Για το είδος ποιήματος «χάικου» έχουν μιλήσει πολλοί και διεξοδικά. Πρώτα πρώτα ο αγαπητός μας δάσκαλος Βάλτερ Πούχνερ και πολλοί άλλοι ώστε να περισσεύει ο λόγος ο δικός μου. Είναι ένα είδος ξένο που ήρθε στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε και ελληνοποιήθηκε. Άλλωστε και με τα άλλα ήδη –τα σονέτα, μπαλάντες κ.ά π.χ.- έτσι δεν έγινε;
Ο Οδυσσέας Ελύτης είπε πως
Πιθανόν και οι Φράγκοι να ελληνέψουν
Και όχι μόνο οι Φράγκοι αλλά και οι Ιάπωνες… με όπλο πιο δυνατό από τα σπαθιά∙ την Τέχνη και τον πολιτισμό. Και δεν λέω πως εμείς μιμηθήκαμε το «χάικου» τους, αλλά εμείς το πήραμε και το καταστήσαμε ελληνικό, του δώσαμε και τίτλο που δεν είχε, απέκτησε ταυτότητα και πήρε ιθαγένεια. Βεβαίως καθόλου δεν μας νοιάζει η φιλοσοφία του Ζεν και ό,τι άλλο απωανατολικό, αυτή η αποτύπωση του φευγαλέου τους, αυτό που δείχνει πως όλα είναι περαστικά, σαν τις αρρώστιες, επιτρέψατε μου…
Ο Έλληνας ποιητής ή κάθε ένας που θέλει να δοκιμάσει τις δυνάμεις του σ’αυτό το είδος, το πήρε στα χέρια του, το κανάκεψε σαν μικρό παιδί, αφού μικρούλι είναι, και το έκανε δικό του. Του δίδαξε άλλα λόγια, λόγια ελληνικά, τα οποία όμως στο βάθος βάθος είναι παγκόσμια. Όχι γιατί η ελληνική σκέψη έχει φτάσει παντού, αλλά γιατί οι μεγάλες αλήθειες, όπου και αν γεννήθηκαν μοιάζουν σα μακρινές εξαδέλφες. Για το φευγαλέο μιλάει ο Ιάπωνας, γι’ αυτό το ίδιο που πάντα ρει και αλλάζει διαρκώς μιλάει και ο δικός μας Ηράκλειτος κι ο κόσμος όλος.
Να διασώσει τη στιγμή που γλιστράει θέλει ο Ιάπωνας, το ίδιο συμβουλεύει και ο Έλληνας. Πιάσε τη στιγμή και δώσε της διάρκεια.
Λοιπόν, στο προκείμενο. Ο Χάρης Μελιτάς, χρόνια τώρα καταθέτει την ευαισθησία του σε στίχους. Οι στιχοι είναι εμπευσμένοι από ό,τι βλέπει νιώθει, κρίνει, ελπίζει και απελπίζεται.
Τα «χάικού» του είναι στιγμές μικρές, αλλά σημαντικές, πετραδάκια στην έρημη γη για να βρίσκει τον δρόμο της καρδιάς. Αυτή τον οδηγεί κι επειδή θέλει να δώσει έμφαση έβαλε και τίτλο. Ας δούμε:
«Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ»
Έφυγες μα ζεις. / Μένω κι όμως πέθανα. /Ποιος παίζει πρώτος;
Ποιο είναι το μέτρο του ποιος πρώτος και ποιος δεύτερος.
Ας μη φτάσουμε στον Μαρκορά που μας θυμίζει πως
στη λάβρα που βαθυά μας έχει κάψει,
…………………………………………..
αν ένα μόνο δάκρυ ο κόσμος βγάλῃ,
το ζωντανόν, όχι τὸν ἄλλο, ας κλάψῃ.
Να το, λοιπόν, μπορεί ο θάνατος να φτάνει μια στιγμή αλλά αυτός δεν είναι περαστικός. Ο άνθρωπος που έχασε άνθρωπο θυμάται. Περαστική είναι η ωραία ζωή.
«ΆΡΩΜΑ ΣΚΟΥΡΙΑΣ»
Εξορισμένος/ σε μια θάλασσα νεκρή/ εισπνέω μνήμες
Και δω το ίδιο κλίμα, κλίμα απουσίας… το έχει καταθέσει ο μεγάλος. Ή ο άλλος μεγάλος: «ο ποιητής ένα κενό».
ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ
είπε το ψέμα: / μη με ξεσκεπάζετε./ Ντύνω αλήθειες
Υπηρεσία προσφέρω, με άλλα λόγια, με αποκάλεσαν και ζωτικό. Βεβαίως βγάζω και μάτια, όταν κάποιοι θέλουν καλά και σώνει να με αποκαλύψουν. Ένα ωραίο ψέμα η Τέχνη που λέει αλήθειες και οι Πρωταπριλιές είναι για να κρύβουμε τον άλλο μέσα μας, όπως και η μάσκα την Αποκριά.
