Ο Σεφέρης στην εκταφή οστών του Κάλβου
«Λονδίνο, Παρασκευή 18 Μαρτίου 1960…. Τ’ απόγευμα έφεραν και μου έδειξαν τις φωτογραφίες που πήραν όταν άνοιξαν τον τάφο του: ‘‘Αλίμονο, καημένε Γιόρικ…’’ κτλ… Η μπρούτζινη πλάκα με τ’ όνομα του, η καρφωμένη πάνω στο φέρετρο, είχε φαγωθεί από χρόνια… Λίγο χώμα που γυρίζει στον τόπο του· τα άλλα όσα εξαγοράσει το φως… Λάουθ: λατινικό όνομα στον μεσαίωνα, Λούθα· ετυμολογικά όχι άσχετο με τη λακκούβα» (σελ. 115). Και πιο κάτω «Κυριακή 14 (Αυγούστου) βράδυ … Εκκλησία του keddington. .. Η πλάκα του Κάλβου σκεπασμένη με την ελληνική σημαία (πρόκειται για την αναμνηστική πλάκα, που εντοιχίστηκε με έξοδα και φροντίδα της Ελλάδας, την Κυριακή 14 Αυγούστου 1960 απόγευμα, στην ενοριακή εκκλησία του keddington, σημείωση 1 της σελίδας 359)…
Στο τέλος, απροσδόκητα, στη μικρή νορμανδική εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας, τη χωνεμένη μέσα στην πρασινάδα και τους τάφους, ακούστηκε ο Ύμνος στην Ελευθερία… Μια στιγμή που σ’ αγκυλώνουν τα μάτια. Δε γύρεψα το γιατί, ούτε ξέρω γιατί συλλογίστηκα, βγαίνοντας, εκείνον που με ρώτησε στο μεσημεριανό τραπέζι: «Μα πέστε μου, ο Κάλβος έγραψε μόνο εθνικιστικά ποιήματα;» Κι εκείνον τον άλλον που …χρησιμοποίησε «-με ειλικρινή συμπάθεια-» την έκφραση: «αυτός ο ξεπερασμένος εθνικισμός σας». Και ο Σεφέρης σχολιάζει: «Πώς να εξηγήσει κανείς την Ελλάδα στους άλλους Ευρωπαίους που ολοκληρώνονται βιομηχανικά όλο και περισσότερο. Πώς να εξηγήσεις την Ελλάδα και σε πολλούς ελλαδικούς … Η πλαϊνή καθεδρική χτύπησε έντεκα· στα τζάμια των παραθύρων, η χοντρή βροχή. Θυμούμαι τον Άγιο Ιάκωβο χτες τη νύχτα και εκείνο το πεισματικό φάντασμα ενός ποιητή χωρίς πρόσωπο».
(Δοκιμές Β΄, σελίδες 113-135)
Συγκρατημένος συγκλονισμός. Τίποτα άλλο.
Πάνω στον προβληματισμό του Σεφέρη για τους Ευρωπαίους που «ολοκληρώνονται βιομηχανικά», ο Ελύτης προσθέτει: «η ακριβολογία στη σκέψη δε συμπίπτει πάντοτε με την ακριβολογία στα αισθήματα» και «δυστυχώς, οι άνθρωποι αποκτούν εύκολα μεγάλη παιδεία, και σε ό,τι απαιτείται μονάχα εγκέφαλος διαπρέπουν· σε ό,τι όμως απαιτείται να μετέχουνε οι αισθήσεις, υπνώττουν» (Ιδιωτική Οδός, σελ. 66). Με εγκέφαλο μόνο δεν γίνεται κατανοητός ο κόσμος. Ούτε η έννοια πατρίδα. Οι ποιητές μας σκέφτονται και δεν αφήνουν την ψυχή τους απέξω.
Απεθνικοποιημένη την θέλει ο Πεσόα την ποίηση, εθνικιστή ποιητή θεωρεί τον Κάλβο ο συνομιλητής του Σεφέρη. Κι ο Ελύτης τι λέει επ’ αυτού; «Ω ναι, μου φαίνεται πως η εποχή της λογοτεχνίας των ανεξάρτητων λαών, τελειώνει· μπαίνουμε στην εποχή της παραλογοτεχνίας των ευρωπαϊκών επαρχιών» (Α. Χ. «πρώτα- Πρώτα, σελ. 26). Γλώσσα σαν αυτή που γράφουν οι μοντέρνοι σήμερα, γκρίκλις, να μη χρειάζεται να σκέφτεσαι πολύ και να κουράζεσαι, να καθοδηγεί τη φαντασία μας αλλά όχι και να φανταζόμαστε εμείς, να είμαστε εν ολίγοις ανεγκέφαλοι. Και κυρίως να μη μιλάμε για πατρίδα! Ας λένε όλοι και ο Πεσσόα μαζί. Μάλλον όποιος δεν έχει παρελθόν επιθυμεί την κατάργηση εκείνου που έχουν οι άλλοι.
(Τροπoποιημένο απόσπασμα από το βιβλίο Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα, εκδ. Βακχικόν, 2020).
