Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής/
το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, φιλοξένησε το 6ο Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής στην εμβληματική αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός».
Το Πρόγραμμα της διοργάνωσης είχε ο πολύπλευρος και ιδιαίτερα δραστήριος καλλιτέχνης Δήμος Κονταρούλης.
Το πρόγραμμα της πρώτης μέρας του Φεστιβάλ περιελάμβανε τα έργα:
Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, Κ. Φ. Άμπελ
Σονάτες για βιόλα ντα γκάμπα και τσέμπαλο. Τη Δευτέρα 13 Νοεμβρίου 2023.
Τίτλος του Φεστιβάλ ήταν η χρονολογία 1723. Και τούτο γιατί πριν από τριακόσια χρόνια, το 1723 δηλαδή, ήταν η χρονιά που ο Μπαχ έφυγε από την πόλη Καίτεν, όπου είχε γεννηθεί ο Καρλ Φρήντριχ Άμπελ, ο τελευταίος από τους μεγάλους και πιο σημαντικός από όλους τους γκαμπίστες της εποχής του. Ήταν γιος του Κρίστιαν Φέρντιναντ Άμπελ, ο οποίος ήταν ο κύριος γκαμπίστας και τσελίστας στην ορχήστρα του πρίγκιπα Λεοπόλδου στην αυλή του Καίτεν και καλός φίλος του Μπαχ. Ο Άμπελ σπούδασε στη Λειψία μαζί με τον Μπαχ με τον οποίο συνήψε στενή φιλία. Οι δυο μαζί ταξίδεψαν στο Λονδίνο, όπου και ίδρυσαν τη διάσημη σειρά συναυλιών Bach-Abel.
Η βιόλα ντα γκάμπα εξωτερικά μοιάζει με τσέλο, αλλά, και αν μοιάζει ανήκει σε άλλη κατηγορία οργάνου. Και αυτό οφείλεται στις τεχνικές / κατασκευαστικές διαφορές που δίνουν στη βιόλα έναν πιο ευαίσθητο ήχο και λιγότερο δυνατό, από αυτόν που έχει το τσέλο. Η βιόλα ντα γκάμπα εφευρέθηκε και χρησιμοποιήθηκε στον χώρο της Μεσογείου τον 15ο και 16ο αιώνα, ενώ στη Γαλλία άκμασε τον 17ο και 18ο. Μια βιόλα ντα γκάμπα -μια βιόλα στηριγμένη ανάμεσα στις γάμπες και όχι στο έδαφος όπως το τσέλο- μπορεί να είναι σοπράνο, τενόρο και μπάσο, όπως δηλαδή και οι φωνές των λυρικών τραγουδιστών.
Σ’ αυτή τη βιόλα ντα γκάμπα, είχαμε τη ευκαιρία να απολαύσουμε την εξαιρετική Λουσίλ Μπουλανζέ με τον επίσης εξαιρετικό συνεργάτη της στο τσέμπαλο Πιερ Γκαλλόν που παρουσίασαν δύο σονάτες για βιόλα ντα γκάμπα και τσέμπαλο που μάλλον ο Μπαχ συνέθεσε στο Καίτεν, αλλά και σονάτες που συνέθεσε ο φίλος του ο Άμπελ.
Την Τετάρτη 15 Νοεμβρίου, στο ίδιο μέρος, στον «Παρνασσό» και την ίδια ώρα 8.30 μ.μ., ο Δήμος Κονταρούλης με βιολοντσέλο πίκολο και ο Μπρούνο Προκόπιο στο τσέμπαλο έπαιξαν Köthen – London, un piccolo viaggio
Μεταγραφές και αυθεντικό ρεπερτόριο για βιολοντσέλο πίκολο.
Το 1723, όπως ήδη είπαμε, ο Μπαχ ολοκλήρωσε τη δουλειά του στο Καίτεν, όπου συνέθεσε σημαντικά έργα, Σονάτες και Παρτίτες για βιολί σόλο, Σονάτες για βιολί και τσέμπαλο, Σουίτες για βιολοντσέλο σόλο και πιθανώς και τις τρεις Σονάτες για βιόλα ντα γκάμπα και τσέμπαλο. Ήταν, όπως είπαμε αρχιμουσικός του φιλόμουσου πρίγκιπα Λεοπόλδου και είχε καλούς συνεργάτες.
Στο πρώτο μέρος του προγράμματος, ο Δήμος Γκουνταρούλης έπαιξε μαζί με τον εξαιρετικό Γαλλοβραζιλιάνο τσεμπαλίστα Μπρούνο Προκόπιο με το εκλεπτυσμένο ως προς το ηχόχρωμα βιολοντσέλο πίκολο, μεταγραφές έργων για βιολί ή για βιόλα ντα γκάμπα και τσέμπαλο που ο Γ. Σ. Μπαχ έγραψε στο Καίτεν. Στο δεύτερο μέρος, οι δύο μουσικοί παρουσιάζουν αυθεντικό ρεπερτόριο για βιολοντσέλο πίκολο και μπάσο κοντίνουο, με ένα από τα ιδιαίτερα πρωτότυπα 12 Allettamenti του Τζουζέππε Βαλεντίνι, που εκδόθηκαν στο Λονδίνο το 1720, και δύο Σονάτες του Ιταλού βιολοντσελίστα Αντρέα Καποράλε, που έζησε στο Λονδίνο και συνεργάστηκε στενά με τον Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ.
Ο Δήμος Κονταρούλης, πέρα από εξαιρετικός τσελίστας ήταν εξαιρετικός αφηγητής δημιουργώντας μια πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα στα πλούσια σε πληροφορίες προλογίσματά του.
