Ο Θανάσης Μήνας είναι δημοσιογράφος, έχει εκπομπές στο ραδιόφωνο και γράφει άρθρα σχετικά με τη μουσική και το βιβλίο. Συνεργάζεται με την εφημερίδα ΑΥΓΗ, ηλεκτρονικά και έντυπα περιοδικά και πολλούς ραδιοφωνικούς σταθμούς.  Στα χέρια μας έχουμε το βιβλίο του Για τον Pynchon, αυτήν την περίεργη και εν μέρει άγνωστη, αν και πασίγνωστη προσωπικότητα. Η αντίφαση της παραπάνω φράσης αίρεται αυτομάτως όταν δούμε το έργο του συγγραφέα για τον οποίο όμως γνωρίζουμε ελάχιστα.

Ο Thomas Pynchon  είναι ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Αμερικής και πολυβραβευμένος. Γεννήθηκε  το 1937. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε, κυρίως,  από το Ουράνιο τόξο της βαρύτητας (εκδ. Χατζηνικολή,  2000, σε μετάφραση Γιώργου Κυριαζή), από το μυστηριώδες Η συλλογή 49 στο σφυρί (πρόσφατη έκδοση από τις εκδόσεις Gutenberg, 1917, σε μετάφραση Δημήτρη Δημηρούλη). Στην Αμερική ήταν γνωστός από 1973 με το  Ουράνιο τόξο της βαρύτητας και είχε χαρακτηριστεί ως ο «δεινότερος χειριστής της αγγλικής γλώσσας από την εποχή του   James Joyce». Κατά την εκτίμηση του Μήνα «ο πλούτος της γλώσσας του Pynchon … αναδεικνύεται χάρη στις εξαιρετικές μεταφράσεις του ακαταπόνητου Γιώργου Κυριαζή». Στη χώρα μας ήρθε αργά, ίσως, λόγω του ότι τα έργα του είναι πολυσέλιδα και ακατανόητα, με άλλα λόγια «δύσκολα». Ο ίδιος απέφευγε τις συντεύξεις, τη δημοσίοτητα, τα media και μόνο μία  φωτογραφία του  έχουμε από τη μαθητική του ζωή κι άλλη μία από την εποχή που υπηρετούσε στο Ναυτικό.

Σπούδασε μηχνολογία και Αγγλική Φιλολογία, στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, όμως τα μαθήματα της λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής που δίδασκε ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ τον έστρεψαν στη συγγραφή. Η γνωριμία του με γνωστά πρόσωπα της μουσικής διεύρυνε τον κύκλο του. Σκέφτομαι πως ο συγγγραφέας αυτού του βιβλίου, ο Θανάσης Μήνας με τα ταλέντα και τις προτιμήσεις του, θα γοητεύτηκε από αυτή την αδελφή  ψυχή που η φωνή της ερχόταν από μακριά, για να τον εμπνεύσει και να μας τη γνωρίσει συστηματικότερα.

Το πρώτο του βιβλίο του Pynchon ήταν το «χαοτικο» V, το οπoίο εκδόθηκε το 1963, απέσπασε διθυραμβικές κριτικές και τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ. Ήταν μια φωνή cult που σιώπησε από τα μέσα της δεκαετίας το 1960, επανήλθε  με το Ουράνιο τόξο της βαρύτητας, έργο στο οποίο ακούστηκε η «ανατριχιαστική φράση», όπως τη χαρακτηρίζει ο Μήνας, «ένα ουρλιαχτό διασχίζει τον ουρανό» και αναφέρεται στους βομβαρδισμούς του Λονδίνου από τις γερμανικές V2 που έπεφταν αθόρυβα και έσπερναν τον πανικό. Το βιβλίο θεωρήθηκε μνημείο γλωσσικό και το εμβληματικότερο του μεταμοντέρνου ρεύματος. Νέα μεγάλη σιωπή ακολούθησε τόσο ώστε άλλοι να λένε ότι πίσω από το όνομα  Pynchon κρυβόταν ο Salinger , άλλοι o Bob Dylan «ο συνήθης ύποπτος», άλλοι τον είπαν προφήτη και τον έβλεπαν πίσω από κάθε έκφανση του «πνεύματος του ’60». Βεβαίως τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει. Απλώς αποφεύγει την αυτοπροβολή του και ασχολείται με άλλους συγγραφείς που αγαπά γράφοντας κείμενα  γι’ αυτούς καθώς και αντιπολεμικά και αντιρατσιστικά άρθρα, υποστηρίζοντας τους αδύνατους και ευάλωτους. Στάθηκε στο πλευρό του  Σαλμάν Ρουσντί για την επίθεση που του έγινε με τους Σατανικούς στίχους. Του άρεσε η τζαζ και η ροκ μουσική, υπέγραψε άλμπουμ, πήρε μέρος σε κινούμενα σχέδια.

