Εφέτος εορτάζουμε τα 200 χρόνια από τη σύνθεση του Ύμνου εις την Ελευθερία του Διονυσίου Σολωμού. Εκεί ο ποιητής, σ’ αυτό τον μακρό των 158 στροφών Ύμνο θα χαιρετήσει την Ελευθερία, την «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά» που επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι άνθρωπος, να τον σέβονται, να αναπτύσσεται και να δημιουργεί. Θα μου πείτε και γιατί να μπει μέσα στην κριτική παράστασης αρχαίας τραγωδίας αυτή η εκτός θέματος αναφορά; Γιατί στο φετεινό Πρόγραμμα του Φεστιβάλ η Διευθύντρια από τον Ύμνο και την επέτειό του άρχισε για να τονίσει την αξία της Ελευθερίας με την οποία επέτρεψε προφανέστατα σε διάφορους «δημιουργούς» Έλληνες και ξένους –καλύτερα είναι να πούμε- τους έδωσε το δικαίωμα να βρομίσουν την ορχήστρα της Επιδαύρου με σκουπίδα και χυδαίο λόγο. Έχουν και αυτοί το δικαίωμα να πουν τα δικά τους… Βεβαίως και το έχουν, αλλά όχι στην Επίδαυρο, όπου ο κόσμος που προσέρχεται, ερχεται να ακούσει και να δει την αρχαία τραγωδία και όχι τη σύγχρονη χυδαιολογία. Ας τους παραχωρήσει λοιπόν το εργοστάσιο στην Πειραιώς 260 ή το Νταχάου. Η Επίδαυρος έχει τον δικό της κώδικα και κανείς, όσο μοντέρνος κι αν νομίζει ότι είναι ή όποιο δικαίωμα του παρέχει ο δοτός ρόλος του, δεν μπορεί να της αλλάξει το DNA και δεν μπορεί κάθε χρόνο να επαναλαμβάνει την ιδιοτροπία του.
Σαν ίαμα, λοιπόν, παρουσιάστηκε στην Επίδαυρο ο Οιδίπους επί Κολωνώ, φύσηξε αεράκι κι ακούσαμε τα αηδόνια, στο ιερό άλσος, όπως λέει ο Σοφοκλής.
Ο σκηνοθέτης Γιώργος Σκεύας τίμησε τον αρχαίο ποιητή, το κοινό της Επιδαύρου που, ας το ξαναπούμε , με πολύ κόπο και έξοδα φτάνει εκεί και, πρωτίστως, τίμησε τον εαυτό του.
Ο Οιδίπους είναι η βάση του Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ και αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο ταλαιπωρημένος από τα πολλά δεινά, από τα προπατορικά του αμαρτήματα, θα φτάσει στον Κολωνώ, διωγμένος από τη Θήβα και τους γιους του, για να ησυχάσει. Κι εκεί οι άνθρωποι θα φοβηθούν και θα θέλουν επίσης να τον διώξουν. Εκεί θα έρθει ο Κρέων, θα επιχειρηματολογήσει εναντίον του Οιδίποδα και υπέρ των πράξεών του, εκεί ο βασιλιάς της Αθήνας θα τον ακούσει και θα του επιτρέψει, επιτέλους, να ξεκουραστεί. Εκεί θα καταφθάσει κάθιδρως να ζητήσει συγγνώμην από τον πατέρα του, ο Πολυνείκης που ήρθε με τους Εφτά στρατηγούς εναντίον της Θήβας. Ο γιος που έχει την ευχή του πατέρα θα νικήσει κιόλας. Ο Οιδίπους όμως θα τον καταραστεί, όπως και τον Ετεοκλή, και έτσι και οι δυο τους θα βρουν τον θάνατο στον Εμφύλιο πόλεμό τους. Πλάι του παραμένουν οι δύο κόρες του και αδελφές του, Ισμήνη και Αντιγόνη, γέννες ανίερου, εν αγνοία του, γάμου. Τη φλούδα μόνο των πραγμάτων γνωρίζουμε, στον βυθό είναι η αλήθεια, ετεή με ουδέν ιδμεν, εν βυθώ η αλήθεια… όπως είπε και ο Δημόκριτος.
Ο Σοφοκλής με έναν ευφυή τρόπο ερμηνεύει την μία τραγωδία του θηβαϊκού κύκλου με την άλλη, προσθέτει στοιχεία τα οποία αξιοποιεί ο επαρκής θεατής, συνθέτει το κολλάζ πράξεων παλαιών και νέων, ερμηνεύει τα γεγονότα. Έτσι ο Σοφοκλής σαν «περιστρεφόμενο ευ» μας φωτίζει με την κάθε τραγωδία του το όλον και με το πρώτο μέρος του έργου που μοιάζει με περίληψη των άλλων, βάζει καλά τον θεατή στο πνεύμα.
Η σκηνοθεσία επέλεξε τον κατάλληλο ηθοποιό, με πείρα και γνώση, με χρόνια σοβαρής προσπάθειας και επιτυχημένης καριέρας στο θέατρο. Και είναι και η ηλικία του, αλλά και η σκευή του που δεν εντασσόταν στον χρόνο, αλλά διασκέλιζε τους αιώνες και έκανε τον Οιδίποδα άνθρωπο του τότε και του τώρα.
