- Ανθούλα Δανιήλ:
Το έργο ολοκλήρωσε έναν επιτυχημένο κύκλο σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα και έφερε στο φως τα κρυμμένα μυστικά μιας σπαρασσόμενης γυναίκας που όπως πολύ σοφά επεσήμανε ο Γιώργος Σεφέρης ψυχή, σώμα, πνεύμα είναι ένα· είναι ο άνθρωπος. Η ηρωίδα υποφέρει ως ψυχή και ως πνεύμα και κυρίως ως σώμα και με το σώμα πληρώνει την διαπραχθείσα ύβριν.
Η Δήμητρα Μήττα πήρε τον μύθο του Ευριπίδη και έπαιξε πάνω στην ηρωίδα του, αναλύοντας και αναπτύσσοντας, ερμηνεύοντας και διευρύνοντας το πάθος, στο οποίο οι αρχαίοι Έλληνες δεν έδωσαν την δέουσα προσοχή, αν και είχαν πλάσει μια θεά για να το τιμήσουν.
Θα θυμίσω την άποψη του Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος επισημαίνει πως ο έρωτας δεν βρήκε μια θέση στο ύπαιθρο των αισθητηρίων μας ούτε από τον χριστιανισμό ούτε από τον Μαρξισμό.
Όταν ο αρχαίος Ευριπίδης –αυτός βρίσκεται στα θεμέλια του έργου της Μήττα- παραδέχεται τη διπλή αλήθεια το ΕΝ της αναφοράς, και το παράδειγμα μας το προσφέρει η Ελένη, μας λέει πως ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να συλλάβει το όλον, αλλά και ούτε την αλήθεια εκείνου που βλέπει. Τα μάτια δεν είναι αρκετά καλοί πληροφοριοδότες διότι αυτό που φαίνεται δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά μια ομιχλώδης εκδοχή ή απόληξη εκείνου που αθέατο «κοιμάται» βαθιά στα εσώψυχα και γίνεται λύκος που σπαράζει την ηρωίδα όταν ξυπνήσει. Ποιες είναι αυτές οι δυνάμεις που έχουν την θυελλώδη ικανότητα να ξεσηκώσουν τα μυαλά των ανθρώπων και να τον τρελάνουν;
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν την προσωποποιία. Έδωσαν σε κάθε έννοια πρόσωπο. Έτσι και ο Έρωτας μεταμορφώθηκε σε Αφροδίτη και η παρθενία σε Αρτέμιδα. Η μία ως φύση με τις άγνωστες και ανυπέρβλητες δυνάμεις της επιβάλλει τη θέλησή της. Η Άρτεμις κρατά αιχμάλωτο τον Ιππόλυτο. Έτσι χτυπώντας διπλά, στην περίπτωση της Φαίδρας, αφενός τιμωρεί τον Ιππόλυτο, τον νεαρό γιο του Θησέα που έχει αποκτήσει από τον πρώτο γάμο του με την Ιππολύτη, διότι περιφρονεί τη θεά. Αν δούμε πίσω από το παραβάν του μύθου, ο Ιππόλυτος είναι θύμα της μονομανίας του και της αφοσίωσής του στην παρθενία του. Απορρίπτει μετά βδελυγμίας τη σαρκική επαφή. Αλλά η παραβίαση του φυσικού νόμου έχει συνέπειες. Η Φαίδρα από την απέναντι όχθη, τον ερωτεύεται τρελά, παραβιάζοντας τον ανθρώπινο νόμο, υπακούοντας όμως στην ανθρώπινη φύση:
Δεν θέλω να πεθάνω προτού ερωτευθώ
λέει η Φαίδρα.
Οι δύο ήρωες είναι ένοχοι για διαφορετικούς λόγους. Η Άρτεμις προστατεύει τον ένα από τον έρωτα, ενώ η Αφροδίτη ωθεί προς αυτόν την άλλη. Οι ερωτικές δυνάμεις έλξης και απώθησης που λειτουργούν μέσα στον άνθρωπο είναι οι πολλές μορφές δαιμονίων που έλεγε ο Ευριπίδης ότι δρουν και εκείνα που περιμένουν οι άνθρωποι να γίνουν δεν γίνονται και τα άλλα που δεν τα περιμένουν βρίσκουν τρόπο οι θεοί να τα παρουσιάσουν. Έτσι, το θείο παρεμβαίνει στη ζωή των ανθρώπων αλλά οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσουν το σχέδιό του…
Με πιο απλά λόγια, δεν ξέρουν τι τους επιφυλάσσει ο Θεός, η μοίρα, η ζωή.
