Μάρθα: Μια ιστορία από το Μεσολόγγι
Στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας»
Τη Δευτέρα 24 Μαρτίου 2025
Το έργο θα ήταν καλύτερα να παιχτεί στην επέτειο της Εξόδου του Μεσολογγίου (νύχτα της 10ης προς 11η Απριλίου 1826), αλλά και πάλι σημαντικό και αρμόζον είναι ως επετειακή παράσταση για την 25η Μαρτίου.
Ο ποιητής Διονύσης Καψάλης και ο μουσικός Νίκος Ξυδάκης συνεργάστηκαν πάνω σε ένα έργο που συνέθεσε ο πρώτος και επένδυσε μουσικά ο δεύτερος. Το θέμα του έργου είναι μια σύνθεση από: την ποιητική δημιουργία του Διονυσίου Σολωμού, ο οποίος μετουσίωσε τα γεγονότα στο εμβληματικό του έργο Ελεύθεροι Πολιορκημένοι και ένα μέρος από τα Ενθυμήματα του αγωνιστή του 1821 και ιστορικού Νικόλαου Κασομούλη, ο οποίος αφηγήθηκε από πρώτο χέρι τα γεγονότα, της πολιορκίας.
Ωστόσο, ακούσαμε και μερικές στροφές από τον Ύμνο Εις την Ελευθερία.
Το έργο ισορροπεί ανάμεσα στην ποίηση και τη μουσική. Θα λέγαμε πως είναι ένα ορατόριο εθνικό, γεμάτο από το υψηλό, ηρωικό, αλλά και πένθιμο φρόνημα των Μεσολογγιτισσών. Για τον Καψάλη, κορυφαία των Γυναικών είναι η Μάρθα, η οποία στέκει μπροστά και την οποία «συναντάμε στα Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Διονυσίου Σολωμού», όπως διαβάζουμε στο κείμενο που μας παραδόθηκε. Σύμφωνα με τον Νίκο Ξυδάκη, το έργο δεν εντάσσεται σε ένα συγκεκριμένο είδος· είναι «μια μινιμαλιστική μορφή τραγωδίας ή μια αγρυπνία, κάτι σαν άτυπη λειτουργία για τις συγκλονιστικές μορφές του Μεσολογγίου».
Το έργο είχε ανατεθεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Εμείς διακρίναμε από τον Ύμνο τις στροφές 44 και 45:
Ακούω κούφια τα τουφέκια
Ακούω σμίξιμο σπαθιών
Ακούω ξύλα ακούω πελέκια
Ακούω τρίξιμο δοντιών
Α! τι νύκτα ήταν εκείνη,
Που την τρέμει ο λογισμός;
Άλλος ύπνος δεν εγίνη
Πάρεξ θάνατου πικρός
Θυμίζουμε ότι ο ποιητής αναφέρει το Μεσολόγγι στον Ύμνο, στροφή 88:
’Πήγες εις το Μισολόγγι
Την ημέρα του Χριστού,
’Μέρα π’ άνθιζαν οι λόγγοι
Για το τέκνο το Θεού
Για τις γυναίκες, μιλά στο Σχεδίασμα Γ΄, 12:
Και βλέπω πέρα τα παιδιά και ταις αντρογυναίκες
Γύρου ‘ς τη φλόγα π’ άναψαν. Και θλιβερά τη θρέψαν
Μ’ αγαπημένα πράματα, και με σεμνά κρεβάτια,
Ακίνηταις, αστέναχταις, δίχως να ρίξουν δάκρυ·
Και γγιζ’ η, σπίθα τα μαλλιά και τα λιωμένα ρούχα,
Γλήγορα, στάχτη, να φανής, οι φούχταις να γιομίσουν.
Από τα Ενθυμήματα του Ν. Κασομούλη διαβάζουμε και ακούμε τα ακόλουθα:
Όλα τα ανδρόγυνα εδιευθύνοντο εις την προσδιορισθείσαν γέφυραν, ωσάν αρνάκια με άκραν σιωπήν· οι πατέρες με τα γιαταγάνια εις το εν χέρι κρεμασμένα, τα τουφέκια από το λουρί εις τον ώμον, και με το άλλον καθένας να βαστά ή κανέν παιδάκι του ή την σύζυγόν του, και να πηγαίνουν. Πολλαί γυναίκες ενδύθησαν ανδρίκεια και αρματώθησαν, και δεν εδιακρίνοντο εις το βάδισμα από τους άνδρας.
