Η ποίηση ως γεωγραφία μνήμης: Ο ύμνος και ο θρήνος για την Πίτσα Γαλάζη μέσα από τη ματιά της Κλεοπάτρας Μακρίδου
Η ποιητική συλλογή της Κλεοπάτρας Μακρίδου Πίτσα Γαλάζη. Η Ωραία της ποίησης (Κουκκίδα, 2024) γεννήθηκε ως ένας λυρικός ψίθυρος μνήμης και θαυμασμού για μια ποιήτρια που, με τη φωνή της, φώτισε ψυχές και άνοιξε δρόμους. Πρόκειται για έναν ύμνο στην απουσία, που μεταμορφώνεται σε ζωντανή παρουσία μέσα από τους στίχους της Κλεοπάτρας Μακρίδου-Robinet στη νέα ποιητική εμφάνισή της. Η συλλογή περιλαμβάνει ποιήματα γεμάτα λυρισμό και έμπνευση, αφιερωμένα στην ομότεχνή της Πίτσα Γαλάζη, που έφυγε από τη ζωή το 2023.
Η Πίτσα Γαλάζη (1940-2023) υπήρξε μια κορυφαία μορφή της κυπριακής ποίησης και μια από τις πλέον αναγνωρισμένες φωνές της γενιάς της στον ελληνικό λογοτεχνικό χώρο. Με την ποίησή της, που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική μοίρα της Κύπρου, κατόρθωσε να επαναπροσδιορίσει τον γραμματολογικό χάρτη του νησιού. Εμπνεόμενη από τη συλλογική μνήμη και τα τραύματα της κυπριακής ιστορίας, μετουσίωσε την εμπειρία σε στοχαστικό και συγκινησιακό λόγο. Για τη Γαλάζη, η ποίηση δεν ήταν απλώς καλλιτεχνική έκφραση, αλλά βαθύ χρέος, αφιερωμένο στη διαφύλαξη της ταυτότητας και στους αγώνες του λαού της. Διατηρώντας ζωντανή την «υγρασία της μνήμης», όπως η ίδια εύστοχα διατύπωσε, η Γαλάζη δεν περιορίστηκε σε μια νοσταλγική αναπόληση του παρελθόντος, αλλά επιδίωξε να αναδείξει το χρέος όλων μας προς το μέλλον του κυπριακού λαού.
Παρόμοιες αρετές χαρακτηρίζουν και το έργο της Κλεοπάτρας Μακρίδου, μιας ποιήτριας της διασποράς που έχει αφιερώσει την τέχνη της στην ανάδειξη του κυπριακού τραύματος, ιδίως όπως το διαμόρφωσε η τουρκική εισβολή. Με τη δική της λυρική δύναμη και την ικανότητα να αξιοποιεί συλλογικές φωνές, η Μακρίδου ανασυνθέτει το ιστορικό και συναισθηματικό παλίμψηστο της Κύπρου.
Η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή αποτελεί ουσιαστικά ένα ποίημα εν εξελίξει, δομημένο σε έξι ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, η Μακρίδου αναδεικνύει τη σημασία της ποίησης της Πίτσας Γαλάζη για την Κύπρο, τονίζοντας ότι «με τα επιδέξια χέρια της» η Γαλάζη «ζύμωσε ψωμί την Ποίηση / κι έγινε Ευλογία / κι έγινε Φωνή / κι έγινε Ελπίδα» για τον κυπριακό λαό. Παρομοιάζει την ποίηση της Γαλάζη με φως που «νίκησε το σκοτάδι» και με λουλούδι που άνθισε στις άγονες πέτρες του Πενταδάκτυλου. Η Μακρίδου εκφράζει τη θλίψη της για τη μοναξιά που συνόδευσε το τέλος της αγαπημένης της ποιήτριας, αλλά βρίσκει παρηγοριά στην εικόνα της να αντικρίζει τη θάλασσα της Λεμεσού, που τόσο αγαπούσε.
Στη δεύτερη ενότητα, η Μακρίδου εξυμνεί τη συμβολή της ποίησης της Γαλάζη στην ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα της Κύπρου. Εστιάζει στη δύναμη της ποιήτριας να αποτυπώνει την τραγική ιστορία του τόπου της «χωρίς μάσκες», αλλά και τη συνεισφορά της στη διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης μέσα από τη λεξιπλασία της, την τεχνική αρτιότητα και το βάθος του στοχασμού της. Η Μακρίδου περιγράφει τους κραδασμούς που προκάλεσαν στη δική της ψυχή οι στίχοι της Γαλάζη, αναγνωρίζοντας το παράδειγμα που της προσέφερε, ώστε να υπομένει τις δοκιμασίες και να αντιστέκεται στον φθόνο και τη μικροψυχία. Ειδική αναφορά γίνεται στη ποίηση της Γαλάζη που αναφέρεται στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, στη θυσία των ηρώων και στο όραμα της ελευθερίας που τους διακατείχε.
Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στην ώριμη φάση της ποιητικής δημιουργίας της Γαλάζη, όταν η γραφή της απογειώθηκε και «έγινε η φωνή της / Φωνή Γυναίκας που δεσπόζει / Μάνα και Παναγιά. / Ελένη της Τροίας, Αφροδίτη και Ερωμένη, / Γυναίκα, Ελευθερία, Κύπρια».
Στη γενικότερη συμβολή της ποιήτριας στη διαφύλαξη της γλώσσα και στη μουσικότητα που διακρίνει τους στίχους της αναφέρεται η τέταρτη ενότητα, ενώ στην πέμπτη η Μακρίδου ενώνει και τη δική της φωνή με της Γαλάζη, για να διατυπώσει και τη δική της πίκρα για τις περιπέτειες του λαού. Η ενότητα αυτή αποπνέει μια έντονα στοχαστική και συμβολική διάθεση, με πλούσιες εικόνες και γλωσσική ένταση. Εστιάζει σε υπαρξιακά, πολιτικά και ιστορικά θέματα, με βασικούς άξονες τον πόνο για τη σκληρή μοίρα του τόπου, αλλά και την αντίσταση σ’ αυτήν, ασκώντας παράλληλα και μια πολυεπίπεδη κριτική στον τρόπο με τον οποίο η πολιτεία και η κοινωνία χειρίζονται το τραύμα.
Στην τελευταία ενότητα η Μακρίδου υιοθετεί έναν περισσότερο ελεγειακό τόνο, εκφράζοντας με βαθύ συναισθηματισμό και στοχαστική διάθεση σκέψεις για τη μνήμη, την απώλεια και την ανθεκτικότητα της τέχνης. Μέσα από την έντονη εικονοπλασία και τις στοχαστικές διατυπώσεις της, η ποιήτρια αναδεικνύει τη γεωγραφία της Κύπρου ως πεδίο μνήμης και πόνου, ιστορικής απώλειας και συλλογικού τραύματος. Οι αναφορές στις «σημαδούρες της Κερύνειας, της Καρπασίας, του Μόρφου, της Αμμοχώστου» λειτουργούν ως γεωγραφικά σύμβολα μιας γης πληγωμένης, ενώ η «πυρακτωμένη λάβα» μαρτυρεί αδιάκοπα την αδικία. Η Πίτσα Γαλάζη με την ποίησή της άφησε πίσω της «ανοιχτές πύλες» για άλλους δημιουργούς, αλλά η απουσία της είναι δυσαναπλήρωτη. «Μελετώντας τον θάνατο μέσα στον πάπυρο της μνήμης» η Γαλάζη έδειξε ότι η ποίηση είναι τρόπος ενατένισης της ανθρώπινης θνητότητας. Μέσα από τη δημιουργία, η ποιήτρια αναζήτησε νοήματα που υπερβαίνουν τη θνητή ύπαρξη, μετατρέποντας τη μελέτη του θανάτου σε “άσκηση στους κροτάφους της ψυχής” και ακατάλυτη δύναμη, που ξεπέρασε τα όρια της γεωγραφίας και του χρόνου.
Η ποιητική συλλογή της Κλεοπάτρας Μακρίδου, πέραν του «ύμνου και του θρήνου» για την εκδημία της Πίτσας Γαλάζη, λειτουργεί και ως ύμνος στη δύναμη της ποίησης να υπερβαίνει τον θάνατο, την απώλεια και την ιστορική αδικία. Μέσα από την αναμέτρηση με την απουσία, η ποιήτρια αποτυπώνει τη βαθιά της ελπίδα για την αντοχή της τέχνης, η οποία παραμένει ζωντανή και συνεχίζει να μιλά για όσα χάθηκαν. Αυτή η μνήμη, όπως αναδεικνύεται στη συλλογή, δεν είναι μόνο παρηγορητική· είναι μια πηγή ζωής και δημιουργίας, ικανή να υπερβαίνει τις συνθήκες και να επαναπροσδιορίζει το μέλλον.