Στην παράσταση που παρακολουθήσαμε στο θέατρο Εν Αθήναις, στις 10-3-24, η ηθοποιός που ανέλαβε το βαρύ φορτίο, η Ηρώ Μουκίου, έφερε στο φως τα άδυτα μια σπαρασσόμενης ψυχής, ενός ταραγμένου από τον έρωτα πνεύματος κι ενός υποχρεωμένου να πληρώσει σώματος. Ο Αρχαίος ήρωας πάσχει με το σώμα. Το σώμα υποφέρει από τα λάθη των ανθρώπινων επιλογών. «Κορμί μου … πληρώνεις εσύ για τις πράξεις μου», λέει ο Σωκράτης στον Ευπαλίνο του Πωλ Βαλερύ.
Η ηρωίδα θα μας αφηγηθεί όλο το βιογραφικό της. Είναι από τη βασιλική γενιά του Μίνωα, είναι 23 ετών και την παντρέψανε με τον Θησέα που είναι 40, γέρος για τα μέτρα της περίστασης. Στα ανάκτορα μέσα τριγυρνά ο 18χρονος Ιππόλυτος. Η νεανική ψυχή της αντιδρά στο ερέθισμα. Το ξέρει με το νου πως αυτό δεν επιτρέπεται, το ποθεί διακαώς όμως με το σώμα, οπότε στη θέα του νεαρού ξυπνά τον ερωτικό λύκο μέσα της. Όλη η παράσταση είναι αυτή η περιγραφή της ερωτικής τραγωδίας που βιώνει η ηρωίδα και κάνοντας λάθη οδηγεί τον αγαπημένο της στην ατίμωση και στον θάνατο κι έπειτα τον εαυτό της στην αυτοκτονία.
Αναρωτήθηκε άραγε κανείς γιατί ο Ιππόλυτος αντέδρασε με τόση απέχθεια στον έρωτα της Φαίδρας; Ήταν το βέβηλο του πράγματος, ήταν ο όρκος του στη θεά ή μήπως ήταν το δικό του ξύπνημα που μόνο με τον θάνατο θα ήταν σε θέση να σταματήσει;
Από την άλλη, η Φαίδρα, παρασυρμένη από το πάθος της, δεν υπολογίζει ούτε τον σύζυγο, ούτε τα παιδιά της, ούτε την καταγωγή της… Τι θέλει να πει ο ποιητής; Ο υβριστής τιμωρείται και δεν είναι υβριστής αυτός που λειτουργεί κατά φύσιν αλλά η κοινωνική σύμβαση που στήνει γάμους κατά συμφέρον; Διπλά πάντα τα πράγματα. Διπλή η αλήθεια, διπλή η τιμωρία, διπλά τα συναισθήματα και αντιφατικά.
Το κατακόκκινο σαν το αίμα φόρεμα της ηρωίδας συμμετέχει στο ερωτικό πάθος της αλλά και στη μοίρα της. Κάποια στιγμή οι φωτισμοί κάνουν το φόρεμα να φαίνεται μαύρο, οιωνός του επερχόμενου κακού. Η ηρωίδα θα βγει κουρεμένη στο τέλος, τιμωρημένη αλλά και πενθούσα. Διπλή η αλήθεια διπλά όλα. Η Φαίδρα είναι το σκεύος εκλογής της θεάς για να δείξει τη δύναμή της. Το ίδιο και ο Ιππόλυτος. Αυτά στον κόσμο του μύθου. Στον κόσμο των ανθρώπων όμως είναι απλώς τραγικά πρόσωπα σε μια κοινωνία που επιβάλλει τους νόμους και καταπιέζει τα ένστικτα. Ο Ευριπίδης μπορεί άριστα να αναρωτιέται
τι είναι θεός τι μη θεός και τι τ’ ανάμεσό τους.
Το σκηνικό λιτό, ο ξύλινος πάγκος σαν εφαλτήριο ψυχικών και σωματικών υπερβασιών γίνεται τηρουμένων των αναλογιών και σταυρός μαρτυρίου, όπου η ηρωίδα σταυρωμένη, διαταραγμένη, παραλογισμένη, διαστρεβλωμένη, σκοτεινή βίωνε το μαρτύριό της. Το κόκκινο φόρεμα με τη μακριά ουρά, έγινε ερωτικός πόθος, αμάρτημα μέγα και σάβανο. Τα γυμνά της πόδια στο πάτωμα την γείωναν στα ανθρώπινα κατάσαρκα βιωμένα δεινά της.