Μετά από μεγάλη απουσία, κυκλοφόρησε τα διηγήματά του με τον τίτλο Βραδείας καύσεως,  μερικά εκ των οποίων ήταν νεανικά. Ακολούθησε το απαισιόδοξο Vineland που δίχασε την κριτική και αναφερόταν στην εποχή του Ρέιγκαν, με την πλουτοκρατία και την αστυνομοκρατία. Μετά ήρθε το μυθιστόρημά του Mason & Dixon που αναφέρεται στις παραμονές της Αμερικανικής Επανάστασης, με τις πολικοκοινωνικές  ζυμώσεις, καθώς και τη γραμμή Mason – Dixon Line,  τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ Βορρά και Νότου, με όλες τις θλιβερές συνέπειες για τη χώρα του. Αργότερα γράφει το «φιλόδοξο» (ο χαρακτηρισμός ανήκει στον Μήνα), με πολυφωνικό, πολυρυθμικό, πολυεθνοτικό χαρακτήρα και αφορά την Αμερική λίγο πριν από το Κραχ του 1929, το Ανατολικό Ζήτημα και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μετά, το 2006 γράφει το Έμφυτο ελάττωμα, το 2013 μας δίνει την Υπεραιχμή, όπου ερευνά τις σκοτεινές πλευρές του Διαδικτύου, την κατάρρευση εταιρειών της Σίλικον Βάλλεϊ και τα γεγονότα της 11^ης Σεπτεμβρίου. Κάθε ενότητα μας επιφυλάσσει και μία έκπληξη, όπως «Οι Mason & Dixon και η τελευταία Σκωτσέζικη Επανάσταση», με αναφορές στον Μάκβεθ και τους Σκώτους, στην ένωση των βασιλείων Αγγλίας –Σκωτίας, στον Κρόμγουελ, ένα μυθιστόρημα στο οποίο αναλύεται η διαδικασία συγκρότησης του Αμερικανικού κράτους, με αναλογίες στην εξέγερση των  Σκωτσέζων το 1745 και των Αμερικανών λίγα χρόνια αργότερα. Ακολουθεί η αντικουλτούρα των 60s dude, μεγάλο κεφάλαιο με πολλή μουσική τεκμηρίωση.

Εν ολίγοις, ο  Pynchon  έχει ένα έργο πολυεπίπεδο, κάνει λόγο για την απόκρυφη γνώση και την αδυναμία της πλειοψηφίας να την προσεγγίσει, για την εξέλιξη της επιστήμης και την ηθική διάσταση αυτής της εξέλιξης, για την εντροπία, το μέτρο της φθοράς  της ενέργειας …

Ο Μήνας ανθολογεί μια φράση από τον καθηγητή Δημήτρη Δημηρούλη, ο οποίος θεωρεί ότι «τα κείμενα του Pynchon μπορούν να θεωρηθούν ευφάνταστες μεταφυσικές παρωδίες», ένα μείγμα από  «παραφιλολογία, κινούμενα σχέδια, περιπετειώδη μυθιστορήματα, κόμικς, χολιγουντιανό κινηματογράφο, μοντέρνα μουσική και λαϊκή κουλτούρα».

Αν και πολυσέλιδα, με περίεργη γλώσσα και ανορθόδοξο συντακτικό, κυρίως όμως με τον πλούτο των πληροφοριών, γοητεύουν τον αναγνώστη και τον κάνουν συμμέτοχο και συνένοχο.

