Κωνσταντίνος Χουλιούμης: Ηθικοί κώδικες

Ηθικοί κώδικες

Εμείς οι Χριστιανοί αποδεχόμενοι τον Δεκάλογο του Μωυσή ως τον ηθικό μας κώδικα εγκλωβιζόμαστε σε αυτόν πιστεύοντας πως οι ίδιες ηθικές αξίες ισχύουν παντού, ή απλά πρέπει να ισχύουν παντού. Εξ άλλου στον ηθικό μας κώδικα περιλαμβάνονται οι βασικές αξίες για την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, το ου κλέψεις, και ου φονεύσεις, οπότε ο συλλογισμός μας είναι σωστός. Ένας άλλος παράγοντας που ενισχύει αυτή την αίσθηση ορθότητας του παραπάνω συλλογισμού είναι το ότι πολλοί από τους μελετητές που ασχολούνται και θέλουν να ερμηνεύσουν την ηθική συμπεριφορά έχουν ως βάση την χριστιανική τους πίστη, και κατά συνέπεια στην πραγματικότητα αναζητούν την δικαίωση της θρησκευτικής μας ιστορίας και μέσω αυτής την ορθότητα του ηθικού μας κώδικα. Αυτή η διαπίστωση ωστόσο είναι η αφετηρία εκκίνησης, ενός ευρύτερου προβληματισμού όσον αφορά και άλλους κώδικες που δόμησαν άλλους πολιτισμούς.

Αυτή η ενσυνείδητη ή ασυνείδητη σύνδεση της ηθικής με την θρησκεία έχει σαν αποτέλεσμα να κοιτάζουμε με πολύ μεγάλη υποψία τους πιστούς άλλων δογμάτων και προπαντός όλους όσοι δηλώνουν άθεοι.

Ο χριστιανισμός δεν έχει την αποκλειστικότητα αυτή, δεν είναι μόνον η δική μας θρησκεία, που σκέφτεται έτσι. Η ηθική σχεδόν παντού στον κόσμο συνδέεται με την θρησκεία και αυτό σήμερα αποτελεί εμπόδιο στον ορισμό της, στην πληρέστερη ερμηνεία αλλά και στην κατανόηση της ευρύτερης κοινωνικής λειτουργικότητας που έχει, την σοβαρή επίδραση στην επιλογή κοινωνικών αξιών, που υιοθετούν τα άτομα κάθε συγκεκριμένης κοινωνίας. Οι θρησκείες απευθύνονται στους πιστούς τους, όχι στους πολίτες μιας κοινωνίας. Αιτία όλων αυτών των δυσκολιών ήταν τα εμπόδια επικοινωνίας που υπήρχαν μεταξύ των διάφορων πολιτισμών και καθιστούσαν προβληματική την κατανόηση των πολιτισμικών διαφορών μεταξύ λαών και μεγάλων εδραιωμένων πολιτισμών.

Σήμερα που οι συνθήκες επικοινωνίας έχουν αλλάξει και έγιναν προσιτές σε μεγάλους αριθμούς πολιτών, όσοι επισκέπτονται την Ιαπωνίας οπουδήποτε, στις μεγαλουπόλεις ή σε χωριά, εντυπωσιάζονται από την τάξη που επικρατεί εκεί και από την ευγένεια των Ιαπώνων. Το Τόκιο (13 εκατ. κάτοικοι, 33 εκατ. η ευρύτερη περιοχή της πόλης) μαζί με την Σιγκαπούρη ανταγωνίζονται για την πρώτη θέση σε όλες τις διεθνείς μετρήσεις για την κατάδειξη των ασφαλέστερων πόλεων. Είναι οι πόλεις με την χαμηλότερη εγκληματικότητα. Ένα άλλο μέτρο είναι η γενική παρανομία στην χώρα που μετριέται με τον αριθμό των φυλακισμένων ανά 100.000 κατοίκους. Οι φυλακισμένοι στην Ιαπωνία είναι 33. Στις ΗΠΑ όπου κυριαρχούν πολύ ισχυρές θρησκευτικές μειοψηφίες και η θρησκευτικότητα, η βαθιά πίστη – αφοσίωση, πρέπει να διαλαλείτε από όλους τους πολιτικούς, οι φυλακισμένοι είναι 541. Στο πολύ αυστηρό ισλαμικό Τουρκμενιστάν, όπου η πίστη τους, όπως σε κάθε ισλαμική χώρα, ελέγχεται, μέσω της δημόσιας προσευχής 5 φορές την ημέρα, είναι 576 και στο αυστηρά καθολικό Ελ Σαλβαδόρ 564.