Δεν μπορώ να μην σχολιάσω την κατάνυξη με την οποία το κοινό παρακολουθούσε και τη μουσική και την πρόζα… Εκθαμβωτικά και κατανυκτικά και θαυμαστικά ωραία.
Και η εκ των υστέρων έκπληξη.
Ενώ ο Μάνος Χατζιδάκις έχει εδώ και πολλά χρόνια μετοικήσει από το Παγκράτι στο Άνω Παγκράτι, ο Μεγάλος Ερωτικός του ταξιδεύει και συναντά το αγγλικό μπαρόκ, αναδεικνύοντας έτσι την οικουμενική διάσταση ενός από τους σπουδαιότερους κύκλους τραγουδιών στην ιστορία της ελληνικής μουσικής.
Αντιγράφω από το ίντερνετ:
«Σύνοψη
Εκκινώντας από το ιδιότυπο ενόργανο σύνολο του πρωτότυπου έργου του Χατζιδάκι, ο γκαμπίστας, σκηνοθέτης και εικαστικός Ανδρέας Λινός, μαζί με μια εξαίρετη ομάδα μουσικών, προτείνει μια παράδοξη αλλά και ελκυστική ανάγνωση του σπουδαιότερου ίσως κύκλου τραγουδιών του συνθέτη, ιδωμένη μέσα από το πιο χαρακτηριστικό μουσικό σχήμα του αγγλικού μπαρόκ, το Broken consort. Μεταφρασμένος στα αγγλικά της εποχής της Παλινόρθωσης, ο Μεγάλος Ερωτικός αποδεικνύει την οικουμενικότητά του»
Στην συνέχεια ακολουθεί το ενημερωτικό σημείωμα του ίδιου του Χατζιδάκι πάνω στον δίσκο:
«Ο Μεγάλος Ερωτικός δε φοράει γραφικά τοπικά ρούχα. Φοράει τα δικά του που συνθέτουν δύσκολους συνδυασμούς ήχων, ανάλαφρων χρωμάτων και ποιητικών ονείρων. Δεν περιέχει μηνύματα που εύκολα τα σβήνουν οι βροχές, δεν αντιστέκεται. Η σειρά που ακολουθούν τα ποιήματα αυτά των Ελλήνων ποιητών, σχηματίζει έναν αδιάσπαστο κύκλο τραγουδιών, μια λειτουργία για τον Μεγάλο Ερωτικό – κάτι σαν τους εσπερινούς Αγίων σ’ ερημοκκλήσια μακρινά με την συμμετοχή φανταστικών αγγέλων, εραστών, παρθένων και εφήβων. Είναι μια λιτανεία περίεργη, όμως και τόσο φυσική, στην εσωτερική κι απόκρυφη ζωή μας. Τα τραγούδια αυτά δεν είναι αισθησιακά. Λειτουργούν πέρ’ απ’ την πράξη, στο βαθύ αίσθημα που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση, κάθε μορφής, αρκεί να περιέχει τις προϋποθέσεις γι’ ανθρώπινη επικοινωνία».
Και υπογραφή:
Mάνος Xατζιδάκις
Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 1972
Και το σχόλιο το δικό μου: η παραπάνω υπογραφή και ημερομηνία δείχνει ότι ο Χατζιδάκις έκανε ότι είχε προτείνει ο Γιώργος Σεφέρης: «Γράψε αν μπορείς στο τελευταίο σου όστρακο. Τη μέρα το όνομα τον τόπο/ και ρίξε το στη θάλασσα για να βουλιάξει» («Α. Σαντορίνη») και αυτό έκανε, σχεδόν σαν σήμερα πριν από 51 χρόνια.
Όπως καταλαβαίνουμε όχι μόνο το 1723 του Μπαχ, 300 χρόνια πριν, αλλά και το πιο πρόσφατο 1972 του Χατζιδάκι, 51 χρόνια πριν, μπορούν να συναντηθούν με μια βιόλα ντα γκάμπα, ένα τσέμπαλο και ένα τσέλο το 2023 και μάλιστα η Λουσίλ Μπουλανζέ να είναι αυτή που θα ξαναπαίξει τον Μεγάλο Ερωτικό με τη βιόλα της …
«Όταν ανακαλύψουμε τις μυστικές σχέσεις των εννοιών και τις περπατήσουμε σε βάθος θα βγούμε σ’ ένα άλλου είδους ξέφωτο που είναι η Ποίηση», λέει ο Οδυσσέας Ελύτης (Ο μικρός ναυτίλος, IV)· και η Μουσική, βεβαίως και καθόλου δεν διαφωνεί ούτε ο Οδυσσέας ούτε ο Μάνος…
Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε θερμά τους καλλιτέχνες Λουσίλ Μπουλανζέ και Πιερ Γκαλλόν, Δήμο Κονταρούλη και Μπρούνο Προκόπιο που μας έφεραν κοντά σε κάτι άλλο όχι και τόσο συνηθισμένο, αλλά αλλιώς Ωραίο!!!
…
Σημείωση. Το φεστιβάλ είχε ακόμα δύο εκδηλώσεις, Orient Express, Παρίσι – Κωνσταντινούπολη: Καντεμίρ, Λυλλύ, Ραμώ, Φορκεραί (18/11) με τη συμμετοχή εννέα δεξιοτεχνών μουσικών. Το Φεστιβάλ ολοκληρώθηκε με τη συναυλία Τζουζέππε Ταρτίνι, Αντόνιο Βαντίνι: Mουσική για βιολί, βιολοντσέλο και μπάσο κοντίνουο (19/11) του μουσικού συνόλου La Stravaganza Greca, τις οποίες δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω…
Ανθούλα Δανιήλ
