Ο πολύ καλός και αγαπημένος ηθοποιός Κώστας Καστανάς, τον οποίο απολαύσαμε και στον Αρχιμάστορα Σόλνες, πριν από το υποχρεωτικό «Μένουμε σπίτι», είναι ο συγγραφέας του βιβλίου 16 και 1 Συνομιλίες με ομοτέχνους του, φωνές αγαπημένες που ακούσαμε στο θέατρο και πάντα νοσταλγούμε. Φωνές σαν εκείνες του Κ.Π. Καβάφη που χρησιμοποιήθηκαν και ως μότο στο βιβλίο: Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνεˑ… σα μουσική, την νύχτα, μακρινή, που σβήνει.
Ο Καστανάς σπούδασε στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, στην οποία αργότερα και δίδαξε. Ως ηθοποιός συνεργάστηκε με πολλούς εξαιρετικούς ομοτέχνους του, με μερικούς από τους οποίους ανέπτυξε προσωπική φιλία. Με αυστηρή επιλογή εμφανίστηκε σε κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Συνέβαλε στην αναβίωση του Αρχαίου Δράματος, στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Συνυπήρξε επί σκηνής με πολλά ιερά τέρατα. Α Μινωτή, Κ. Παξινού, Καλλέργη, Τζόγια, Λαμπέτη, Χορν και άλλους φυσικά, πράγμα που σημαίνει ότι η επαφή και συνεργασία μαζί τους υπήρξε ένα σχολείο και απέδειξε το αρχαίο ρητό όμοιος ομοίω αεί πελάζει. Ασχολήθηκε με την Ανάγνωση λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών κειμένων, συνέπραξε με πειραματικές σχολές, σκηνοθέτησε. Έτσι σοφός που έγινε, με την πείρα που απέκτησε, υπηρετώντας το θέατρο από όλες τις θέσεις που η αξιοσύνη του επέτρεψε, προσήλθε στη συγγραφή του θησαυρού του Ελληνικού Θεάτρου.
Το επιμελημένο βιβλίο που εξέδωσαν με αγάπη και φροντίδα οι εκδόσεις Παρισιάνου, προλογίζει ο ιατρός και συγγραφέας Α.Γ.Γιαλούρης και κοσμούν σχέδια, όλα δια χειρός Κώστα Καστανά. Ο Πρόλογος από την πρώτη κιόλας παράγραφο μας φέρνει το χρόνο πίσω για να μας θυμίσει «Το θέατρο στο ραδιόφωνο», μια εκπομπή του Αχιλλέα Μαμάκη, μια παράσταση στο Εθνικό του Μινωτή με την Παξινού στους Βρικόλακες του Ίψεν και τον νεαρό Καστανά στον ρόλο που επί χρόνια έπαιζε ο μεγαλωμένος πια Μινωτής. Φυσικά τον επέλεξε, λόγω των ταλέντων, που εκ φύσεως, αλλά και λόγω μεγάλης επιμέλειας και μελέτης, είχε.
Ο κατάλογος των ονομάτων που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο αποδεικνύει και την πλατιά ενημέρωση στο είδος, αφού φιλοξενεί καλλιτέχνες πολλών, διαφορετικών και ρηξικέλευθων επιλογών.
Ο Καστανάς «Αντί προλόγου» μας δίνει ένα ολοζώντανο μονόπρακτο, στο οποίο μας επιφυλάσσει μια έκπληξη, ωστόσο, εμπεριέχει την πορεία μιας ζωής γεμάτης από όλα εκείνα τα θαυμαστά της τέχνης του. Κρατώ τον παιχνιδίζοντα, αλλά και πολύ υπαινικτικό τίτλο μιας εκπομπής του, δέκα λεπτά μετά τις δώδεκα τη νύχτα: «Πριν δέκα λεπτά η Ελλάδα είχε μεσάνυχτα»!
Για κάθε καλεσμένο σ’ αυτό εξαιρετικό συμπόσιο υπάρχει ένα πλήρες βιογραφικό κι έτσι, όταν πια ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά στη συνομιλία, ξέρει ποιος είναι αυτός πίσω από τα κοστούμια και τα σύνεργα της σκηνής με τα οποία τον έχει γνωρίσει. Άλλωστε οι ερωτήσεις είναι τέτοιες που στοχεύουν στην προσωπικότητα, αλλά στα εντόσθια της θεατρικής ιεροπραξίας.
Στην περίπτωση που ο αναγνώστης έχει μπροστά του τον Αλέξη Μινωτή, πρέπει να κρατάει και την ανάσα του, να τον ακούει να μιλάει για τη δική του εποχή και τα άλλα ιερά τέρατα, με τα οποία συνομίλησε επί σκηνής. Κρατώ αυτό που αποκόμισε από τον Φώτο Πολίτη που δεν προσπάθησε να μεταφυτεύσει στην Ελλάδα όσα έμαθε στη Γερμανία αλλά δίδαξε «να έχουμε πίστη στην ελληνική πραγματικότητα».
