Από τις εκδόσεις Κοράλλι κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τον παραπάνω τίτλο, το εξαίρετο βιβλίο της Αλεξάνδρας Ροζοκόκη, διακεκριμένης κλασικής φιλολόγου, ερευνήτριας στην Ακαδημία Αθηνών, συγγραφέως επιστημονικών έργων, αρχαιογνωστικού περιεχομένου, μέλους και συνεργάτιδας της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη».

Η παρούσα έκδοση, 256 σελίδων, αποτελεί ένα επιστημονικό πόνημα, υψηλής ποιότητας, που έχει ως θέμα την τραγωδία Agamemnon του Λατίνου ποιητή Σενέκα και περιλαμβάνει τα ακόλουθα μέρη: εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια, επιλεγμένη βιβλιογραφία και γενικό ευρετήριο.

Αναλυτικότερα, στην εκτενή εισαγωγή (σσ. 13-57), δομημένη σε εφτά ενότητες, η συγγραφέας αναφέρεται στη ζωή και στο έργο του Λεύκιου Ανναίου Σενέκα (Lucius Annaeus Seneca, 4 π.Χ. – 65 μ.Χ.), από την Κόρδοβα της Ισπανίας, ρωμαίου στωικού φιλοσόφου, στην εποχή της Ιουλιο-Κλαυδιανής δυναστείας, πολιτικού, ρήτορα, ποιητή και δραματουργού, παιδαγωγού του μετέπειτα αυτοκράτορα Νέρωνα. Το εκτενές πεζογραφικό και ποιητικό του έργο περιλαμβάνει 10 Διαλόγους, με τη μορφή ηθικών φιλοσοφικών διατριβών, 124 Επιστολές, κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου και τις περίφημες 9 σενέκειες τραγωδίες, αξιόλογα ποιητικά δημιουργήματα, με βάση τους Έλληνες τραγικούς ποιητές. Παράλληλα, η σάτιρά του Αποκολοκύνθωσις (=αποβλάκωσις), γραμμένη σε πεζό και ποιητικό λόγο, αποτελεί λογοτεχνική και λιβελογραφική εκδίκηση, παρωδώντας την αποθέωση του αυτοκράτορα Κλαυδίου. Ειρήσθω εν παρόδω, ο Χριστιανισμός τοποθετεί τον Σενέκα, ως ηθικό φιλόσοφο, σε υψηλή θέση ισάξια προς τον Απόστολο Παύλο.

Αξιοσημείωτος είναι ο, διά αυτοχειρίας, θάνατός του, με διαταγή του Νέρωνα(!)· άνοιξε τις φλέβες του, αναμένοντας έναν  αργό θάνατο, αποτελώντας, κατά κάποιο τρόπο, μίμηση του ήρεμου θανάτου του Σωκράτη.

Η υπό εξέταση τραγωδία Agamemnon αναφέρεται στην άγρια δολοφονία του αρχιστράτηγου της τρωικής εκστρατείας Αγαμέμνονα, ευρυκρείοντος και ισχυρού άνακτος, μαζί με την αιχμάλωτη ερωμένη του Κασσάνδρα, κόρη του Πριάμου, από τη σύζυγό του Κλυταιμήστρα με τον εραστή της Αίγισθο, και την εκδίκηση του Ορέστη.

Ο μύθος περιγράφεται στην Οδύσσεια (λ Νέκυια), στον 11^ο Πυθιόνικο του Πινδάρου και, κυρίως, στην εξαίρετη αισχύλεια τραγωδία Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες, 458 π.Χ., πρώτη νίκη), το τελειότερο δημιούργημα του Αισχύλου και από τα σημαντικότερα έργα της ιστορίας του θεάτρου. Στον Αγαμέμνονα (1673 στίχοι) εξιστορείται η επάνοδος στο Άργος, από την τρωική εκστρατεία, του νικητή Αγαμέμνονα με την αιχμάλωτη βασιλοπούλα Κασσάνδρα. Η σύζυγός του Κλυταιμήστρα τον υποδέχεται θριαμβευτικά, με υπερβολικές και υποκριτικές εκδηλώσεις. Η Κασσάνδρα, σε μια προφητική έξαρση, προλέγει τους επερχόμενους φόνους (σφαγή στρατηλάτη και προφήτισσας) από τον Αίγισθο, εξάδελφο του Ατρείδη, και την Κλυταιμήστρα, που έγινε ερωμένη του, και, οι οποίοι μετά τη διάπραξη των δύο φόνων, προσπαθούν να δικαιολογηθούν στον Χορό για τα εγκλήματά τους. Προλογίζει ο Φύλαξ, θεράπων του Αγαμέμνονος.