Ο Νίκος Ξανθούλης, σαν ραψωδός αφηγήθηκε την ιστορία με τα δάχτυλά του στην επτάχορδη λύρα, αγγίζοντας τις χορδές της ψυχής και μεταγλωττίζοντας τον ψυχικό σπαραγμό σε ήχο που υπογράμμιζε τις ψυχικές διακυμάνσεις. Μοιράστηκε το πάθος της ηρωίδας από τη δική του χωριστή θέση στη σκηνή, ως παρατηρητής και αναμεταδότης που συμπάσχει αλλά δεν μπορεί να παρέμβει.
Η παράσταση αξίζει να ξαναπαιχτεί για να δει το κοινό την μελέτη της γυναικείας ψυχής που ξεκίνησε ο Ευριπίδης και που δεν σταματά ποτέ να προκαλεί.
Ανθούλα Δανιήλ
2 Κωνσταντίνος Μπούρας : «Φαίδρας Άτοπος» των Δήμητρας Μήττα – Ηρώς Μουκίου – Νίκου Ξανθούλη
Τα αρχαιόθεμα δραματικά ποιήματα δεν είναι κάτι καινοφανές: άρχισαν να παράγονται αμέσως μόλις σταμάτησαν τα Μεγάλα Διονύσια, τα Μικρά Διονύσια και τα Λήναια ως θεσμός. Η μόνη διέξοδος για να παροχευτεί το μεγάλο πολιτισμικό απόθεμα τού αρχαίου δράματος (και της εμπνευσμένης από την Μυθολογία Λογοτεχνίας) ήταν φυσικά η οικοτεχνική, βιοτεχνική πολιτιστική παραγωγή. Κάπως έτσι, με την συναυτουργία των πλανόδιων μίμων-παντόμιμων-ζογκλέρ-τσιρκολάνων-μπουλουκτζήδων των περιοδευόντων αυτοσχέδιων ή οικογενειακών θιάσων διασώθηκε και μεταλαμπαδεύτηκε μία φλόγα ποιητική-φιλοσοφική που ακόμη φωτίζει την Οικουμένη.
Όσο κι αν χάσαμε τα θρησκευτικά, λαογραφικά, κοινωνικοπολιτικά ιστορικά συμφραζόμενα, η Μυθολογία λειτουργεί διεθνώς ως κωδικοποιημένη Επιστήμη και Γνώση.
Η Ποίηση ούτως ή άλλως συνομιλεί με το Άγνωστο, με το Άρρητο, με το Άφατο…
Ήδη από τους υπέροχους αρχαιόθεμους δραματικούς μονολόγους τού Γιάννη Ρίτσου απολαύσαμε αυτή την διαρκή αναδημιουργία που όχι μόνον δεν απειλεί τον «υδροφόρο πολιτισμικό ορίζοντα» με υπεράντληση, αλλά σαν τροχός αέναος, ως perpetuum mobile, ως σιντριβάνι διαχρονικό ανανεώνει τη συμπαντική ροή που αλλιώς θα είχε διακοπεί.
Πόλεμοι, λιμοί, λοιμοί, σεισμοί, καταποντισμοί, παντοειδείς ανακατατάξεις δεν κατάφεραν να σβήσουν αυτή τη ροή (τουλάχιστον μέχρι τώρα).
Ελληνόφωνοι ποιητές απ’ όλον τον κόσμο καταθέτουν την δική τους ψηφίδα σε αυτό το εν εξελίξει μωσαϊκό.
Ανάμεσά τους κι η εκ Θεσσαλονίκης ορμωμένη Δήμητρα Μήττα που αναγιγνώσκει τον μύθο τής ερωτόπληκτης Φαίδρας ορθώς εκκινώντας από τις μυθολογικές της καταβολές.
«Αρχή σοφίας ονομάτων επί-σκεψις».