Η Παξινού ήταν η ηθοποιός που διεθνώς απέδωσε καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη την Αγαύη ή την Κλυταιμνήστρα, λέει ο Μινωτής. Το αρχαίο θέατρο επιβάλλει τον τρόπο της παράστασής του, μας μιλάει για τους μεγάλους ηθοποιούς και σκηνοθέτες, για την θαυμάσια ελληνική γλώσσα, «όπου προφέρονται όλα τα φωνήεντα και όλα τα σύμφωνα», για την τραγωδία, για την Μαρία Κάλλας, ως εξαιρετική ηθοποιό, πέρα από αοιδό, για την 7η Συμφωνία του Μπετόβεν που είναι η αγαπημένη του, για την καλλιτεχνία που είναι ο ρυθμός του Σύμπαντος, για την πνευματοποίηση της ύλης και την υλοποίηση του πνεύματος στη μορφή ενός αγάλματος π.χ. ή του Παρθενώνα, για τον ιδεώδη θεατή του που είναι ο συγγραφέας, «Όχι ο κριτικός! Ο Στρίμπεργκ κάθεται κάτω και με βλέπει».
Τη σκυτάλη παίρνουν η Άννα Συνοδινού, για να τονίσει ότι «ο λαϊκισμός είναι φασισμός» και μας παραθέτει για κάθαρση το θείον «Άγραφον» του Σικελιανού.
Η Μαίρη Αρώνη μιλά για την αγάπη της στην κωμωδία και τους μεγάλους ρόλους που υπηρέτησε. Ο Λυκούργος Καλλέργης μιλά για την οικογενειακή του σχέση με τη σοσιαλιστική ιδέα, το Θέατρο Τέχνης του Κουν και τις αποχρώσεις που παίρνουν οι λέξεις, όταν αποδίδονται με τη σωστή προφορά τους. «Το θέατρο για μένα είναι πρώτα μια πνευματική, κοινωνική προσφορά και, τέλος, είναι επάγγελμα». Για τη γλώσσα μας και τις άπειρες δυνατότητές της μιλά και ο Μάριος Πλωρίτης, καυτηριάζοντας όλους εκείνους που τάσσονται υπέρ του «δε βαριέσαι πρέπει να μιλάμε όπως μιλάει ο λαός». Ο Χρίστος Καράς είναι ζωγράφος μιλάει για τα καλλιτεχνικά κινήματα, για τη μοντέρνα ζωγραφική, που έχει τη ρίζα της πολύ μακριά στον χρόνο, για τους μεγάλους ζωγράφους. «Το πρόβλημα της έκφρασης είναι προσωπικό», «Ο δρόμος του καλλιτέχνη είναι μοναχικός», μας λέει. Ο Σπύρος Ευαγγελάτος, με την πλούσια οικογενειακή του κληρονομιά, τις φιλολογικές σπουδές του και την εμπειρία του υποστηρίζει ότι η ερμηνεία και η παρεμηνεία είναι υπόθεση προσωπική, η ερμηνεία πρέπει να σχετίζεται με την εποχή που δίνεται μια παράσταση και όχι με την εποχή που γράφτηκε.
Ακολουθούν οι συνομιλίες με τον Ανδρέα Βουτσινά που θεωρεί τη δουλειά του ηθοποιού τρόπο ζωής. Την Ασπασία Παπαθανασίου που μιλά για την τέχνη της, την πολιτική και τον Ροντήρη. Τον Ιάκωβο Καμπανέλλη -μια ολόκληρη θεατρική ιστορία- και το θέατρο που είναι μια δικιά μας τέχνη. Τον Τάσο Λιγνάδη που δεν μπορεί να διδάξει νεοελληνική ποίηση χωρίς τη γνώση της αρχαίας, χωρίς τον ομφάλιο λώρο των λέξεων, τα κύτταρα του λόγου. Τον Παύλο Μάτεσι που τονίζει ότι το θέατρο είναι «κοινωνικό λειτούργημα», την Εύα Κοταμανίδου που επιμένει ότι «έχουμε μια τεράστια κληρονομιά». Τον Κώστα Γεωργουσόπουλο, ένα τεράστιο κεφάλαιο για το θέατρο και στον πολιτισμό, τον Θοδωρή Καλλιφατίδη που μιλά για τιμές βιβλίων και εισιτηρίων θεάτρου και την Έλλη Αλεξίου για τη ζωή και το περιβάλλον της.
Δυστυχώς ο χώρος δεν αρκεί για να δοθούν έστω και περιληπτικά οι απόψεις των καλλιτεχνών, όμως θα τις απολαύσει ο αναγνώστης μόλις το πάρει στα χέρια του.
Ανθούλα Δανιήλ
,
