- Ανθούλα Δανιήλ: Ο Επικήδειος του Ιάκωβου Καμπανέλλη με τον Μιχαήλ Δουκάκη στο θέατρο ΑΛΚΜΗΝΗ
μ’ αρέσουνε ….
ως και η φυματίωση εάν υπήρχε ακόμη
τρόπος να πεθαίνεις και να σ’ ενταφιάζουνε πριγκιπικά ….
(Οδυσσέας Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, «Το μάτι της ακρίδας»)
*
Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία…
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.
(Κώστας Καρυωτάκης, «Πρέβεζα»)
Να λοιπόν, πως ένα «θλιβερό γεγονός», η κηδεία, μπορεί να δώσει αφορμές για διασκέδαση, ψυχική απόλαυση και πνευματική ανάταση.
Στο ποίημα του Ελύτη, η απόλαυση του υποκειμένου είναι η προσδοκώμενη μεγαλοπρέπεια από μια πριγκιπική μέλλουσα κηδεία.
Στο ποίημα του Καρυωτάκη, είναι η διασκέδαση του κοινού από τα διαδραματιζόμενα. Ένας τρίτος νεότερος ποιητής, ο Μανόλης Αναγνωστάκης έρχεται να προστεθεί στην παρέα μας με το ειρωνικό, καυστικό του «Επιτύμβιο» σ’ έναν τελείως απαράδεκτο πολιτικό-κοινωνικό παράγοντα. Αλλά επειδή ο αποθανών δεδικαίωται, ο ποιητής τον ξηλώνει, χτίζοντας τον επικήδειό του.
Πέθανες — κι έγινες και συ: ο καλός.
Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.
Τριάντα έξι στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,
εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.
Ο θεατρικός μονόλογος του Ιάκωβου Καμπανέλλη –ο Επικήδειος– περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω στοιχεία που κάνουν μια κηδεία λαμπρή, πριγκιπική και ζηλευτή, και στρώνουν το έδαφος για την υστεροφημία του προκείμενου νεκρού, αλλά φέρνει στην επιφάνεια τα αφανή συμφραζόμενα.
Βεβαίως ο στόχος του Καμπανέλλη δεν είναι ο νεκρός, όχι, αλλά οι εναπομείναντες ζωντανοί, οι οποίοι, μη έχοντας την καταξίωση που νομίζουν πως τους αξίζει, ενόσω είναι ζωντανοί, επιθυμούν να χτίσουν την υστεροφημία τους οι ίδιοι με τα ίδια τους τα χέρια.
Η ύστατη τιμή για έναν σημαντικό άνθρωπο, εν προκειμένω συγγραφέα, είναι ο Επικήδειος που θα εκφωνηθεί, την ώρα της ταφής του. Η τιμή μετριέται, όχι με το μελάνι που κατανάλωσε γράφοντας ούτε με την ποιότητα των γραφομένων του, αλλά με «το στρέμμα» (θα έλεγε ο «πειραγμένος» Παλαμάς) και το στρέμμα αφορά τους λόγους τα στεφάνια, τη τελική εντύπωση και γενικώς το κλίμα που θα διαμορφωθεί και θα είναι ό,τι θα συνοδεύει τον μεταστάντα. Η τελική εντύπωση, λοιπόν.
Βεβαίως το πράγμα δίνεται από την ανάποδή του, η οποία συνίσταται στην υπερτίμηση της προσφοράς, έτσι ώστε ο έπαινος του μελλοντικού, πλέον νεκρού, του αφηγητή και ήρωα του Επικήδειου, να πάρει διαστάσεις και η προσφορά του να υπερτιμηθεί, με μοναδική ευκαιρία την κηδεία του, αφού όσο ζούσε δεν τα κατάφερε να προβληθεί.
Ο ίδιος ο Καμπανέλλης γράφει για το έργο του:
«Στον Επικήδειο, το άλλο πρόσωπο, αυτό που χωρίς να φαίνεται και να ακούγεται συνομιλεί με το επί σκηνής, με ενδιέφερε όσο και το επί σκηνής πρόσωπο που βλέπουμε και ακούμε.
Χωρίς να είναι παρών, ο θεατής θα έπρεπε σιγά-σιγά να αρχίσει να τον φαντάζεται, να τον γνωρίζει, ακόμα και να μαντεύει και τις αντιδράσεις του.
Αυτό φυσικά σημαίνει ότι πρώτος εγώ έπρεπε να ξέρω εξίσου καλά με τον επί σκηνής χαρακτήρα και τον αφανή συνομιλητή του. Ουσιαστικά δηλαδή πρόκειται για ένα διάλογο όπου αφαιρέθηκε ένας από τους δύο «λόγους».
