Από τις εκδόσεις Ελληνική Παιδεία, Α.Ε. Νίκας κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τον παραπάνω εμβληματικό τίτλο, το νέο βιβλίο της αγαπητής φίλης, συναδέλφου, στενής συνεργάτιδας και ενεργού μέλους της Π.Ε.Φ. Ανθούλας Δανιήλ, δ.φ., πολυγραφότατης συγγραφέως και διακεκριμένης κριτικού λογοτεχνίας. Μια εξαιρετική έκδοση, με επιμέλεια και καλαίσθητο εξώφυλλο του Σταύρου Δάλκου, αφιερωμένη ευλαβικά στους γονείς της, συγγενείς και φίλους που δεν είναι πια στη ζωή. Το βιβλίο, με προμετωπίδα συμβολικούς στίχους από το Μυθιστόρημα (ΙΘ΄) του Γ. Σεφέρη, «…μας βαραίνουν οι φίλοι που δεν ξέρουν πια πώς να πεθάνουν», με εξαίρετο πρόλογο, κατανέμεται σε τέσσερα μέρη, επιστέφεται από τον μεταφορικό επίλογο, και περιλαμβάνει 23 κείμενα: μικρά αφιερώματα, δίκην επιτύμβιων στηλών, σε προσφιλείς νεκρούς, που εκφράζουν εύγλωττα την ψυχή, τη μνήμη, η νοσταλγία και την αγάπη.
Κι αν σου μιλάω για θάνατο στον νού μου έχω την αγάπη.
Στα κείμενα η συγγραφέας συν-διαλέγεται με συγκίνηση με τους απόντες φίλους της, έναν διάλογο θερμό και οικείο που απεμπολεί τον ζόφο του θανάτου. Όλα απαρτίζουν ένα συγκλονιστικό πόνημα, με επίκεντρο τον θάνατο αγαπημένων προσώπων, που παραπέμπει συνειρμικά στην Ομηρική Νέκυια (λ της Οδύσσειας), με την κάθοδο του Οδυσσέα στον κάτω κόσμο και τη συνάντησή του με τον μάντη Τειρεσία, τον σύντροφό του Ελπήνορα, τη μητέρα του Αντίκλεια – σπαρακτικό διάλογο μοναδικό στην παγκόσμια λογοτεχνία – και με μια χορεία επιφανών ανδρών και γυναικών, ηρώων και ηρωίδων που ενοικούν στον μυθολογικό Άδη.
Αναλυτικότερα, στο πρώτο μέρος του βιβλίου, μετά το φονικό, που συντάραξε την ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα την αθηναϊκή το 1931, – έμμεση και αλληγορική αναφορά στην κυριαρχία του θανάτου – η συγγραφέας κάνει λόγο για τη μακρόχρονη εκπαιδευτική της θητεία στο ιστορικό Ζ΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών (πριν από τη μεικτοποίηση των σχολείων), που ιδρύθηκε το 1931 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, στην περιοχή του Παγκρατίου – μια όμορφη και γραφική συνοικία της Αθήνας, ονομασθείσα από το ιερό του Παγκράτους Ηρακλέους, η οποία οριοθετείται από το όρος του Υμηττού, τον λόφο του Αρδηττού και τον Ιλισσό ποταμό, που τραγούδησε ο Χατζηδάκης και απαθανάτισε ο Πλάτων στον διάλογό του Φαῖδρος (Περί ψυχής, ηθικός).
Ακολουθεί, στο δεύτερο μέρος, μια νοσταλγική και βιωματική αναπόληση εννέα συναδέλφων του σχολείου της, όλων των ειδικοτήτων, αξέχαστων φίλων που δεν είναι πια στη ζωή, και οι οποίοι σφράγισαν καθοριστικά τη συγγραφέα, με την οικοδόμηση μιας αγνής και ανιδιοτελούς φιλίας, σε όλες τις εκφάνσεις της. Κυριαρχούν οι μορφές της αγαπημένης μας φίλης Νέλης (Ελένης) Ρήγου – Καραθάνου, λαμπρής ιστορικού, μέλους της Π.Ε.Φ. και, παλαιότερα, του Δ.Σ. και του αγαπητού μας Δημήτρη Σκλαβενίτη, Σχολικού Συμβούλου και πρώην Γενικού Γραμματέα της Π.Ε.Φ., που αναπαύεται τώρα «ὑπὸ κεύθεσι γαίης», στη γενέτειρά του Λευκάδα, στο κοιμητήριο του Βλυχού, δίπλα στην κουμπάρα του Αγγελική Στασινοπούλου – Σκιαδά, αγαπητή σε όλους μας, μέλος και Πρόεδρο, επί μακρόν, της Π.Ε.Φ. Συγκλονιστικές αφηγήσεις και βιωματικές εμπειρίες, διανθισμένες περίτεχνα με πάμπολλα παραθέματα από κείμενα νεοελλήνων ποιητών και πεζογράφων, απόρροια της φιλολογικής της παιδείας· μνήμες νοσταλγικές από το επιβλητικό γραφείο των καθηγητών του Γυμνασίου, όπου κάθονταν οι συνάδελφοί της, άντρες και γυναίκες, σαν δύο ημιχόρια της τραγωδίας, που εξελισσόταν τότε αργά, αλλά η δραματική εξέλιξη και η έξοδος δεν φαίνονταν ακόμη στον ορίζοντα.
