«Μην κάνεις κάτι ανήθικο για ηθικούς λόγους». Αυτή ίσως η φράση να συνοψίζει την ιδεολογία του μεγάλου βρετανού λογοτέχνη Τόμας Χάρντυ (1840 -1928), η οποία μεταφερμένη στα ελληνικά ανατρέπει την απόφανση που υποστηρίζει  ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.  Όχι ο σκοπός ΔΕΝ αγιάζει τα μέσα … το καλό δεν μπορεί να στηθεί πάνω σε κάτι κακό.

Ο μεγάλος, σημαντικός συγγραφέας, ευρέως αποδεκτός από τον λογοτεχνικό του περίγυρο, εκτός από  νατουραλιστής πεζογράφος –έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα- ήταν και ποιητής. Και κυρίως, ως ποιητής ήθελε να λογίζεται. Ωστόσο τα πεζά του ήταν αυτά που τον καθιέρωσαν με τα θέματά τους, στα οποία επεξεργαζόταν τη μοίρα που καταδυναστεύει τους ανθρώπους και τους ανθρώπους που παλεύουν με τα πάθη τους.

Το 1874 δημοσίευσε το έργο Far from the madding crowd που κέρδισε τους κριτικούς. Το έργο αυτό, σχεδόν 100 χρόνια μετά, συγκεκριμένα, το 1967, μεταφέρθηκε με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο με ένα εξαιρετικό καστ ηθοποιών και με  τον ελληνικό τίτλο Μακριά από το αγριεμένο πλήθος.  Το 1891 όμως, ο Χάρντυ, γράφοντας τολμηρά για θέματα ταμπού- έρωτας, σεξ,  γάμος, πορνεία- δέχτηκε αρνητική κριτική και δυσκολεύτηκε να βρει εκδότη. Εκείνος, ωστόσο, συνέχισε με επιμονή να γράφει μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1928.

Πρέπει να τονίσουμε ότι ο Χάρντυ είναι καλός παρατηρητής της φύσης, καλός τοπιογράφος, αλλά και ικανός να αναπαραστήσει ανθρώπινους χαρακτήρες και σκληρά και βίαια γεγονότα της ζωής. Η Βιρτζίνια Γουλφ, μελετώντας  το έργο του, συμπεριλαμβάνει στα χαρακτηριστικά του την εμμονή του στη λεπτομέρεια σε σημείο που να ακούμε, εμείς οι αναγνώστες, τη βροχή που αλλιώς πέφτει στις ρίζες και αλλιώς στα χωράφια ή τον άνεμο που σφυρίζει διαφορετικά στα κλαδιά των διαφορετικών δέντρων ή μας κάνει να ακούμε τη φωνή του πουλιού όταν το σκοτώνει η κουκουβάγια. . .

Παραθέτω παραδειγματικό απόσπασμα από το διήγημα «Οι τρεις ξένοι»:

«Η βροχή μαστίγωνε τοίχους, πλαγιές και θάμνους σαν τα σπαθιά που χτυπούσαν στο Σέλνακ και στο Κρεσύ. Τα πρόβατα και τ’ άλλα ζώα, απροστάτευτα έξω  στο ύπαιθρο, στέκονταν με τα πισινά τους πόδια γυρισμένα στους ανέμους. Οι ουρές των μικρών πουλιών  -που προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο κουρνιάζοντας σε  κάποιο γυμνό βάτο- , γυρνούσαν μέσα έξω σαν ομπρέλες. Οι άκρες της δίρριχτης στέγης στάλαζαν καταμουσκεμένες, και τα παντζούρια βροντούσαν πάνω στους τοίχους… Πάνω στην παραστιά, μπροστά από μερικά κούτσουρα για να την τροφοδοτούν, φούντωνε μια φωτιά από αγκάθια, τριζοβολώντας ‘‘σαν το γέλιο του τρελού’’’».

Ο Χάρντυ πιστεύει πως η φύση συμμετέχει στα ανθρώπινα πάθη, συμπάσχει ή και τα περιγελά, όπως κάνει συχνά  ο ίδιος.

Τις Ιστορίες από το Ουέσσεξ – Wessex Tales– τις έγραψε το 1888 και είναι στο σύνολο εννέα· εννέα διηγήματα. Γιατί ο Χάρντυ, όπως αποφαίνεται η κριτική, είναι κυρίως  διηγηματογράφος. Μάλιστα, πολλά από τα ποιήματά του αγωνίζονται να γίνουν διηγήματα, αν και ο ίδιος ήθελε από το 1890 και έπειτα να είναι μόνο ποιητής. Ωστόσο, στη δεκαετία 1880-1890, που γνωρίζει ακμή στο μυθιστόρημα, εκτοξεύεται και στο διήγημα στο οποίο βάζει τη σφραγίδα της δικής του προσωπικότητας, είτε στη μορφή είτε στο θέμα. Γενικώς, οι απόψεις του συνοψίζονται στα εξής:

Μια ιστορία πρέπει να έχει κάτι το ξεχωριστό για να την αφηγηθείς, να έχει κάτι περισσότερο από την εμπειρία του μέσου ανθρώπου. Το μυστικό της μυθοπλασίας  και του δράματος, έγκειται στη συναρμογή πραγμάτων ασυνήθιστων με τα αιώνια και τα οικουμενικά. Φυσικά όλα αυτά βρίσκονται στον περίγυρό του, από τον οποίο αντλεί και το υλικό των ιστοριών του. Μια σφιχτοδεμένη αφήγηση, μια ασυνήθιστη πλοκή, η αλληλουχία συμβάντων, οι αιώνιες αλήθειες που αποκαλύπτονται, οι λαϊκές παραδόσεις που επαναλαμβάνονται, τα ονόματα των μεγάλων οικογενειών, ο σκοτεινός κόσμος της δεισιδαιμονίας, ο δημόσιος θάνατος με απαγχονισμό ή  πνιγμό και από την άλλη το χιούμορ, το  κέφι, το  γλέντι είναι τα εμφανή του χαρακτηριστικά.  Και οι τόποι: η κομητεία του Στινφορντ και Παντλτάουν, το Εγκτον Χηθ και η Κοιλάδα των Μεγάλων Γαλακτοπωλείων.

Για την περίσταση, κάνοντας μικρή εισαγωγή,  μεταφέρω εδώ απόσπασμα από το «Σακατεμένο χέρι»,: Η Γερτρούδη, μια νέα και ωραιοπαθής κοπέλα,  έχει ένα σακατεμένο χέρι και τρέχει σε διάφορους τσαρλατάνους που της υπόσχονται την αποκατάστασή του. Στο σπίτι της μαζεύει άπειρα μαντζούνια και κατασκευάσματα, βεβαίως χωρίς αποτέλεσμα. Τελικά, ακούγοντας τη συμβουλή του άντρα της, αποφασίζει να τα πετάξει όλα, ωστόσο, επισκέπτεται ένα μάγο, ελπίζοντας πάντα στην ίαση.  Εκείνος της είπε ότι το χέρι της θα θεραπευτεί μόνο αν αγγίξει με ένα κλαδί τον λαιμό ενός κρεμασμένου, πριν αυτός ξεψυχήσει.

Να σημειώσουμε πως αυτά όλα συμβαίνουν σε μια περιοχή  με ρείκια και «Ίσως τα ίδια εκείνα ρείκια να είδαν την αγωνία του  Βασιλιά Άινα του Ουέσσεξ, που έγινε αργότερα γνωστός ως Βασιλιάς Ληρ (που βασίλεψε από το 689 ως το 726 στο νότιο τμήμα της Νότας Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ωστόσο, οι Σάξονες έχασαν την κυριαρχία του Κεντ, του Σάσεξ και του Ουέσεξ,  όπως μας πληροφορεί το σημείωμα της Έφης Φρυδά και πράγμα που τεκμηριώνει την πληροφορία ότι ο Χάρντυ αντλεί το υλικό των ιστοριών του από τον περίγυρο και την ιστορία της πατρίδας του.).  Έτσι, λοιπόν,  της Γετρούδης

«Τη συνηθισμένη βραδινή προσευχή της προτού κοιμηθεί είχε αντικαταστήσει μια ασυνείδητη ικεσία: ‘‘Ω Θεέ μου, δώσε να κρεμαστεί σύντομα κάποιος ένοχος ή αθώος’’ …».

Ο κρεμασμένος θα βρεθεί αλλά η εξέλιξη θα φέρει στο φως μια τραγική αλήθεια και εκείνη με τη σειρά της μια επίσης τραγική κατάληξη, για να επαληθευτεί αυτό που είπαμε ήδη στην αρχή : «Μην κάνεις κάτι ανήθικο για ηθικούς λόγους». Όχι ο σκοπός ΔΕΝ αγιάζει τα μέσα … Η Γετρούδη αποδεικνύεται ένοχη ως προς το  ανήθικο…

Το βιβλίο από τις εκδόσεις Ροές περιλαμβάνει εκτεταμένο κριτικό κείμενο από την Βιρτζίνια Γουλφ, εννέα ιστορίες και Επίμετρο, το οποίο υπογράφει ο Desmond Hawkins. Τη μετάφραση με μεράκι, γλωσσική ευαισθησία και γνώση έχει κάνει η Έφη Φρυδά. Τα πορτρέτα του λογοτέχνη στο αφτί του βιβλίου, καθώς και στη σελίδα 306, μας δίνουν την εικόνα του, ώριμου και νεότερου. Επίσης έχουμε το εξώφυλλο του βιβλίου στην έκδοση του 1888. Όσο για το σημερινό, αυτό είναι ένα όμορφος πίνακας του διάσημου,  ρομαντικού και ευαίσθητου τοπιογράφου John Constable  (1776-1837)  Το άσπρο άλογο.

Ανθούλα Δανιήλ