Αυτά ως προς την πλήρως εμπεριστατωμένη Εισαγωγή. Στη συνέχεια του βιβλίου του Μήνα, θα βρούμε αναλυτικά τις επιμέρους ενότηττες, σύνολο οχτώ, στις οποίες θα διεξέλθει συστηματικά το υλικό του, επιμερίζοντας το ενδιαφέρον του στους παρακάτω τίτλους, «Πυντσονικές αναζητήσεις στο V και στη Συλλογή 49 στο σφυρί»,  στον «Πόλεμο και την εξαπάτηση στο Ουράνιο τόξο της βαρύτητας», στο «Beat: η μήτρα της πυντσονικής αφήγησης», στο «Ματωμένος μεσημβρινός: Το μεταμοντέρνο γουέστερν στο Ενάντια στη μέρα», στο «Οι Mason & Dixon και η τελευταία Σκωτσέζικη Επανάσταση», στο «Έμφυλο ελάττωμα: στο λυκόφως του ’60», στην «Αφιέρωση στο Ουράνιο τόξο της βαρύτητας: Για τον Richard Fariña”», στην «Επίδραση του Thomas Pynchon  στον πρώιμο David Foster Wallace”». Tέλος, το βιβλίο ολοκληρώνεται με την Εργογραφία του Thomas Pynchon  και τις Ευχαριστίες.

Συνοπτικά, στην πρώτη ενότητα αναζητεί την ταυτότητα που υπαινίσσεται το V,  το οποίο αναζητεί σε όλον τον κόσμο. Τι συμβολίζει το V; Μια πόλη, μια γυναίκα;  Μια μήτρα; Ή μήπως το V, ας προσθέσουμε κι εμείς – είναι το σήμα της νίκης, όπως το έδειχνε ο Τσώρτσιλ με τα δυο υψωμένα δάχτυλα ή πάλι και η ζωή, vita, από όπου προέχεται κάθε τι ζωτικό και επομένως και η libido και οι «ανοιχτοί μηροί της». Ο Μήνας θα σχολιάσει το έργο, θα επιχειρήσει ερμηνείες, θα κάνει σκέψεις και θα καταλήξει πως οριστικές απαντήσεις δεν θα πάρουμε για τίποτα.

Στο Πόλεμος και Εξαπάτηση στο Ουράνιο τόξο της βαρύτητας, θα εστιάσει σε πρόσωπα μέλη του SOE (Special Operations Executive) με σκοπό το σαμποτάζ και την αντικατασκοπεία, ενώ ένας ακόμα κάνει πειράματα σε ψυχιατρείο στο Μεξικό. Στη συνέχεια  μπαίνουν τα ερωτήματα: Γιατί διεξάγεται ο πόλεμος; Ποιοι έχουν συμφέρον από αυτόν;  They- «Αυτοί»,  λέει ο Pynchon και εννοεί όλους αυτούς που ανήκουν σε κάποια «εταιρεία», που είναι ένα λαβυρινθώδες σύμπλεγμα μυστικών υπηρεσιών, όπου διάφορες εταιρείες συνεργάζονται ή αντιμάχονται η μία την άλλη. Μία εξ αυτών είναι η εταιρεία στην οποία συμμετέχουν οι Illuminati. Η αφήγηση του Μήνα, επεξηγηματική για τον αναγνώστη, συμπληρώνεται από το σχετικό απόσπασμα, στο οποίο τεκμηριώνεται η ευφυΐα και η δαδαιλική σκέψη του συγγραφέα.

Ανθολογώντας  στην τύχη και όχι , σταματώ στον «σπερματικό λόγο» και στο μότο –απόσπασμα από τον Ανδρέα Εμπειρίκο, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ,  ταυτίζει τον Τζάκ Κέρουακ με τον Διόνυσο και τον Απόλλωνα, τον οποίο  εξέθρεψε η παρακμή, αλλά η νέα ακμή γεννιέται στην ψυχή και στα σκέλια του! Ο Μήνας θα επιχειρήσει μια μικρή περιδιάβαση στις ομοιότητες και διαφορές των δύο λογοτεχνών, κινούμενος με άνεση στο έργο του ενός και του άλλου, επισημαίνοντας τον μακροπερίοδο λόγο, τις παρεκβάσεις και τους εγκιβωτισμούς  πλήθους πληροφοριών, τις δευτερεύουσες αφηγήσεις, τη γραφή επηρεασμένη από την Τζαζ. Και ο μεν Κέρουακ έκανε μυθιστόρημα τη ζωή των φίλων του, ενώ ο Pynchon απουσιάζει. Εντυπωσιακές είναι οι αφηγήσεις για την περιπλάνηση∙  στην Αμερική ο Κέρουακ, σε όλον τον κόσμο ο Pynchon. Επίσης επισημαίνεται η εμμονή του σε κάποιους χαρακτήρες που επανέρχονται σε διαφορετικά  έργα ή σε χαρακτήρες underground.