Στο τρίτο μέρος η συγγραφέας απαριθμεί σημαντικούς λογοτέχνες: Κ. Παπαγεωργίου, Αν. Ζέρβα, Μ. Βρατσάλη, Γ. Βαρβέρη, με το «Πιάνο του βυθού», Νάνο Βαλαωρίτη, δισέγγονο του Αριστοτέλη, Γ. Δάλλα, δάσκαλο και μέντορα όλων μας, και καλλιτέχνες: Κ. Πανιάρα, Ν. Κούνδουρο, που γνώρισε προσωπικά, μελέτησε το έργο τους, συγκινήθηκε και έγραψε γι’ αυτούς. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στους κοινούς μας φίλους και συναδέλφους, α. Νίκο Γρηγοριάδη, Σχολικό Σύμβουλο και ποιητή, εξαιρετικό άνθρωπο με πλούσιο έργο· τελευταία ποιητική του συλλογή οι Μαύρες ακτές, προσκύνημα στην προγονική γη της Τραπεζούντας, στον Εύξεινο Πόντο. β. Στον φιλόλογο, Σχολικό Σύμβουλο, κριτικό, δοκιμιογράφο και πεζογράφο Ηπειρώτη Χριστόφορο Μηλιώνη, ταλαντούχο συγγραφέα που εμπνέεται από τα πάθη της μαρτυρικής του πατρίδας. γ. Στον Κώστα Μπαλάσκα, που αναχώρησε πρόσφατα στον μεταφυσικό χώρο, τόπο χλοερό και αναπαύσεως, πρώτο Πρόεδρο της Π.Ε.Φ., εξαίρετο φιλόλογο και συγγραφέα, σπουδαίο νεοελληνιστή, ευαίσθητο παιδαγωγό και Σύμβουλο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Η Π.Ε.Φ. έχει εκδώσει και για τους τρεις τιμητικά αφιερώματα για το έργο τους. Η ενότητα ολοκληρώνεται με την Αλεξανδρινή, εν ζωή ούσα, Ολυμπία Καράγιωργα, η οποία, τα τελευταία χρόνια, ζει στο όμορφο νησί της Δωδεκανήσου, τη Λέρο, αποικία των Μιλησίων.
Τέλος, στο σύντομο τέταρτο μέρος Ηλιακτίδες, που ολοκληρώνει κυκλικά και συμβολικά το σύνθεμα, γίνεται συγκινητική αναφορά στους θείους της, οι οποίοι χάρισαν στη συγγραφέα, με το πλεόνασμα της ψυχής τους, όλα τα αγαθά, ενισχύοντας, με τον δικό τους τρόπο, τους δεσμούς της οικογένειας.
Επιλογικά, η φίλη μας Ανθούλα κάνει λόγο για τους ανθρώπους που αγάπησε και έχασε, με τον θάνατο θριαμβευτή, γιατί έτσι η ζωή συνεχίζεται, περνάει και φεύγει, «είναι τα νεκρά άνθη της αύριον», κατά τον Ελύτη. Περαίνοντας, εκφράζουμε εκ βάθους καρδίας, ab imo pectore, τα ολόθερμα συγχαρητήρια στην αγαπητή μας Ανθούλα, για το εξαίσιο βιβλίο, που μας συγκίνησε ιδιαίτερα, in memoriam των αξέχαστων φίλων της, ευχόμενοι ολόψυχα συνέχιση της συγγραφικής της δημιουργίας εις το διηνεκές.
Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»
