(Στην Ιωνία ο λόγος αρχίζει να σκορπίζει την αχλή του μύθου)

(Σχ. 1).

Η αρχή, έχει πει, και το στοιχείο των όντων είναι το άπειρο… λέει όμως ότι αυτή δεν είναι ούτε νερό ούτε κάτι άλλο από αυτά που ονομάζονται στοιχεία, αλλά κάποια άλλη φύση άπειρη [απεριόριστη, ανεξάντλητη], από την οποία γίνονται όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι που είναι μέσα τους. Και από αυτά που γεννιούνται τα όντα σε αυτά ξαναγυρίζουν φθειρόμενα, όπως επιβάλλει η αναγκαιότητα.

Το άπειρο είναι αθάνατο και άφθαρτο.

Η γη είναι μετέωρη και δεν στηρίζεται σε τίποτε, μένει δε αιωρούμενη, επειδή βρίσκεται σε ίση απόσταση από τα πάντα.

Το σχήμα της γης είναι κυλινδρικό, παρόμοιο με τον σπόνδυλο ενός κίονα.

Μέσα σε υγρό γεννήθηκαν τα πρώτα ζώα περιτυλιγμένα από αγκαθωτούς φλοιούς∙ με την πάροδο όμως της ηλικίας έβγαιναν σε πιο ξηρά μέρη και, αφού έσπαζε ολόγυρα ο φλοιός, άλλαζαν για λίγο καιρό τον τρόπο ζωής τους. Ισχυρίζεται ότι στην αρχή ο άνθρωπος γεννήθηκε από διαφορετικής μορφής ζώα […]

Ο Αναξίμανδρος αποφαίνεται ότι πρώτα οι άνθρωποι γεννήθηκαν ανάμεσα στα ψάρια και, αφού ανατράφηκαν όπως οι καρχαρίες και έγιναν ικανοί να βοηθούν τον εαυτό τους, τότε λοιπόν βγήκαν έξω και βρήκαν καταφύγιο στη γη.

                                                                                                             Το θέατρο της Μιλήτου

1)Αναξίμανδρος (περίπου 610-546 π. Χ.): Ο δεύτερος μετά τον Θαλή μεγάλος ΄Ιωνας φυσικός φιλόσοφος. Για τη ζωή του ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε. Καταγόταν από τη Μίλητο, τον τόπο όπου γεννήθηκε η φιλοσοφία, και ήταν μαθητής τού συμπολίτη του Θαλή. Οι μελέτες του, σε μια εποχή που η φιλοσοφία δεν έχει ακόμη χωριστεί από την επιστήμη, είναι κυρίως κοσμογονικού και αστρονομικού χαρακτήρα. Το θαυμαστό στη σκέψη του Αναξίμανδρου είναι ότι συνέλαβε μια πλήρως ανεπτυγμένη, ελκυστική κοσμολογία, που αρχίζει με τη γένεση του Κόσμου και καταλήγει στην εμφάνιση των ζώντων οργανισμών και του ανθρώπου.  Κατά τον Στράβωνα, ήταν ο θεμελιωτής της γεωγραφίας, καθώς πρώτος αυτός σχεδίασε χάρτη της ουράνιας σφαίρας και των κατοικημένων χωρών της γης.

                                                                 Αναπαράσταση του χάρτη της Γης τού Αναξίμανδρου

Πρώτος, επίσης, όπως λέγεται, κατασκεύασε το ηλιακό ωρολόγιο, χρησιμοποιώντας τον γνώμονα που είχαν εφεύρει οι Βαβυλώνιοι. ( Ο γνώμων [← γιγνώσκω ] είναι μία μεταλλική ράβδος που στερεωμένη κάθετα σε μια επίπεδη επιφάνεια μπορεί, με τη μεταβαλλόμενη κίνηση της σκιάς, να καθορίσει τις ώρες της ημέρας, τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες).

