Θραύσματα ζωής
Συνηθίζω να διαβάζω το δελτίο ταυτότητας ενός βιβλίου από τη φωτογραφία του, δηλαδή το εξώφυλλό του. Στο βιβλίο του Αυδίκου κυριαρχεί η εικόνα ενός υαλοπίνακα, κάθυγρου από τα ίχνη δυνατής βροχής, στην οποία αναμειγνύονται φωτεινές εκλάμψεις με σκιές, σκιές οι οποίες θυμίζουν και αναδυόμενα στο τοπίο δέντρα. Ίσως είναι μια εικαστική αποτύπωση του τίτλου του βιβλίου «Δρολάπι», ο οποίος νομίζω ότι αιφνιδιάζει με τη γλωσσική του μορφή και τα συμφραζόμενά του, ενώ όταν ολοκληρώσει κανείς την ανάγνωση του μυθιστορήματος συνειδητοποιεί ότι μόνο τυχαία δεν είναι η επιλογή του. Το διαβάζουμε άλλωστε στο οπισθόφυλλο: «Τι είναι το δρολάπι; «Υδρολαίλαψ» είναι η λέξη που μας έρχεται από παλιά. Η βρόχινη λαίλαπα, η αλύπητη βροχή, ανακατεμένη με δυνατό αέρα». Και γιατί η επιλογή της παραδοσιακής λέξης που παραπέμπει στο παρελθόν; Αυθαιρετώντας και χωρίς να ρωτήσω τον συγγραφέα, ο οποίος όμως ασφαλώς έχει το δικαίωμα του αντιλόγου στο τέλος, σκέφτομαι ότι ίσως σηματοδοτεί μια αρχέγονη δύναμη, η οποία ριζωμένη στο παρελθόν έρχεται να μας συναντήσει με τη δυναμική της. Τα υπόλοιπα μας τα εξηγεί πάλι το σημείωμα στο οπισθόφυλλο: «Το μυθιστόρημα οργανώνεται με άξονα το ανεμόβροχο, που εμφανίζεται στην αφήγηση τόσο με την κυριολεκτική όσο και με τη μεταφορική του σημασία. Τρία ζευγάρια που αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους, χωρίς τη σκόνη της συμβατικότητας. Το δρολάπι και η γέφυρα που πέφτουν παρασύρουν και τις δικές τους ψευδαισθήσεις. Ένας κόσμος καταρρέει. Οι βεβαιότητες παρασύρονται από το ανεμόβροχο, από το ποτάμι ή απ’ όσες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές βρίσκονται σε εξέλιξη απορρυθμίζοντας τη ζωή». Πόσο εύστοχη σύνοψη της υπόθεσης του μυθιστορήματος αλήθεια, το οποίο από την άλλη δύσκολα μπορεί να αποτυπωθεί σ’ ένα κείμενο! Διότι συνίσταται σε ένα παλίμψηστο ανθρώπινων ενεργειών και συνακόλουθων αναστοχασμών, από αυτά που φέρει ο ασταμάτητος ποταμός του Ηράκλειτου, αυτό το ανησυχητικό και συνάμα καθησυχαστικό «πάντα ρει»!
Θραύσματα της ζωής τριών ζευγαριών και ορισμένων ακόμη προσώπων γύρω από αυτά είναι η πρώτη ύλη της αφήγησης. Και με αυτά τα θραύσματα, χάρη στην εστίαση, το στοχαστικό βάθος και την αφηγηματική δεξιοτεχνία, αποτέλεσμα της μακροχρόνιας θητείας του στα γράμματα και τη συγγραφή, ο Βαγγέλης Αυδίκος κατορθώνει να δομήσει μια σύγχρονη σάγκα της Ελλάδας της κρίσης και μάλιστα αντιπροσωπευτικών κοινωνικών στρωμάτων που κατέρρευσαν μαζί με την φούσκα της ελληνικής οικονομίας και της ψευδαίσθησης της ευμάρειας. Αυτόν τον πυρήνα της Ελλάδας της κρίσης τον διαπερνούν αναφορές στην ελληνική διασπορά αλλά και στα παγκοσμιοποιημένα προβλήματα.