Σαφώς και υπάρχουν μαζί με τους ηθικούς κώδικες και πολλοί άλλοι κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτισμικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εγκληματικότητα. Ωστόσο φανερώνει πως οι ηθικές προτροπές των μονοθεϊστικών θρησκειών όπως ου κλέψεις, ου φονεύσεις δεν περνάνε σε όλους όσους με πρόδηλη και διακηρυγμένη ευλάβεια επικαλούνται τον Ύψιστο και τον Υιό Αυτού, ή τον Προφήτη αυτού τον Μωάμεθ.

Οι θεότητες στον Γιαπωνέζικο πολυθεϊσμό είναι πολλές, αμέτρητα πολλές. Οι ίδιοι οι Ιάπωνες λένε πως έχουν στην θρησκεία τους οκτώμισι (8,5) εκατομμύρια Καμί, (Θεότητες). Στις άλλες γλώσσες οι “θεότητες” αυτές πέρασαν επίσης ως Καμί γιατί δεν μπορούν να έχουν πλήρη αντιστοιχία με τις θεότητες που εννοούν όλοι οι άλλοι λαοί. Τα Καμί είναι περισσότερο προστατευτικά τοπικά πνεύματα. Ταυτίζονται με συγκεκριμένο τόπο και όχι με συγκεκριμένη υπερφυσική ιδιότητα – ιδιότητες. Στην πρωταρχική μυθολογική έκφραση της θρησκείας, που αλλοιώθηκε κάπως μετά την εξάπλωση του Βουδισμού το 300 μ.χ, έχουμε ολοκληρωμένες θεότητες, οι οποίες όμως σήμερα δεν παίζουν κανέναν σημαντικό ρόλο, δεν δοξάζονται, δεν υμνούνται, δεν επικαλούνται από πιστούς για κανέναν λόγο.

Ποιος είναι όμως ο ηθικός κώδικας που ακολουθούν οι Ιάπωνες, που τους κάνει καλόβουλους, καλοπροαίρετους, ανεξίκακους, αλληλέγγυους κλπ; Με την πρώτη ανάγνωση του κώδικά τους μας ξενίζουν κάπως οι “εντολές” γιατί είναι αρκετά διαφορετικές από τον πολύ γνωστό μας κώδικα των Δέκα Εντολών. Οι κανόνες εδώ είναι οι εξής: (σημ, 1)

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις ενοχλούν τα Καμί.

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις εμποδίζουν την λατρεία των Καμί.

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις χαλούν την αρμονία του κόσμου.

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις αναστατώνουν την αρμονία του φυσικού κόσμου.

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις απειλούν την κοινωνική ευταξία.

Κακά είναι όσα πράγματα – πράξεις απειλούν την συνοχή της ομάδας στην οποία ανήκεις.

Η πρώτη σημαντική, και ουσιώδης διαφορά με τον Δεκάλογο του Μωυσή είναι ότι δεν επικεντρώνεται ρητά σε μια πράξη, π.χ. τον φόνο, την κλεψιά, την μοιχεία, αλλά στο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει μια πράξη, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή, ακόμα και μια πράξη που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ασήμαντη. Η δεύτερη διαφορά εξ ίσου σημαντική με την πρώτη είναι ότι δεν πρόκειται το άτομο να τιμωρηθεί για το παράπτωμά του από κάποιον παντοδύναμο, ο οποίος μάλιστα, δεν λησμονεί ποτέ. Για όσους διαπράττουν κάποια παράβαση από τις παραπάνω κατευθυντήριες συμβουλές, υπάρχουν τελετουργίες καθαρμού που εξαγνίζουν το άτομο. Οι Ιάπωνες δεν κουβαλάνε το “αμάρτημα” που έκαναν στα 20 τους μέχρι το τέλος της ζωής τους και μάλιστα θα πληρώνουν για αυτό στην μετά θάνατον ζωή… που είναι μάλιστα και αιώνια. Το άτομο μπορεί, ή καλύτερα να πούμε, είναι στο χέρι του να διορθώσει το λάθος του μέσω τελετών εξαγνισμού, και συνήθως το κάνει, για να αποκαταστήσει την εντιμότητά του για να έχει την συνείδησή του ήσυχη.