Ο μύθος του Αγαμέμνονα ήταν ισχυρός στη Ρώμη, την εποχή του Αυγούστου, μνημονευόμενος από τους Βιργίλιο, Προπέρτιο και Οβίδιο, ενώ γράφονται και τραγωδίες για τον Έλληνα αρχιστράτηγο του τρωικού πολέμου. Έτσι, η τραγωδία του Σενέκα Agamemnon (1013 στίχοι, σε ιαμβικό τρίμετρο και ιαμβικό σενάριο – με έξι πόδες), γράφεται με βάση τα ελληνικά πρότυπα, χωρίς να αποτελεί αυτούσια μίμηση, αντλώντας, όμως, από μια πλούσια δραματική παράδοση· το έργο απαρτίζεται από πέντε πράξεις και τέσσερα χορικά.

Στα κύρια πρόσωπα του αισχύλειου Αγαμέμνονα (Φύλαξ, Κλυταιμήστρα, Αγαμέμνων, Κασσάνδρα, Αίγισθος – Κήρυξ, Χορός) προστίθενται η τροφός της Κλυταιμήστρας, η Ηλέκτρα, ο Στροφίος, πατέρας του Πυλάδη. (Ορέστης και Πυλάδης, βουβά πρόσωπα). Ο φύλακας αντικαθίσταται από το φάντασμα του Θυέστη – μοτίβο σκηνών με φαντάσματα σε έξι τραγωδίες του –, ενώ ο Ταλθύβιος κήρυξ αντικαθίσταται από τον Ευρυβάτη. Επιπρόσθετα, σε αντίθεση με τον Αισχύλο, ο Σενέκας χρησιμοποιεί δύο Χορούς, τον Χορό των Τρωάδων αιχμαλώτων, που περιγράφει την κατάρρευση της Κασσάνδρας μετά το όραμα και τον Χορό των Μυκηναίων γυναικών ή Αργείων κοριτσιών, που συνοδεύει τον θριαμβευτή Αγαμέμνονα. Βλ. Σχόλια, σσ. 131-229.

Ο σενέκειος Αγαμέμνων, με την πολύπτυχη πλοκή του, διακρίνεται για την ποιητική γλώσσα, τη δραματική ένταση, τις ζωηρές εικόνες, τις ψυχολογικές διακυμάνσεις των ηρώων και των ηρωίδων, τη μουσικότητα των χορικών ασμάτων. Η συγγραφέας αποφαίνεται ότι, χωρίς υπερβολή, ο συνέκειος Agamemnon μπορεί να σταθεί επάξια δίπλα στο ομώνυμο δημιούργημα του Αισχύλου. Εξαιρετικό, άλλωστε, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσληψη του έργου του Σενέκα, γενικότερα, από λογοτέχνες και λόγιους της εποχής του και αργότερα (Πετρώνιο, Στάτιο, Φλάκκο, Γιουβενάλη, Απουλήιο, Κόϊντο Σμυρναίο, κ.ά.), στη μεσαιωνική λογοτεχνία και σε δεκάδες θεατρικών έργων και μουσικών δημιουργιών (όπερα, μπαλέτο), από τον 15^ο ώς και τον 18^ο αιώνα.

Στην ελληνική γραμματεία το έργο του Σενέκα είναι γνωστό από μεταφράσεις μελετών του από τους πανεπιστημιακούς καθηγητές: Λουΐζο Λουϊζίδη, Αναστάση Μέγα, Νικόλαο Πετρόχειλο και τις μεταφράσεις τραγωδιών του από τους: Τάσο Ρούσσο, Μήδεια, 1977 και Α. Θεοδωράκη, Αγαμέμνων, 2013.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο της Α.Ρ. αποτελεί έναν εξαίρετο μεταφραστικό άθλο για ένα έργο του Σενέκα, συνεχιστή του Αισχύλου, δημιουργού της τραγωδίας – που διδασκόταν παλαιότερα στο Γυμνάσιο: Πέρσαι, Προμηθεύς Δεσμώτης, από μετάφραση – με διαχρονική επίδραση στην ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία.

Εκφράζουμε τα ολόθερμα συγχαρητήρια στην αγαπητή συνάδελφο και ευελπιστούμε ότι το βιβλίο θα αποτελέσει προσφιλές ανάγνωσμα και χρηστικό βοήθημα για τους φιλόλογους καθηγητές, τους φοιτητές των Φιλοσοφικών Σχολών, αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό με επιστημονικά ενδιαφέροντα.

Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»