Ανέκδοτον
Διαβαίνοντας από τον δρόμο της οικίας του Νότη, ηύρα μίαν γυναίκαν και τρεις άλλους ασθενείς Μισολογγίτας συρομένους και κυλιομένους εις την πλαταίαν. Η γυναίκα εκραύγαζεν· «πού μας αφήνετε», όσον εδύνατο· οι ασθενείς έκλαιγαν. Την επίπληξα διά τες φωνές, αυτή εξακολουθούσεν· εβιάσθην και την έπαισα με την λόγχην. Ακούγω μίαν φωνήν γνωστήν: «Νικολάκη, εσύ φονεύεις την μητέραν μου; – Ναι, λέγω, διότι θα μας προδώση». Εγνώρισα τον άνθρωπον, και ήτον ο ατρόμητος νέος και ήρωας πρώην σαλπικτής μας Γρηγόρης, Μισολογγίτης· τον εφίλησα με δάκρυα κι εγώ και οι σύντροφοι, επί ποδός και με βίαν, πλην αδύνατον ήτο να βοηθηθή. Τον παρηγόρησα, και τον είπα να κρεμάση την τύχην του εις του Θεού το χέρι, καθώς και ημείς.
Φιλούντες το χώμα του Μεσολογγίου, αποχαιρετούσαμεν με δάκρυα μίαν θέσιν, ήτις μας εφαίνετο ότι ήτον ο Παράδεισος, και εις την οποίαν αφήναμεν τόσους ήρωας ζωντανούς, μ’ όλον οπού αγνοούσαμεν και ημείς την τύχην μας.
Συγκλονιστική είναι η στάση του Επισκόπου Ιωσήφ των Ρωγών ο οποίος αντιτάχθηκε στη θανάτωση γυναικών και παιδιών για να μην δυσκολέψουν την Έξοδο. Είπε πως για να κάνουν τέτοιο έγκλημα θα έπρεπε να σκοτώσουν πρώτον αυτόν:
«Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος, είμαι Αρχιερεύς! Αν τολμήσετε να πράξετε τούτο, πρώτον θυσιάσετε εμένα. Και σας αφήνω την κατάραν του Θεού και της Παναγίας και όλων των Αγίων. Και το αίμα των αθώων να πέση εις τα κεφάλια σας».
Να θυμίσουμε πως ο ηρωικός Επίσκοπος αντιστάθηκε κατά την Έξοδο επί τρεις ημέρες στο νησάκι του Ανεμόμυλου. Στο τέλος ανατινάχθηκε μαζί με άλλους κατοίκους της πόλης. Λέγεται ότι οι Τούρκοι τον βρήκαν ημιθανή και τον θανάτωσαν δια απαγχονισμού. Πέθανε στις 13 Απριλίου 1826. Είναι αυτός που υποδέχεται τον Λόρδο Μπάιρον στον γνωστό πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη (1861). Ανδριάντας του Επισκόπου, φιλοτεχνημένος από τον γλύπτη Ευάγγελο Τύμπα, βρίσκεται στη θέση Ανεμόμυλος στο Μεσολόγγι, όπου μαρτύρησε.
Η εκδήλωση στο Θέατρο ήταν σεμνή, κατανυκτική, συγκινητική. Ο Αναγνώστης καθηλωτικός. Ο Καψάλης αξιοποίησε ένα πολύτιμο υλικό στο λιμπρέτο του και ο Ξυδάκης το τίμησε με τη μουσική του.
Το πρόβλημα ήταν ότι ο λόγος του ποιητή και του απομνημονευματογράφου καλυπτόταν από τη μουσική και δεν ακουγόταν καθαρά, πράγμα που σημαίνει πως ήταν απολύτως απαραίτητοι οι υπέρτιτλοι, που δεν υπήρχαν. Έστω. Η τιμή για την Μεγάλη ημέρα της ελληνικής εθνεγερσίας ήταν μεγάλη για την πόλη της Αθήνας και τη Σκηνή του ιστορικού Ολύμπια, Δημοτικού Μουσικού Θεάτρου «Μαρία Κάλλας».
Ταυτότητα παράστασης:
