“Τρία μήλα πέσαν από τον ουρανό:

ένα για αυτόν που είπε την ιστορία,

ένα για αυτόν που την άκουσε

και ένα για αυτόν που την κατάλαβε.”

~Αρμένικη παροιμία~

Ο καθρέφτης που στήνεις μπροστά σου πίσω σου κοιτάζει, βυθίζεται στα βάθη, τα χρόνια τα δικά σου είναι οι δικοί τους αιώνες. Μισάνοιχτες πόρτες, άλλες κλειστές τριπλομανταλωμένες -τρίζουν οι μεντεσέδες, βροντούν οι αμπάρες, άλλες για πάντα αόρατες -άφωνες. Ποιος θα σου πει, κι άραγε το θέλεις; γιατί να γίνεις ένα ακόμα θύμα της σφαγής, του διωγμού, του βιασμού, της βαρβαρότητας που ως σήμερα διαρκεί; μοιάζει να σκέφτεσαι. Να όμως που να το αποφύγεις δεν μπορείς· άνθη του πάθους σε γάντζους κρεμασμένα παραμένουν να διακοσμούν το πρόσωπό σου, το χρώμα τους σκοτωμένο σέρνεται σε παμπάλαιας προσφυγιάς διαδρομή που εσύ για πάντα – θέλοντας και μη – στο δικό σου το παρόν ζεις. Έρημοι στην πορεία θανάτου προς τη Συρία –

Column of deportees walking through Harput vilayet during the Armenian genocide

Και ‘κείνο το παιδί να χαμογελάει νεκρό στις πύλες της πόλης Χαλέπι, νηστικό, διψασμένο, κυνηγημένο αλύπητα, επιτέλους αναπαυμένο· χιλιόμετρα σκόνης στα πνευμόνια του, πέτρες μπηγμένες βαθιά στα πόδια κουρέλια, η μάνα γέρνει πάνω του με ένα βάρος λιγότερο, η μικρή αδελφή με χέρια σταυρωμένα στο άδειο της το στέρνο –

Armenian woman kneeling beside dead child within sight of help and safety at Aleppo 

Στρατόπεδα συγκέντρωσης των επιζώντων, μικρές σκλάβες με «ουλές ταυτοποίησης» στο στήθος, σπαρακτικά σημαδεμένες, για πάντα κατακτημένες, με το σημάδι της ντροπής, από πουθενά να μην μπορούν να ξεφύγουν –

Υoung Armenian with “identity scars” 1919). This anonymous girl was among the thousands that managed save their lives from the mass extermination of millions of Armenians from the Turks, to seek refuge in Syria. Only to end up in a state of absolute slavery 

Τhe forgotten fate of Armenian women that were scarred by the Turks and used as slaves. After their liberation they faced humiliation and contempt by their families, by their own people -they were “damaged”. 

Μέσα στο πλαίσιο του καθρέφτη, θάλασσες φονικές, βάρκες ψυχές που παίρνουν στο βυθό· Διασπορά στις άκρες της γνωστής μας γης  –

French warship picking up a boat full of Armenian refugees, 1915

Μες ερείπια των Αδάνων μικρές οχιές κάτω από τις πέτρες έρπουν, της φλέβας τη φιδίσια διαδρομή ακολουθούν και με ευστοχία έξοχη την καρδιά στοχεύουν, άλλοτε αργά και σταθερά κι άλλοτε ακαριαία δηλητηριάζουν –

The Armenian quarter of Adana after the 1909 massacres

Χαλάσματα, εχθρών καλπασμός στην αρχαία Φώκαια, στήλες ανθρώπινες μπροστά στα σπίτια που έγλειψε και καταβρόχθισε η φωτιά –

Ottoman bandits parading with loot in Phocaea on 13 June 1914. In the background Greek refugees and burning buildings. (Phocaea massacre Sartiaux)