Δεν υπάρχει στον κώδικά τους τίποτα το εκδικητικό για το στραβοπάτημα του ατόμου – πιστού, προερχόμενο από κάποιον ή κάποιους θεούς, ότι βαραίνει προέρχεται από τον κοινωνικό του περίγυρο, από την γνώμη που αποκτά ο κοινωνικός περίγυρος για αυτόν. Το άτομο είναι μεν ελεύθερο μέσα στην κοινωνία αλλά έχει ευθύνη να διατηρήσει την καλή λειτουργία αυτής, την τιμή της, την περηφάνια της. Μέσα σε αυτές τις παραμέτρους απόλυτης ακεραιότητας είναι που γεννιέται η πολύ σκληρή πράξη που δεν απαντάται πουθενά αλλού και λέγεται χαρακίρι. Το άτομο προβαίνει στην πράξη αυτή, το χαρακίρι, ως πράξη εξιλέωσης, όταν αυτό αποτυγχάνει να εκπληρώσει με τιμή το καθήκον που του ανέθεσε η κοινωνία, τότε για να διατηρήσει την τιμή του αυτοκτονεί. Η πράξη αυτή βγαίνει μέσα από τον φαινομενικά ήπιο ηθικό κώδικα που παραθέσαμε παραπάνω.

Οι ερμηνείες που θέλουν το χαρακίρι να σχετίζεται με τον Βουδισμό είναι επιφανειακές και καθόλου ικανοποιητικές. Σε κανέναν άλλον πολιτισμό που υπάρχει η θρησκεία του Βουδισμού (Ινδία, Σρι Λάνκα,, Μυανμάρ, Μογγολία, Ταϊλάνδη κ,α,) δεν υπάρχει κάτι το σχετικό με το χαρακίρι. Εξ άλλου ο Βουδισμός εισάγεται στην Ιαπωνία τον 6ο αιώνα ενώ το χαρακίρι γίνεται ο κώδικας τιμής τον 13ο αιώνα από τους Σαμουράι. Ο αυτόχειρας με αυτή του την πράξη, με αυτή την ηθική του συμπεριφορά δεν επιδιώκει να “σώσει” το άτομό του αλλά την τιμή του και την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνικής ομάδας στην οποία ζει.

Στην γειτονιά των Γιαπωνέζων, την Κίνα, υπάρχει ένας άλλος κώδικας, μια ολόκληρη φιλοσοφική θεωρία γραμμένη όχι από θεό, ή θεόσταλτο εκπρόσωπό του, αλλά από έναν θνητό – καθημερινό άνθρωπο τον Κομφούκιο. Σε αυτόν τον κώδικα δίνεται η μέγιστη δυνατή έμφαση, οι συμβουλές του σοφού αυτού άνδρα στον ηγέτη της κοινωνίας στο πως να διοικεί δίκαια, πως να ανταμείβει τους δίκαιους και ικανούς και να τους προάγει μέσα στην κοινωνία. Η σωστή και δίκαιη αντιμετώπιση δεν σταματά όπως είναι λογικό στον ηγέτη αλλά διαχέεται σε όλη την κοινωνική ιεραρχία, σε όλο τον κρατικό μηχανισμό, στην εξουσιαστική δομή. Αυτό έκανε τους ηγέτες της Κίνας να έχουν για αιώνες τα “Ανάλεκτα” του Κομφούκιου” ως εξεταστέα ύλη για όσους ήθελαν να καταλάβουν κρατική ευθύνη στην διακυβέρνηση της χώρας. Με άλλα λόγια εάν κανείς δεν ήταν βαθιά “εμποτισμένος” με το ηθικό δόγμα του Κομφούκιου δεν μπορούσε να μπει στον διοικητικό μηχανισμό.

Στον αντίποδα του Γιαπωνέζικου Σιντοϊσμού και του Κινέζικου Κομφουκιανισμού στον Δεκάλογο του Μωυσή, οι τέσσερις πρώτες εντολές φροντίζουν να διευθετήσουν την σχέση του Ύψιστου με τους πιστούς του. Γίνεται ξεκάθαρο από την αρχή ότι αυτό είναι που θέλει ο Ύψιστος. Ζητά από τους πιστούς σε αυτόν την απόλυτη υπακοή γιατί αλλιώς θα τιμωρήσει αυτόν και τα παιδιά και τα εγγόνια και τα δισέγγονα του.

Υπάρχουν πολλών ειδών ηθικοί κώδικες που επιδρούν και διαμορφώνουν στους πολίτες χαρακτήρες και συνειδήσεις, δημιουργούν στάσεις ζωής και επιλογή αξιών. Αξίες που δίνουν ώθηση στην κοινωνική ανάπτυξη ή αγκιστρώνουν την κοινωνία στην μιζέρια.