Στον «ματωμένο μεσημβρινό» έχουμε αναβίωση της Ιλιάδας. Ο  Όμηρος μας λέει πως είναι «ο καλύτερος μακράν του δεύτερου, δημιουργός γουέστερν». Ο Αχιλλέας, ο Αίας, ο Αγαμέμνων λειτουργούν σαν αρχέτυπα των Γκάρυ Κούπερ, Μπαρτ Λάνκαστερ, Τζίμι Στιούαρτ και Τζον Γουέην. Έτσι  είπε  ο Σέρτζιο Λεόνε και ακόμα είπε πως, τον καιρό που ετοίμαζε το Για μια χούφτα δολάρια, ένιωθε σαν τον Σαίξπηρ και ότι ο Σαίξπηρ θα μπορούσε να γράψει σπουδαία γουέστερν. Αυτά με αφορμή το βιβλίο Ενάντια στη μέρα, το οποίο διαβάζεται σαν ένας συνδυασμός της Ιλιάδας, της Θείας Κωμωδίας του Δάντη και του Μόμπι Ντικ.

Ο Μήνας θα διασταυρώσει το έργο του Pynchon με τη Βιβλο, με το σινεμά, την Ιστορία της Αμερικής και της Ευρώπης, τους επαναστάτες, τους κλέφτες και τους ληστές, θα παραθέσει πολλά παραδείγματα και από το έργο του λογοτέχνη και από τους κινηματογραφιστές, θα μας μιλήσει για τους κινηματογραφικούς ανυπότακτους, τους λαϊκούς μύθους.

Τελικώς, το βιβλίο δεν μιλάει μόνο Για τον Pynchon, αλλά και για τη γενιά του, για την Αμερική, για τους άλλους λογοτέχνες, για τους Beat, για τεχνοτροπίες, για σχέσεις μεταξύ τους, για  τους  κολοσσούς της Λογοτεχνίας, για τον ωκεανό,  τον Ειρηνικό φυσικά, για τους τόπους του γήινου παραδείσου, τους  ομοτέχνους και τα βιβλία τους, τους συνοδοιπόρους, το ουίσκι που έπινε και η φόρα που έπαιρνε για να γράψει, για την Ιστορία, την οικονομία, την ανάπτυξη του καπιταλισμού, την επέκταση των συνόρων, τους λευκούς και τους μαύρους, για τον Τζον Φορντ και τον Αϊζενστάιν, την εξέλιξη της φωτογραφίας και του μοντάζ, με τον Φορντ μεγάλο δημιουργό και πατέρα στο σινεμά, όπως ο Μέλβιλ στη λογοτεχνία.

Ο Θανάσης Μήνας έγραψε ένα βιβλίο με αφορμή τον Pynchon, για τον οποίο είπε στην Εισαγωγή του ότι δεν ξέρουμε πολλά, μαθαίνουμε όμως πάρα πολλά από αυτά που λέει ο Μήνας, τα οποία αφαιρεί από τη μεγάλη παγκόσμια καλλιτεχνική τοιχογραφία και τα μας τα παραδίδει με μια γοητευτική περιήγηση στον κόσμο της Cult δημιουργίας που συχνά έχουμε διαβάσει ή έχουμε δει στο σινεμά. Μας πληροφορεί και μας διδάσκει ιστορία, κοινωνιολογία, πολιτισμό, ζωή με τους «καλούς» και τους «κακούς» (αλλά ποιοι είναι ποιοι;) που δια πυρός και σιδήρου ή με σπαθί, ή με δηλητήριο ή με  με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί, όπως αποφαίνονται από κοινού οι Χατζιδάκις και Γκάτσος με αφορμή τον «Κεμάλ».

Και οφείλουμε με έμφαση να τονίσουμε ότι Μήνας κάνει ένα πολυεπίπεδο βιβλίο για τον Pynchon, δηλαδή δράττεται της ευκαιρίας να μιλήσει για όλο το κοινωνικό, πολιτικό, ιστορικό, οικονομικό, πολεμικό,  ηθικό, καλλιτεχνικό  πλαίσιο και χίλια άλλα πράγματα ακόμα. Ένα χάος που για να το κατανοήσεις «πρέπει πρώτα να κατανοήσεις τις αντιφάσεις του»… τα φαινόμενα έχουν βαθειές ρίζες. Ο Θανάσης Μήνας έγραψε ένα θαυμάσιο βιβλίο μιλώντας για τα πάντα και  … Για τον Pynchon.  Το μπλουζάκι του με τον Bob Dylan στο στήθος συμβάλλει και αυτό στη βιβλιογραφία.

Ανθούλα Δανιήλ