                                                                      Ηλιακό ρολόι που βρέθηκε στο Δίον

Σήμερα ο Αναξίμανδρος εντυπωσιάζει με τις πρωτότυπες και καινοτόμες θεωρήσεις που διατύπωσε. Η μεγάλη τομή που επέφερε στη φιλοσοφική σκέψη είναι η σύλληψη της έννοιας του ἀπείρου ( μάλλον είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε το ουσιαστικό αυτό) ως της πρωταρχικής ύλης από την οποία προήλθε ο κόσμος. Το ἄπειρον (← στερητικό ἀ + πέρας = δίχως τέλος ), λέει, είναι η αρχή και το στοιχείο των όντων, περιέχει τα πάντα και κυβερνά τα πάντα, είναι αθάνατο, χρονικά άναρχο και θείο. Το άπειρο όμως το συλλαμβάνει όχι στην αφηρημένη του έννοια, αλλά ως ύλη, που δεν  είναι ούτε αέρας ούτε γη ούτε νερό ούτε φωτιά∙ όλα αυτά αποτελούν διαφορετικές μορφές κάποιας άλλης ακαθόριστης φυσικής ουσίας, που δεν την προσδιορίζει, και φρονεί ότι εξ αυτής, εξ αυτού του απείρου γίνονται τα πάντα, μικρά και μεγάλα, γήινα και ουράνια. Και η σκέψη του ολοκληρώνεται με τις έννοιες της γένεσης και της φθοράς. Ενώ δηλαδή το άπειρον δεν έχει αρχή και τέλος, είναι άφθαρτο, το καθετί που υπάρχει και φαίνεται, γήινο και ουράνιο, είναι μεταβλητό και φθαρτό∙ γεννάται από το άπειρο, αλλά είναι καταδικασμένο να φθαρεί και να επιστρέψει στους κόλπους του απείρου. Μέσα λοιπόν στην αέναη γένεση και φθορά εμφανίζονται μέσα στο άπειρο αμέτρητοι κόσμοι (άστρα), που γεννιούνται από αυτό και καταλήγουν πάλι σε αυτό. Στο κέντρο, δε, του δικού μας κόσμου θεωρούσε ότι βρίσκεται μετέωρη και ακίνητη η γη, χάρη στην ίση απόσταση από όλα τα σημεία της σφαίρας του σύμπαντός της. Και ενώ η γη αιωρείται ακίνητη, ο ήλιος, η σελήνη, τα άστρα κινούνται κυκλικά. Η ιδέα αυτή του Αναξίμανδρου για την ελεύθερη αιώρηση της γης μέσα στο διάστημα σωστά χαρακτηρίστηκε ως «μια από τις πιο θαρραλέες, τις πιο επαναστατικές κι εντυπωσιακές ιδέες σ’ ολόκληρη την ιστορία της ανθρώπινης σκέψης», καθόσον μπορούμε να τη θεωρήσουμε αφετηρία της συναφούς έρευνας από τη σύγχρονη επιστήμη. Τη γη τη φανταζόταν να έχει σχήμα κυλινδρικό, με πλάτος τριπλάσιο του βάθους της, σχήμα που το παρομοιάζει με τον σπόνδυλο ενός κίονα, στη μία βάση του οποίου κατοικούν οι άνθρωποι, ενώ η άλλη είναι ακατοίκητη∙ γι’ αυτό ο χάρτης της γης που σχεδίασε θα πρέπει να είχε σχήμα κυκλικό, με τη στεριά περιβαλλόμενη από τον Ωκεανό, τον μεγάλο ποταμό, ο οποίος πίστευαν ότι τροφοδοτούσε όλους τους άλλους ποταμούς, τις θάλασσες, τις πηγές, τα φρέατα.  ΄Οσο για τον ήλιο, είπε πως έχει τον ίδιο με τη γη όγκο, πολύ τολμηρή άποψη για εκείνη την εποχή, όταν ο Αναξαγόρας στα χρόνια του Περικλή τού  έδινε έκταση λίγο μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο.

