτή το ποίημα «Η χαρακιά», για τον τρόπο που το ποιητικό υποκείμενο αποφασίζει να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του.
Μόνο που να/ μαζεύτηκε το πύο πολύ/ και πίεσε τον λοβό στο μάτι/ ακινητοποίησε τον αυχένα/ πάνω σε μαξιλάρια πουπουλένια/ σε σημεία φραγής/έφτασε η αορτή/ έτσι που παύει η ροή. (σ. 36)
Στα ποιήματα ποιητικής διακρίνεται η πάλη του ποιητικού υποκειμένου-ποιητή με τις λέξεις, τις έννοιες, το κείμενο, μέσα στον χρόνο πάντοτε, σε μια αδιάκοπη πορεία προς κάποιο επιθυμητό αποτέλεσμα. Η προσπάθειά του να γράψει για όσα θα ήθελε και όπως θα ήθελε. Με μεταφορικό λόγο δίνεται ο εγκλεισμός τού ποιητή σε έναν κόσμο μακριά από τους άλλους, αλλά και η αγάπη του για όσα θέλει να δει μέσα από το δικό του παρατηρητήριο.
Μη διαλύετε/ του ποιητή τον εφιάλτη./ Μοιάζει νεκρός/ μα σας έχει ερωτευτεί.
(«Μην ξυπνάτε τον ποιητή», σ. 47)
Η χρήση της αναλογίας, ταυτόχρονα με τη μεταφορική έκφραση, δίνουν την ιδιαίτερη διάσταση σε άλλη περίπτωση, διαμορφώνοντας την κατάλληλη ατμόσφαιρα:
Ο γιατρός εξέτασε προσεκτικά/ το σώμα του κειμένου μου. […]
Μου συνέστησε/ κατεπειγόντως/ ανάπαυση από το νόημα/ και αποχή από κάθε ανοχή.
(«Το σώμα του κειμένου», σ. 49-50).
Τα ποιήματα της συλλογής είναι συχνά εκτεταμένα, και πάντως όχι ολιγόστιχα, που ωστόσο κρατούν τον σφυγμό τους, με τη συνδρομή των εικόνων και των συναισθημάτων. Ποικίλα σχήματα λόγου, αναλογίες κάποτε, δίνουν πολλές οπτικές στα ποιήματα.
Ώσπου φτάνουμε και στο πεζό ποίημα. Ποιητικότατος πεζός λόγος, όπου μέσα από μια τοιχογραφία, που αλλάζει μέσα στον χρόνο, αλλά και ανάλογα με τις εποχές, εκφράζεται η εξαπάτηση, η φενάκη. Και που τελειώνει, σαν αύρα αισιοδοξίας, με το πέταγμα της πεταλούδας κοντά στην παλλόμενη καρδιά, που «μας διαπερνά ακόμα ως πολύχρωμη ανατριχίλα». («Tableau vivant», σ. 41)
Το εξώφυλλο είναι έργο της Σοφίας Περδίκη, αναμενόμενο άλλωστε. Το ωραίο αλλά αινιγματικό πρόσωπο, η παρουσία του πουλιού, τα χρώματα, δημιουργούν αίσθημα ανησυχίας, καθώς η πολύσημη Σειρήνα-σειρήνα κοιτάζει κατάματα τον αναγνώστη.
Η Σοφία Περδίκη μπήκε στη λογοτεχνία κουβαλώντας τη σημαντική σκευή της ζωγραφικής της. Η επίδραση της ζωγραφικής στον λόγο είναι εμφανής, καθώς αναδύονται καταστάσεις και συναισθήματα μέσα από τις εικόνες, με κυριολεξία ή με μεταφορές. Από εκεί και πέρα, οι λέξεις παίζουν τον δικό τους σημαντικό ρόλο, εκφράζοντας πολύσημα τη φθορά, την απομάκρυνση, την απώλεια, με καθοριστικό άξονα τον χρόνο. Η γλώσσα, με όλο το σημασιολογικό φορτίο που κουβαλά, διαμορφώνει συναισθήματα όπως η ανησυχία, η μελαγχολία, η θλίψη, η απόγνωση, καθώς τα άτομα ακούν – ή αγνοούν – τη σειρήνα του χρόνου.