Σε μεσοφούστανα πρωταπριλιάς και σε τζιτζίκια Δεκαπενταυγούστου ολοκληρώνεται το «δράμα». Αλήθεια ή ψεύδος; Ρωτάει ο Καβάφης… μάλλον η αλήθεια που γέρασε… αλλιώς…
ΑΜΠΕΛΟΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Άτιμα φρούτα/ τα σταφύλια της οργής./ Δεν ωριμάζουν.
Σωστά, διότι αν ωρίμαζαν θα σάπιζαν. Η οργή όμως έχει κάτι μέσα της από τον δημιουργικό οργασμό. Ο ποιητής ξέρει πού να βρει τις ακίδες να πιαστεί για να γράψει το «χάικου». Και φυσικά και το αμπέλι και η φιλοσοφία, οπότε και η «αμπελοφιλοσοφία» έχει βαθιές και στριμένες ρίζες…
ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ
Πλύνε τα χέρα / είπε η Πηνελόπη,/ τόσους σκότωσες
Η Λαίδη Μάκβεθ συμβουλεύει∙ κάτι ξέρει για τον φόνο. Όταν απομακρυνθούμε από το Έπος και την εποχή του, όλα τα κλέα ανδρών είναι βία και αίμα. Αλλά κάθε εποχή έχει τα ιδεώδη της, κάθε εποχή και τα φρούτα της. Στα Έπη ο σκοτωμός είχε τιμή στα πεδία των μαχών∙ σήμερα επίσης, αλλά στο ανεπίσημο χρηματιστήριο. Πόσα δίνεις, τόσα θέλω να σου σκοτώσω όποιον επιθυμείς.
ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΩΝ
Ωραία μήλα/ διέγνωσε ο όφις./ Σκέτη κόλαση/
Και πού σε οδηγεί… Για σκεφτείτε τον Σεφέρη:
«τ’ άγγιξες το δέντρο με τα μήλα/ το χέρι απλώθη κι η κλωστή δείχνει και σε οδηγεί… / Ω σκοτεινό ανατρίχιασμα στη ρίζα και στα φύλλα …»∙ εκεί σ’αυτό το «ανατρίχιασμα» είναι η «κόλαση» και ο «παράδεισος» που, χωρίς τον γευσιγνώστη όφι, είδηση δεν θα είχαμε πάρει από το «ανατρίχιασμα». Μεγάλη ανία θα είχε ο Κήπος χωρίς τον όφι τον φαρμακερό…
LA MÊME CHOSE
Κι αν το ωμέγα / ήταν πρώτο στη σειρά;/ σιγά τα ωά.
Μια και είμαστε σε γαλλικά χωρικά ύδατα ας θυμηθούμε την Εντίτ Πιαφ
Non, rien de rien …. Je repars à zéro …
Το τέλος μου είναι στην αρχή μου, μας είπε ο Τ.Σ. Έλιοτ και επαναλάβαμε όλοι, μα προηγήθηκε ο ουροβόρος όφις που μας έδειξε με το παράδειγμά του πως η οδός άνω και κάτω, όπως την είδε ο Ηράκλειτος, είναι μία και ίδια, ένα συνεχές μαγκανοπήγαδο που διαρκώς γεμίζει κουβαδάκια κι αδειάζει. Και αυτή είναι η ζωή: Οία περ φύλλων γενεή, τοίη δε και ανδρών και γυναικών και παίδων… Πρώτος διδάξας ο Όμηρος. Όλα μα όλα είναι ειπωμένα, αλλά κι αλλιώς αναδατυπωμένα από τους νεότερους που μας κάνουν την έκπληξη να ανεώνουν τη ματιά, τη γλώσσα, την αίσθηση. Ένα χαμόγελο στα χείλη και οι δεκαεπτά συλλαβές έδωσαν το μήνυμα, την εικόνα, την αίσθηση.
ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΑΡΗ
Μη με ρωτάτε/ αν είμαι κερδισμένος / έχασα χρόνο
Κέρδισα μια μέρα, αλλά «κάθε μέρα η ζωή μας λιγοπστεύει», αφού όσο η ζωή προχωράει τόσο πλησιάζει στο τέλος της δεν έχετε διαβάσει Μορίς Μπλανσό;;;.
Αγαπητέ αναγνώστη, ο Χάρης Μελιτάς έπαιξε πάνω στα χάικου του, έδωσε σκέψεις και συναισθήματα, έριξε λοξές ματιές, και πονηρές κι αθώες, έβγαλε προς τα έξω όλα τα αγκάθια που είχε στομυαλό του και στην ψυχή του. Έδωσε την αλήθειά του και σε σένα, σε μας όλους την καρδιά του, με μικρά μικρά χάικου χαιρετίσματα.
Ανθούλα Δανιήλ