Εξαιρετικά καινοτόμα και ευφάνταστη είναι η εικόνα του για τη γένεση των άστρων. Δίδασκε ότι πρώτα από το άπειρο χωρίστηκαν δύο δυνάμεις, το θερμό, που πήρε τη μορφή «σφαίρας φλογός», και το ψυχρό τη μορφή αέρα. Η πύρινη σφαίρα τύλιξε τον αέρα, που περιέβαλλε στο εσωτερικό του τη γη, όμοια με τον φλοιό που σχηματίζεται γύρω από το δέντρο. Στη συνέχεια η σφαίρα αυτή εξερράγη και εκτινάχθηκαν ουράνιοι κύκλοι, δακτύλιοι σε σχήμα τροχού, που εσωτερικά αποτελούνται από φωτιά, ενώ εξωτερικά έχουν αέρινο περίβλημα, και έτσι δημιουργήθηκαν ό ήλιος, η σελήνη και τα άστρα που κινούνται γύρω από τη γη. Στο περίβλημα των άστρων υπάρχουν πόροι, μέσω των οποίων διέρχεται το φως το οποίο τα καθιστά ορατά στους ανθρώπους

Ο Αναξίμανδρος προχώρησε και στην εξέταση μετεωρολογικών φαινομένων, επιζητώντας να ερμηνεύσει λογικά τον φυσικό κόσμο. Εξήγησε τη βροχή ως προερχόμενη από την υγρασία που εξατμίζεται από τη γη εξαιτίας της ηλιακής  θερμότητας και θεώρησε ότι οι κεραυνοί είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης των νεφών.

Η πρωτοτυπία όμως του στοχασμού τού Αναξίμανδρου δεν περιορίζεται μόνο στη  σφαίρα της κοσμολογίας, της αστρονομίας, της φυσικής και της μετεωρολογίας, αλλά επεκτείνεται και στην περιοχή της βιολογίας. Κατ’ αυτόν, η γη αρχικά καλυπτόταν από νερό. Ακολούθως, το υγρό στοιχείο λόγω της θερμότητας του ήλιου εξατμίστηκε περιοριζόμενο στη θάλασσα, με συνέπεια να εμφανιστεί η γη και να δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες για τη γέννηση της ζωής. Τα πρώτα ζώα ήταν τα ψάρια, που προηγήθηκαν των ζωντανών οργανισμών της στεριάς. ΄Οσο για τον άνθρωπο, πρεσβεύει πως αρχικά είχε μορφή συγγενή με αυτή των ψαριών, μέσα, δε, από μια εξελικτική διαδικασία πέρασε στη στεριά και ακολούθησε η εξέλιξη στο ανθρώπινο είδος. Με την εντυπωσιακή, τη θαυμαστή αυτή σκέψη για τη γένεση των οργανικών όντων, των ζώων και του ανθρώπου, και για την εξέλιξη του ανθρώπου σιγά σιγά από κατώτερο σε ανώτερο ον, ο Αναξίμανδρος θεωρείται σήμερα ως ο πρώτος βιολόγος και ταυτόχρονα ο πρόδρομος του Δαρβίνου και ο προάγγελος της θεωρίας για την καταγωγή των ειδών. Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δυόμισι χιλιάδες χρόνια για να γίνει αποδεκτή η μεγάλη αλήθεια που πρώτος συνέλαβε ο Αναξίμανδρος!

                                  Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου

Από ένα σύγγραμμα του σπουδαίου Μιλήσιου στοχαστή, στο οποίο δόθηκε αργότερα ο τίτλος  Περὶ φύσεως, έχει σωθεί μόνο ένα απόσπασμα. Τα υπόλοιπα λίγα αποσπάσματα προέρχονται από άλλες αρχαίες πηγές.