Για να αποκαλυφθούν και οι δύο μέσα από την οικονομία του ενός. Ποια η διαφορά; Τεράστια θα ‘λεγα.
Τόση που σαν συνήθη διάλογο αυτό το μονόπρακτο δε θα μού ‘κανε κανένα κέφι να το γράψω.
Αυτή δα είναι και η μαγεία ενός μονολόγου, αυτή η μοναξιά του ενός προσώπου επί σκηνής, μοναξιά που ρευστοποιεί τα συγκεκριμένα του περίγυρου σε ύλη φαντασίας, ονείρου, σκέψης, δίνοντάς τους έτσι μιαν παραπανιστή σημασία και άπλα.”
Στο Θέατρο ΑΛΚΜΗΝΗ, ο Μιχαήλ Δουκάκης έδωσε ρέστα επί σκηνής, με όλα τα στοιχεία υπερπολλαπλασιασμένα και διογκωμένα, έτσι ώστε η ύστατη τιμή στον τιμώμενο να καθίσταται στο τέλος στοιχείο για διασκέδαση. Ο συγγραφέας έγραψε και ο ηθοποιός έδωσε όλο το φάσμα των κωμικών διακυμάνσεων, με έμφαση στην καταφανέστατη επιθυμία του ηλικιωμένου συγγραφέα που, επιστρέφοντας από την κηδεία ενός άλλου συγγραφέα, ζήλεψε τη δόξα του τεθνεώτος και αποφασίζει να γράψει ο ίδιος τον επικήδειο ενός ετοιμόρροπου συναδέλφου του και εκείνος, ο ετοιμόρροπος, τον δικό του. Εσύ θα γράψεις για μένα κι εγώ για σένα, από τώρα, να έχουμε τους επικήδειους έτοιμους κι όποιος πεθάνει πρώτος… χτύπα ξύλο (να μην είμαι εγώ), θα έχει τον έπαινο και την τιμή που του πρέπει.
Κι εδώ έγκειται όλο το κωμικό στοιχείο, το οποίο επεξεργάστηκε ο συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης από κάθε δυνατή πλευρά. Πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πνευματική, συντεχνιακή, ανθρώπινη…
Ο Καμπανέλλης είναι πολιτικός, εν ευρεία εννοία, συγγραφέας. Ξέρει πού πάσχει το σύστημα, ξέρει πως στήνονται οι «προσωπικότητες», ξέρει πως μεθοδεύεται η φήμη, ξέρει όλη τη σκοτεινή διαδικασία της επιλογής, ξέρει «τι κούφια λόγια ήσανε αυτές οι βασιλείες», για να δούμε σε φλας μπακ τον άλλο καυστικό, τον Κ. Π. Καβάφη να μας κλείνει το μάτι, και παίζει σε όλα τα πεδία. Ο Καμπανέλλης έγραψε ένα αριστούργημα και ο Δουκάκης το έφερε στα μέτρα του κάθε πικραμένου… με το σύρσιμο των ποδιών του, την τρύπια κάλτσα του, τις δυο νούμερα μεγαλύτερες παντόφλες του, τα άπειρα κουτιά με τα χάπια του, το λιτό, αλλά τόσο συμβολικό σκηνικό του και, κυρίως, με το τηλέφωνό του, τον μόνο σύντροφο που του απέμεινε για να επικοινωνεί και το μόνο ενδιαφέρον της κάθε μέρας: «πόσο πυρετό έχεις σήμερα;». Στην ουσία, δηλαδή, ο ηλικιωμένος συγγραφέας, αγωνιά όχι για τη ζωή του φίλου του αλλά για τον επικήδειο που θέλει να του γράψει.
Η σκηνοθέτις Τατιάνα Σκανάτοβιτς προσέγγισε το έργο, στηριγμένη στις προθέσεις του συγγραφέα, με μία διάθεση να διογκώσει τα κωμικά χαρακτηριστικά του ήρωα, με την υπερβολή της μαύρης κωμωδίας. Να φαίνεται πίσω από τα κωμικά φαινόμενα η λαχτάρα για υστεροφημία, παραβλέποντας την πραγματικότητα, παρακάμπτοντας κάθε ίχνος αξιοπρέπειας, υπολογίζοντας ακόμα και το κέρδος του ανθοπώλη. Φυσικά, δεν λείπει η ματαιοδοξία που καθοδηγεί στην αντίληψη γιατί αυτός και όχι εγώ… Εγώ είμαι ο κορυφαίος !!!
«Ο Καμπανέλλης δημιουργεί αυθεντικούς ελληνικούς χαρακτήρες, μορφές που μας είναι οικείες και που γι’ αυτό το λόγο εύκολα μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε», λέει η Σκανάτοβιτς, θα συμφωνήσουμε μαζί της και θα θυμίσουμε κι εκείνον τον άλλο μονόλογο του Καμπανέλλη «Αυτός και το παντελόνι του» που παίχτηκε τόσες φορές και πάντα συγκίνησε το κοινό, γιατί ο στόχος του ήταν η ψυχή του απλού ανθρώπου. Ακόμα και αυτός ο ασήμαντος συγγραφέας του Επικήδειου, και αυτός είναι μια τραγική φιγούρα που ενώ δεν είχε το ταλέντο, αλλά το παρακάμπτει, θέλει να απολαύσει τη χαρά της εκτίμησης του έργου του και ας μη ζει να την δει.
Το κοινό στο θέατρο δεν σταμάτησε να γελάει με τη μωροφιλοδοξία του ήρωα. Και ένα ακόμα σχόλιο. Νομίζω πως ο Μιχαήλ Δουκάκης θύμιζε κάπως τον Θύμιο Καρακατσάνη και σαν φιγούρα και σαν λόγος και σαν στήσιμο. Η παράδοση καλά κρατεί και χαίρομαι που ένας νεότερος τιμά τη γενιά του. Μην το χάσετε.
Ανθούλα Δανιήλ
Ταυτότητα παράστασης
«Ο Επικήδειος» του Ιάκωβου Καμπανέλλη
- Ερμηνεία: Μιχαήλ Δουκάκης
- Σκηνοθεσία: Τατιάνα Σκανάτοβιτς
- Μουσική επιμέλεια/Φωτισμοί: Βαγγέλης Σαγρής
- Μακιγιάζ: Ναϊάδα Σαγρή
2) Κωνσταντίνος Μπούρας: Ο “Επικήδειος” του Ιάκωβου Καμπανέλλη
«Επικήδειος» των δοκησισόφων ιντριγκαδόρων ματαιοκαμάτων τής περιφερειακής σύγχρονης νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθάνατος, οξυδερκής Ιάκωβος Καμπανέλλης, διεθνώς προβεβλημένος κι αξιοποιημένος από τον ιδιοφυή ερμηνευτή Μιχαήλ Δουκάκη στο Θέατρο Αλκμήνη.
Βλέποντας και ξαναβλέποντας την συγκεκριμένη παραγωγή τού πασίγνωστου έργου που το είχα διαβάσει και το είχα απολαύσει δεόντως πολύ πριν γνωρίσω τον χαρισματικό διονυσιακό διεθνή τεχνίτη Μιχαήλ Δουκάκη, σκέφτομαι – όχι με κάποια πικρή επίγευση/επίνευση – ότι εδώ και μισόν αιώνα τίποτα δεν έχει αλλάξει στα μίζερα, επαρχιώτικα, αναμασημένα, λογοκλεμμένα, μετριοκρατούμενα νεοελληνικά «γράμματα» [με μικρό γάμα – με ένα μι, όπως αρμόζει]: Ίντριγκες, Λυκοφιλίες, Συσσωματώσεις, Εκσωματώσεις, άνευ εκσπ… ώσεων. Γιατί όταν έχεις έρθει έστω και μία νύχτα (ας είναι κι αφέγγαρη), έστω κι αν ένα πρωινό ή δειλινό έρθεις σε συμπαντικό οργασμό και βιώσεις το περίφημο «ωκεάνιο συναίσθημα» των αληθινών ποιητών… ε, τότε Δεν Συνωμοτείς με «ομοτέχνους» για να επαυξήσεις τα στεφάνια στην κηδεία σου και να ακουστεί ο επικήδειός σου στις ειδήσεις των οκτώ!!! Όταν δεν έχεις ζήσει πριν τον θάνατο, τότε ο θάνατος είναι φίλος σου, όπως ο κάδος των σκουπιδιών για τα απορρίμματα.
Η υστεροφημία, η βραβειοθηρία, ο διαγκωνισμός, η απαξίωσις των αρίστων, η κατασυκοφάντησις των εργασιομανών δεν είναι φυσικά ελληνικό φαινόμενο. «Ο Μότσαρτ γελούσε, ο Σαλιέρι όχι – δεν είχε κανέναν λόγο άλλωστε» (γράφω και ξαναγράφω). Μόνον που εδώ, στο «χωριό» γύρω από τον Λυκαβηττό που συνορεύει με το Πρώτο Νεκροταφείο, ο αρχαίος πατροπαράδοτος Φθόνος ενισχύει τα παρακμιακά φαινόμενα ενός πολιτισμού που βρίσκεται σε μεταβατική φάση (προς την απόλυτη απαναθρωποποίηση ή προς την καινούργια Αναγέννηση).