Οφείλω να ομολογήσω όμως πως χωρίς την αμιγώς διονυσιακή βακχεία τής ιδιοφυούς ΗΡΩΣ ΜΟΥΚΙΟΥ και χωρίς την εμπνευσμένη κι επιμελώς τεχνουργημένη «Θεία» μουσική τού Νίκου Ξανθούλη το κείμενο δεν θα απογειωνόταν σε ύψη τόσο αρχετυπικά που φαντάζουν σχεδόν ανέφικτα, απροσπέλαστα για τους συνήθεις γράφοντες (ανεξαρτήτως φύλου). Το φύλο εδώ όμως παίζει βασικό ρόλο στην ανέλιξη τής πλοκής. Όλα είναι δοσμένα από την πλευρά τής Θηλυκότητας, ο αντίλογος παραμένει στον Ευριπίδη, όπως τον επεξεργάστηκε στη δεύτερη και τελική εκδοχή τού «Ιππόλυτου».
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ, ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙ ΌΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΗΝ ΔΟΥΝ ΌΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΘΕΑΤΕΣ.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΟΣ ΜΙΜΗΣΙΝ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΘΕΑΤΡΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΕΝΑΓΩΝΙΩΣ ΚΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΩΣ ΝΕΟΚΟΠΑ ΚΕΙΜΕΝΑ.
Η πρωτοτυπία στην μετανεωτερική εποχή μας προϋποθέτει συνδημιουργική ανασκευή.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας https://konstantinosbouras.gr ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός
info από το Δελτίο Τύπου:
ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ
Το έργο «Φαίδρας Άτοπος» της Δήμητρας Μήττα, μετά την θριαμβευτική υποδοχή του κοινού στο Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδας και στην Αθήνα με την σύμπραξη του Νίκου Ξανθούλη με μελωδίες αρχαίας επτάχορδης λύρας επί σκηνής, ξεκινάει την περιοδεία του σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Η παράσταση απέσπασε διθυραμβικές κριτικές!
Ο συγκλονιστικός μονόλογος για τη γυναικεία ψυχή – που όμως αφορά όλους – τον έρωτα και τις βλαβερές συνέπειες του, τη σάρκα και τις αδυναμίες της. Ένας ύμνος στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, τις ανισότητες που υφίσταται η γυναίκα σε κάθε κοινωνία από το πριν έως το τώρα ίσως και το μετά.
Ένα ρεσιτάλ για δύο σολίστ. Μία ηθοποιό και έναν μουσικό.
Φαίδρα βασίλισσα, μητέρα, σύζυγος, ερωμένη. Από την Κρήτη στην Αθήνα. Θύμα και θύτρια. Η παράσταση με αφορμή το μύθο της Φαίδρας επιχειρεί μια ανατομία στα σκοτάδια της ανθρώπινης επιθυμίας και τα όριά της. Πόσο η μοίρα μας κατευθύνει; Έχουμε εμείς μερίδιο ευθύνης για τις επιλογές μας τελικά; Τι σημαίνει «ηθική» και πώς διαμορφώνεται ανά τους αιώνες; Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, της αμιγούς λογικής, θα την καταδικάζαμε; Ερωτήματα που η ίδια η αντιηρωίδα θέτει στον εαυτό της, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εξηγήσει τα στρεβλά της ζωής της. Μια εξωπραγματική πραγματικότητα αποκαλύπτεται καθώς ξετυλίγει την ιστορία της. Η Φαίδρα μιλά για τη Φαίδρα με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Λυρισμός, χιούμορ, κυνισμός, ρεαλισμός, τραγωδία σε ρυθμό παραληρηματικό.
Η σαρωτική ερμηνεία της Ηρώς Μουκίου ακροβατεί στην κυριολεξία πάνω σε μια δοκό, υπό τους ήχους αρχαίας επτάχορδης λύρας, δια χειρός του σπουδαίου Νίκου Ξανθούλη επί σκηνής.
Ταυτότητα παράστασης
ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ
Κείμενο: Δήμητρα Μήττα
Σκηνοθεσία: Αντώνης Καραγιάννης
Φαίδρα: Ηρώ Μουκίου
Πρωτότυπη μουσική με αρχαία επτάχορδη λύρα και εκτέλεση επί σκηνής: Νίκος Ξανθούλης
Σκηνικά: ORI M
Κοστούμια: ORI M & ΒΕΣΤΙΑΡΙΟ
Κίνηση / Σχεδιασμός φώτων / VIDEO TRAILER: Αντώνης Καραγιάννης
Επικοινωνία: Νταίζη Λεμπέση
Γραφιστικά: Αντρέας Βούλγαρης για την CreatADV
Φωτογραφίες: Γιώργος Ζαρζώνης , Χριστίνα Φυλακτοπούλου.
Διάρκεια παράστασης 60΄
Παραγωγή: texnispoliteia.gr
Εισιτήρια: ticket services.gr