Άνθρωποι οι οποίοι συνδέουν την τύχη τους με την ευκαιριακότητα της νεοελληνικής ευμάρειας μεσουρανούν και δύουν και δειλά δειλά αναζητούν μια δεύτερη ευκαιρία αξιοπρεπούς επιβίωσης και υπαρξιακής θεμελίωσης, αφού κατακρημνισθούν από την ψευδαίσθηση της δύναμης και της επιτυχίας στα τάρταρα της φτώχειας, της ανεργίας, της έλλειψης στέγης, της ιδιότητας του ρακοσυλλέκτη. Ο επιτυχημένος δικηγόρος γίνεται πολύ σύντομα επαίτης και ρακοσυλλέκτης άστεγος, η αδίστακτη γραμματέας μετρέσα του πολιτικού μετασχηματίζεται σε κατ’ εύνοια δημοσιογράφο, για να καταλήξει άνεργη σε ελεύθερη πτώση, όταν σε ένα διάλειμμα συνειδησιακής αφύπνισης σταματάει να υπηρετεί το σύστημα που την ανέθρεψε. Κι όλα αυτά εκτυλίσσονται στην Ελλάδα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, την Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, της οποίας πτυχές τόσο οδυνηρά φωτίζει ο συγγραφέας. Με μεγάλη ενσυναίσθηση εμβαθύνει, με αδρές πλην όμως αποκαλυπτικές πινελιές, σε αναφορές στη νεοελληνική παθογένεια, με αποκορύφωμα τον εμπρησμό της Μαρφίν, στον οποίο εμμέσως πλην σαφώς αναφέρεται, χρησιμοποιώντας μάλιστα το περιστατικό ως μία αφορμή αφυπνιστικής διασύνδεσης ηρώων του.
Η Ελλάδα της κρίσης λοιπόν, η απειλή του νεοναζισμού που καταλαμβάνει αποπνικτικά κι αλλοτριωτικά τον δημόσιο χώρο, η οικολογική καταστροφή (εδώ επιβεβαιώνεται ότι η καλή τέχνη λειτουργεί συχνά και προφητικά, αν σκεφτούμε την πρόσφατη θεομηνία στη Θεσσαλία), είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο ο συγγραφέας υφαίνει την αγωνία για τη γυμνή επιβίωση και εκφάνσεις της υπαρξιακής αγωνίας του σύγχρονου Έλληνα κι ανθρώπου ευρύτερα. Οι ήρωες λοιπόν δεν κινούνται μόνο στον χρόνο αλλά και στον χώρο, επιχειρώντας να διαφύγουν από το κακό παρελθόν που τους κυνηγάει ή να συναντήσουν τον μύθο τους ή την χαμένη τους ψυχή. Έτσι τα τρία ζευγάρια της ιστορίας θα συναντηθούν σε έναν απομακρυσμένο ξενώνα κάπου στην Ήπειρο (αγαπημένο σημείο αναφοράς του συμπατριώτη συγγραφέα), ο οποίος θα λειτουργήσει καταλυτικά στη ζωή τους, επιταχύνοντας αποφάσεις και διαδικασίες σύγκρουσης και επαναπροσδιορισμού των επιλογών τους. Κανένας από τους ήρωες δεν απομακρύνεται αλώβητος από εκείνον τον χώρο της διασταύρωσής τους, αλώβητος και συνάμα δίχως την ευκαιρία μιας νέας ζωής.