Γη της Εδέμ, στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη ανάμεσα, γη εύφορη, πλούσια μποστάνια, δέντρα πανύψηλα, θάλασσες λουλουδιών, του ορμητικού νερού ο παφλασμός, «Χαβπατσούρ» στης μάνας σου τη γλώσσα. Στη γη αυτή, η μοίρα σου δεν είναι να ξαναβρεθείς· σαν τους προπάτορές μας, που σε τι να ‘φταιξαν άραγε, όσο κι αν μου εξηγούν ποτέ μου δεν κατάλαβα, ναι, όπως ο Αδάμ και η Εύα διώχθηκαν από εκεί, αυτή είναι λαέ και η δική σου η μοίρα, ακατανόητη στους αιώνες –

Βασίλειο της Κιλικίας, ιερός και μέγας Οίκος χώρας πλούσιας και απέραντης κατά πως λέει ο Ξενοφών, αρχαίος και τρανός λιμένας της Ταρσού στην εύφορη πεδιάδα.

Στο Αραράτ δικό σου ρίζωμα γερό, θρεμμένο απ’ τον Κατακλυσμό ακόμα στα έγκατα κατεβαίνει, του Νώε δέντρο αειθαλές όλο δασώνει, λεν –

Αντέχει και πάλι αντέχει στις ορδές –

Ani is a ruined medieval Armenian city-site situated in the of Kars, at the border with ancient Armenia

Τουρκομάνοι, φυλές δεκάδες «κυνοκέφαλων», φονικές μηχανές, τεκτονικό το βύθισμα στη μάχη του Μαντζικέρτ, Μαμελούκοι, Σελτζούκοι, Μογγόλοι του Ταμερλάνου, πέτρινους ναούς από βράχους, σκόνη ηφαιστείου ωχρή, φτιαγμένοι από επιδέξιους λιθοξόους τους ουρανούς αγέρωχα τρυπούν, κι αυτοί οι άλλοι μόνο ξέρουν να λεηλατούν, έφηβους βιάζουν, ανήμπορους, βραδυπορούντες, λαβωμένους κατακρεουργούν –

Ζηλευτή η θέση σου από Ρωμαίους, Έλληνες, Βυζαντινούς, των σταυροφόρων προμαχώνας, Λεβάντε, του ήλιου η ανατολή, φίλος και σύμμαχος  των μέσων Γάλλων, παλιών οξιτανών –

The world’s oldest intact carpet, the Pazyryk Carpet. This 2,500 year old carpet was found frozen in a Kurgan in the Altai Mountains, Armenia.

Δικό σου Αρμενία το αρχαιότερο σωζόμενο χαλί[1] στους παγωμένους της Σιβηρίας τους τάφους, κτέρισμα στα κόκκινα των σπλάχνων, τα κυανά της κορυφής του Αραράτ, τα κίτρινα των ώριμων καρπών της δικής σου γης, τα πορτοκαλιά του ενδημικού βερίκοκου που σ’ όλη την Ευρώπη εσύ έστειλες, και ο βαθύχρους κουρκουμάς το ένα της σημαίας σου το πέταλο. Αστέρια-σταυροί στα πλατιά σου τα υψίπεδα οδηγούν. Ζώα – κοπάδια που σε δένουν με τη γη, περήφανοι ιππείς καβάλα σ’ άλογα γερά, τη μια από δω την άλλη από κει τραβάνε, αυτή είναι, η νομαδική, η μοίρα του λαού σου –

The armenian alphabet as a work of art

Κι είναι η γλώσσα του λαού, τα συνεχόμενα σύμφωνα τραχιά, φαρδιά τα ανοιχτά φωνήεντά σου, σαν το «λαβάς», το ιερό ψωμί σου που απλώνεται και γενιές θρέφει, τα γράμματα του αλφάβητου κουπάκια ξέχειλα με «τζιτ-αμπούρ» που στο ξόδι μαγειρεύουν, «χοκετζάς», γεύμα για την ψυχή –

T’oros Roslin (Armenian, active 1256 – 1268) – Canon Table Page

Μπρούντζος, χαλκός και σίδηρος, σταφίδα και μπαχάρια, μετάξι άγριο, άκοφτη, συνεχής κλωστή, εκείνη με τον υπέροχο τον κόμπο, από την προνύμφη που της πυκνής και σκιερής μουριάς τα βαθυπράσινα φυλλώματα λαίμαργα κατατρώει, ύστερα το κουκούλι για να φτιάξει. Κουκούλι που σκοτώνουν με βρασμό για το πανέμορφο, πολύτιμο μετάξι,  αυτό που λέγαμε – να η διαδικασία και εδώ–