Τα οικολογικά προβλήματα, οι διασαλευθείσες ισορροπίες με την Παντοδύναμη, Ανεκτική, Ανθεκτική Φύση, το όνειδος τού Πολέμου, η άδικη η προσφυγιά, η επάρατη έλλειψη δημιουργικότητας… ελάχιστα απασχολούν τους παροικούντες τον σύγχρονο Παρνασσό των Μουσών. Οι τωρινοί «πνευματικοί ηγέτες» μωρολογούν, μωροφιλοδοξούν, επιδίδονται σε κυνήγι μαγισσών, συστήνουν συν-μωρίες με μοναδικό σκοπό τον αποκεφαλισμό των κορυφαίων, εξασκούνται καθημερινά σε ένα παιχνίδι εξουσίας που τους/τις/τα μεθάει βυθίζοντάς τα ταυτόχρονα σε ανατολίτικου τύπου ραθυμία/ραστώνη… Επιχειρηματολογούν κατά τής πολυγραφίας (λες κι οι πολυγραφότατοι/ες άλλη δουλειά δεν έχουν παρά να διαβάζουν τα λογοκλοπιμαία ανοσιουργήματά τους).
«Ματαιόκαματοι», είναι μια λέξη που έπλασα ειδικά για τους πρωταγωνιστές αυτής τής αέναης κωμικής αστοχίας. Ο πραγματικός «ενθουσιασμός» έχει απολλώνια και διονυσιακή προέλευση και προέκταση. Κάθε ένας / κάθε μία / κάθε ένα ξέρει ΤΙ γράφει την ώρα που το συνθέτει. Μετά, δεν σου φταίει ο ένας κι ο άλλος εάν ΔΕΝ συγκινείται από τα γραπτά σου. Δεν φταίνε οι αναγνώστες εάν απομακρύνθηκαν / απομακρύνονται από την Ποίηση.
Τόσες μα τόσες βυζαντινές ίντριγκες δεν συνάδουν με πραγματικούς Ποιητές. Αντιθέτως, η Οίηση οδηγεί σε συνωμοσίες των μετρίων με αποκλειστικό σκοπό την επιβίωση, την διαιώνιση, την επικράτηση τής αγέλης. Ψυχολογία τού όχλου. Συνωστίζονται στις κηδείες. Λειτουργούν ως κοινό ρωμαϊκής αρένας. Στριμώχνονται στη σκοτεινιά τής μελοδραματικής γαλαρίας προκειμένου να γιουχαΐσουν, να εξοντώσουν, να εξοβελίσουν φαινόμενα όπως η Μαρία Καλογεροπούλου (που έφυγε διωγμένη από την Ελλάδα, κατέφυγε στην Εσπερία κι έγινε – με το σπαθί της – La Callas, La Divina).
Είναι θλιβερό το πώς αποκλείουν από την λογοτεχνική «γενιά» τους όσους/όσες/όσα αποκλίνουν από τα στενά, μίζερα, κρυόμυαλα πλαίσιά τους.
Ο Μιχαήλ Δουκάκης ανέδειξε έναν ρόλο-καρικατούρα σε πρόσωπο κωμικοτραγικό, που λες και ξεπήδησε από το μυθοπλαστικό σύμπαν τού ιατροφιλόσοφου Αντωνίου Τσέχωφ, του καυστικού Γκόρκι, του σαρκαστικού Ντοστογιέφσκι, του ειρωνικότατου Μολιέρου.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης αναδομείται χωρίς να αλλοιώνεται η πρωτότυπη σύλληψή του, που μοιάζει ως προσωπογραφία «εκ του φυσικού» (τόσο αξιοσημείωτη είναι η αληθοφάνεια τού ομιλούντος προσώπου).
Ο Μιχαήλ Δουκάκης, επηρεασμένος από τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα δημιουργεί ένα κινούμενο comic με σάρκα και οστά. Δεν γίνεται να συμπαθήσεις ετούτο το ανθρωπάκι. Είναι τόσο θλιβερό που δεν μπορείς καν να γελάσεις δίχως να νιώσεις πως καθίστασαι, αναγκάζεσαι να γίνεις κακεντρεχής.
Ο Μιχαήλ Δουκάκης ακολουθεί και συνεχίζει την πανάρχαια λαμπαδηδρομία των επινοητικών μίμων και παντόμιμων, που υπερβαίνουν τα όρια της μητρικής τους γλώσσας ή τού πατρικού τους έθνους χάρη στην σωματική περιγραφικότητα τού ταλέντου τους που εικονοποιεί το Άφατο.