Ο κεντρικός άξονας, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η αφήγηση και τον οποίο με τόση αφηγηματική δεξιοτεχνία πλάθει ο συγγραφέας, είναι ο άξονας της μνήμης και της λήθης κι ο προβληματισμός για το πώς προσδιορίζεται η ταυτότητα ενός ανθρώπου, σε τι συνίσταται. Σε αυτό το θέμα ο Αυδίκος μεγαλουργεί με την ευρηματικότητά του. Ένα ζευγάρι σχετικά νέων ανθρώπων, σχετικά ώστε αφενός να έχουν ένα παρελθόν από το οποίο επιθυμούν να αποδράσουν κι αφετέρου να έχουν χρόνο μπροστά τους για να ζήσουν μια διαφορετική ζωή, εμπλέκεται σε τροχαίο έξω από τη Θεσσαλονίκη, επιβιώνουν ως πολυτραυματίες με αμνησία, έχοντας απολέσει τη μνήμη και την ταυτότητά τους καθώς και τα παραστατικά της γραφειοκρατικής τους υπόστασης, με αποτέλεσμα να είναι ανύπαρκτοι για την διοίκηση, ενώ ανύπαρκτοι για αδιευκρίνιστους λόγους, μέχρι να αποκαλυφθούν προς το τέλος του βιβλίου, είναι και για ενδεχόμενους συγγενείς και φίλους. Αυτοί οι δύο άνθρωποι, δίχως οικονομικούς πόρους, αναγκάζονται να επανεκκινήσουν τη ζωή τους κατασκευάζοντας εκ των ενόντων μνήμη και θεμελιώνοντας τη σχέση τους στην κοινή μοίρα. Ο συγγραφέας προσεγγίζει τη ζωή και από την οπτική γωνία αυτών των μη προνομιούχων ανθρώπων με ανατριχιαστική ενσυναίσθηση και την επίγνωση του παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος διαπιστώνει πώς μετασχηματίζεται αλλοιωτικά ένας άνθρωπος που χάνει την ταυτότητά του. Στο μυθιστόρημα μπορεί αυτό να συμβαίνει συμβολικά, όμως ο αναγνώστης δύναται να κάνει τις προεκτάσεις του, καθώς η τέχνη σε αυτήν την περίπτωση δεν λειτουργεί αναπαραστατικά.
Τι θα κάνουν τελικά οι δύο ήρωες όταν θα εντοπίσουν τη χαμένη τους ταυτότητα; Θα επιστρέψουν σε αυτό που έψαχναν με λαχτάρα ή έχουν λόγους να παραμείνουν ανεπιστρεπτί στην νέα τους ταυτότητα, η οποία συγκροτήθηκε μέσα από τη συμβίωση σε ακραίες συνθήκες, στις οποίες το ζεύγος φαίνεται να ανασημασιοδοτείται; Αυτό δεν θα το αποκαλύψουμε, ούτε βεβαίως την αυθεντική ταυτότητα τω δύο ηρώων, διότι δεν θέλουμε να στερήσουμε από τους αναγνώστες την ευκαιρία της έκπληξης, της αριστοτελικής περιπέτειας, με την έννοια της ες εναντίον των πραττομένων μεταβολής, την οποία με τόση δεξιοτεχνία ο πολύπειρος συγγραφέας μας πλάθει. Αυτήν θα έχει ο αναγνώστης την ευκαιρία να απολαύσει κατά την ανάγνωση του συναρπαστικού βιβλίου, το οποίο ο ίδιος διάβασα σχεδόν δίχως διαλείμματα.
Προσπαθώ τόσην ώρα να γράψω για το βιβλίο κι έχω την αίσθηση ότι δεν τα καταφέρνω να διαπεράσω την εξωτερική του στιβάδα. Από τη μια πλευρά με προβληματίζει η αδεξιότητά μου κι από την άλλη με χαροποιεί που ένα καλό βιβλίο αντιστέκεται στην πολιορκία του κριτικού, αποδεικνύοντας για ακόμη μια φορά ότι δεν μπορεί κανείς μέσα σε λίγες σελίδες να συναιρέσει την ουσία ενός έργου τέχνης, για το οποίο τόσο κοπίασε ο δημιουργός του, μετουσιώνοντας τη γνώση και την εμπειρία του σε αφήγηση. Ναι, αυτή η τελευταία διαπίστωση ίσως είναι το σημαντικότερο που προσφέρει τούτο το βιβλίο, μέσα από τις αλλεπάλληλες στιβάδες του οποίου ίσως αναρωτηθείτε κι εσείς μαζί μου, από πόσες στιβάδες αποτελείται η ζωή μας και πόση κινητικότητα και διαρκής επαναπροσδιορισμός της σχετικής τους θέσης τις χαρακτηρίζει, πώς το τυχαίο ελλοχεύει σε κάθε σημείο και συνάμα πώς και ποιες σταθερές μας οδηγούν σε σταθερές τροχιές κρυμμένες κάτω από την ψευδαίσθηση της ελεύθερης επιλογής! Όμως τέτοιες σκέψεις καλύτερα να τις διαχειρίζεται κανείς κατά μόνας, όταν μετά την ανάγνωση του βιβλίου έρχεται η ώρα του αναστοχασμού.
Αγαθοκλής Αζέλης, φιλόλογος