Κάστρα γερά που ακόμα κρατούν, καμπύλα τείχη, πυργίσκοι στρογγυλοί, κάστρα που στέκουν, αν και αιώνες τώρα έχουν πέσει, της  Δύσης δανικά και αγύριστα

Tatev Monastery, an architectural gem that dates back to the 9th century in Armenia. Tatev played a significant role in the history of the region as a centre of economic, political, spiritual, educational and cultural activity

 Armenian Gospel Book, ca. 1675-1725. Calf-binding with mother-of-pearl plaques, gilt metal, bead necklace, metal thread embroidered floral panel forming a pocket, two coins, metal bracelet, gilt metal crossand 

Αρμενία, λαός ιερός και αρχαίος, προδομένος και ξανά, λιοντάρι του εθνόσημου, χαίτη μπλεγμένη, ανατριχιασμένη, το μπροστινό ποδάρι ταπεινωμένο γλείφει. Χωρίς ούτε ένα σύμμαχο σ’ Ανατολή και Δύση, τώρα βαριά παραδομένο σε συμφερόντων ορδές της τρέχουσας -τόσο διαχρονικής

Armenian children waiting for help. 1915

• Τισχώ –η λυπημένη. Ένας ήχος στα βάθη του καθρέφτη μου, ήχος του πάγου που πέφτει με ορμή μες στο νερό, κάτι σαν σπάσιμο, σαν φτιάξιμο, ηλεκτρισμός κι επούλωση. Υπόκωφο κύμα κι ανυποχώρητο, και κάτω από τον υδράργυρο πυκνώνει η μορφή σου. «Θα καταλάβεις κάποτε», σ’ ακούω πάλι να μου λες. Και τώρα φοβάμαι λιγότερο, ίσως άρχισα να καταλαβαίνω –

Αναϊτ -θεά του φεγγαριού, Τακουή –πριγκίπισσα, Ωσανά, Μέγκι, Λουσίν, καλή μου θεία Λουσινέ –σελήνη μου. Μάνες μου δεύτερες σας ξαναβρίσκω!

Μπεντρός -ο σκυθρωπός παππούς μου, μορφή σκαμμένη του Ελ Γκρέκο, Εύα -γιαγιά, τα μάτια στη φωτογραφία την παλιά πόσο με τρόμαζαν.

Χάικ -γενναίε μου, Σαργκίς – προστάτης είσαι, Αλίς, Μαριάμ, Μίριαμ -επανάσταση για πάντα, Χαρουτούν -ανάσταση, Χουρίκ -μικρή φωτιά, φωτίτσα  – Ακούς;

Ακούς Ναρίν -ρόδι μου όμορφο, Μόντε -απόρθητο βουνό, Περχουχί -ω χάρις! Λιλίτ – πνεύμα της νύχτας εσύ, Βαρτουί -γυναίκα-ρόδο. Γεράν -ευλογημένη, Ανούς -πάντα τρυφερή, Βανενί, Βανέχ -κρύσταλλο διάφανο, Βερτενί -τριανταφυλλένια, Αζάντ -πάντα ελεύθερος, Τσαρέντζ -πάντα σκανταλιάρης, Βαχανούς -γλυκύτατη –

• Αζνίβ -ευγένεια παντοτινή. Παλιά, πρώτη μου φίλη πάνω σ’ αυτή τη γη, πάντα τόσο υπομονετική μαζί μου.

• Τισχώ -το σπάνιο και θλιμμένο όνομά σου τι όμορφα τώρα που ακούγεται -Μητέρα

Για σένανε μιλάω.

σκηνές από την ταινία του Sergei Parajanov (1924 –  1990) Armenian film director/ screenwriter, The Colour of Pomegranates (1969), a visual masterpiece. The biography of the Armenian poet troubadour Sayat Nova (King of Song).

[1] (5^ος με 3^ος αιώνας π.Χ.)