Απορώ πώς δεν φεύγουν εξοργισμένοι «λογοτέχνες» από τη μέση τής εκπληκτικής αυτής παράστασης. Μα τι λέω; Αυτοί δεν βλέπουν τίποτα, δεν διαβάζουν τίποτα έξω από τα πενιχρά γραπτά τους (και τους πληρωμένους διθυράμβους για το ανύπαρκτο «έργο» τους φυσικά).
Γίνομαι πικρόχολος κάθε που η μαύρη τρύπα τής σοβαροφανούς μετριοκρατίας επιχειρεί να με καταπιεί αφομοιώνοντάς με. Ευτυχώς, που «δεν τρώγομαι με τίποτα». Ο μεταβολισμός τής δηλητηριώδους χολής κι ο μετασχηματισμός της σε οίστρο ποιητικό είναι το μυστικό επιβίωσης κάθε «χαλκέντερου» γραφιά.
Ψυχραιμία παιδιά! Λίγη ευγένεια. Δεν μιλάω για γενναιοδωρία, ανοικτοσύνη… Μην διαγκωνίζεστε. Τόσο απλά. Θα κριθούμε όλοι/όλες/όλα πολλές δεκαετίες μετά τον επικήδειό μας. Κι εκεί είναι το στοίχημα: θα αντέξει έστω και ένας στίχος μας, πέντε λέξεις στη σειρά; Εάν όχι (και το ξέρετε από πριν – όλοι/όλες/όλα το ξέρουν) τότε σταματήστε αμέσως να βυσσοδομείτε και χειροκροτήστε τους άξιους, τους πρωτοπόρους, που πειραματίζονται, εξελίσσονται, μελετούν, εργάζονται…
Ένα θλιβερό πρόσωπο καθίσταται αρχετυπικό χάρη στην πέννα τού Καμπανέλλη και στην ψυχοσωματική ευφυία τού διεθνούς συνδημιουργικού ερμηνευτή Μιχαήλ Δουκάκη.
Μην το χάσετε!!!
Νομίζω πως δεν βιντεοσκοπείται. Βασίζεται στο γέλιο, στην ανάσα, στις σιωπές και στις παύσεις, στις σωματικές στάσεις/αναδιπλώσεις/εκτονώσεις τού/της θεατού.
Το αυθεντικόν χάριν έχει.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας https://konstantinosbouras.gr ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός
info από το Δελτίο Τύπου:
Μετά την επιτυχή της πορεία στο Λος Άντζελες και τη Νέα Υόρκη, η παράσταση επιστρέφει στην Αθήνα για 10 μόνο παραστάσεις στο Θέατρο Αλκμήνη κάθε Σάββατο και Κυριακή από 2 έως 31 Μαρτίου.
Η Θεατρική Ομάδα ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΟΙ παρουσιάζει τον Μιχαήλ Δουκάκη στην ξεκαρδιστική μαύρη κωμωδία του Ιάκωβου Καμπανέλλη
“Ο Επικήδειος”
Υπόθεση:
Ένας ηλικιωμένος συγγραφέας, γυρνώντας από την κηδεία ενός καταξιωμένου συναδέλφου του και αγωνιώντας για τη δική του καταξίωση έστω και μετά θάνατον, τηλεφωνεί στον φίλο του και συνάδελφό του προσπαθώντας να τον πείσει να γράψουν τον Επικήδειο ο ένας του άλλου…
Ταυτότητα παράστασης: «Ο Επικήδειος» του Ιάκωβου Καμπανέλλη
Ερμηνεία: Μιχαήλ Δουκάκης
Σκηνοθεσία: Τατιάνα Σκανάτοβιτς
Μουσική επιμέλεια/Φωτισμοί: Βαγγέλης Σαγρής
Μακιγιάζ: Ναϊάδα Σαγρή
Video & audio editing: Andy Dhima
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού – angienomikou@gmail.com
Διάρκεια: 75′ χωρίς διάλειμμα.
Μέρες & Ώρες παραστάσεων : κάθε Σάββατο & Κυριακή στις 21:15
Για 10 μόνο παραστάσεις κάθε Σάββατο και Κυριακή από 2 έως 31/3/2024, στις 21:15.
Προπώληση εισιτηρίων: Ταμείο του θεάτρου “Αλκμήνη”, Τηλεφωνικές κρατήσεις στο 2103428650, Ηλεκτρονικά στο :
https://www.ticketservices.gr/event/o-epikhdeios-theatro-alkmini/