Με άρθρωση σωστή, με λόγο καθαρό, με τις ιδέες και τις έννοιες όλες διάφανες, γέροντας, ο κουρασμένος από τον δρόμο, τα βάσανα και τη δυστυχία, βαριανασαίνοντας και σέρνοντας τα βήματά του, σκεπτόμενος τα έργα του που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής του που βγήκαν όλα πλάνες –άραγε τον είχε υπόψη του ο Καβάφης, όταν έγραφε το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»; – οι χρησμοί που δεν ερμήνευσε σωστά, η Σφίγγα που τον έκανε να αισθανθεί ανυπέρβλητος και ψήλωσε το μυαλό του. Και όσο εκείνο ψήλωνε, τόσο το χάος μέγα ετοιμαζόταν για να γκρεμιστεί μέσα του.
Η παράσταση ήταν σεμνή, σοβαρή, οι συμπρωταγωνιστές στο ύψος τους, ο χορός (δεν κατάλαβα γιατί είχε μόνο οχτώ εκπροσώπους) κινήθηκε όχι εν χορώ κυκλικώ, αλλά τεθλασμένω∙ είχε ρυθμό, ήχο, κίνηση. Τα κοστούμια της Λίλυς Πεζανού ήταν σύγχρονα. Ο Οιδίπους έξω από τον χρόνο, πέρα από τον χρόνο. Τα μαλλιά και τα γένια του, η φωνή του και το λαχάνιασμά του έδιναν το φαίνεσθαι και το είναι. Κυρίως έδιναν το αόρατο δράμα του.Το ανοιχτόχρωμο κοστούμι και η γραββάτα του Θησέα, το σκούρο του Κρέοντα, του Πολυνείκη η μακρυά καμπαρντίνα με τα πολλά κουμπιά, όλα σύμβολα διάκρισης από τους πολλούς του χορού, ο οποίος με σύγχρονο, παντελόνι, πουκάμισο, γιλέκο, διαχρονικό ελληνικό, έδινε διάρκεια στο δράμα πέρα από την εποχή του. Δεν έγινε, βεβαίως, καμία προσπάθεια να φανούν γέροι σοφοί, αντιθέτως ήταν νέοι με γενναία γόνατα.
Οι άλλοι ηθποιοί Χρήστος Χατζηπαναγιώτης- Θησέας, Αγγελική Παπαθεμελή- Αντιγόνη, Αλεξάνδρα Αϊδίνη-Ιαμήνη, Μάξιμος Μουμούρης- Πολυνείκης, Χρήστος Σαπουντζής- Κρέων, Γιώργος Νούσης, Νίκος Νίκας, Γιώργος Φριντζήλας, Νίκος Δερτιλής, Γιώργος Μπούτσικας, Πάνος Αποστολόπουλος, Αντώνης Αντωνιάδης, Πάρις Παρασκευάδης συνέβαλαν στην όλη εντύπωση ο καθένας με την ευθύνη του έργου που είχε στην Επίδαυρο να επιτελέσει.
Η μουσική του Σήμη Τσιλαλή συμπαραστεκόταν στη δραματικότητα της στιγμής. Οι Φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου υπογράμμιζαν τη συναισθηματική ένταση.
Θα ήθελα να κάνω και μια παρατήρηση, κοιτάζοντας το διαφημιστικό τρέιλερ του Μιχαήλ Μαυρομούστακου στην τηλεόραση, με τον Οιδίποδα και τον θίασο όλο μέσα σε ένα παραδείσιο τοπίο με ελιές και αηδόνια, μου θύμισε την εικόνα που ξαναείδαμε στην πολύ ωραία ταινία του πρόσφατα χαμένου και αγαπημένου Λάκη Παπαστάθη Ταξίδι στη Μυτιλήνη, όπου ο Δημήτρης Καταλειφός έχει και εκεί τον ρόλο του Οιδίποδα στον Κολωνό και φεύγει μέσα στο φως σαν είναι στον Παράδεισο. Απλή σύμπτωση ή τιμής ένεκεν μνεία; Όπως και να’ χει, μας συγκίνησε.
Η μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη και Θανάση Τσακνάκη φέρει την εγγύηση του ονόματός τους.
Τέλος, τι είναι για μας ο Οιδίπους σήμερα; Την απάντηση την έδωσε ο Γιώργος Σεφέρης το 1963 στον λόγο του στην Σουηδική Ακαδημία, κατά την απονομή του Νόμπελ.
«Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.
Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα».
Ο Οιδίπους με τον Δημήτρη Καταλειφό στον ρόλο, στη σκηνοθεσία του Γιώργου Σκεύα, αποτέλεσε το ιώδιο πάνω στο τραύμα από τα δεινά που συμβαίνουν στον κόσμο και στην Επίδαυρο τα τελευταία χρόνια. Η παράσταση χειροκροτήθηκε, το χειροκρότημα ήταν θερμό και συγκρατημένο, δεν έγειρε ούτε προς τον πλεονασμό ούτε προς την έλλειψη, κρατήθηκε στο κλασικό μέτρο, ήταν όμως εξαιρετικά δυνατό και παρατεταμένο για την Καταλειφό σαν απόδειξη του τι πηγαίνει κανείς να δει στην Επίδαυρο, σαν «Ευχαριστώ» στον μεγάλο πρωταγωνιστή, αλλά και στον αρχαίο Σοφοκλή που εξακολουθεί να διδάσκει επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια πως η ύβρις είναι μεγάλο αμάρτημα. Και δεν απευθυνόταν μόνο στον Περικλή της εποχής του αλλά και στον σημερινό που κατέχει υπεύθυνη θέση όπου την κατέχει.
Ανθούλα Δανιήλ
