Αριστούλα Δάλλη: Άντζελα Ζιούτη, «Μην κολυμπάς τη νύχτα», μυθιστόρημα, Εκδ. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, 2024.

Πολλές φορές τίθεται το ερώτημα για τα κίνητρα και τις συνθήκες δουλειάς ενός καλλιτέχνη και αν χρειάζεται να μιλήσουμε για αυτά, είτε πρόκειται για εικαστικό πίνακα, μουσική σύνθεση, βιβλίο ή οτιδήποτε άλλο έργο Τέχνης.

Στη σημερινή μας συνάντηση θα μιλήσουμε για το βιβλίο και την δημιουργό του, συγγραφέα-ποιήτρια Άντζελα Ζιούτη, και πιστεύω ότι, αξίζει να προσεγγίσουμε το έργο της με αναλυτική διαλεκτική προσέγγιση με σκοπό, την αναζήτηση της όποιας αλήθειας των ηρώων, ακόμη και των αντιθέσεων.

Πρόκειται για το πρόσφατο βιβλίο της- μυθιστόρημα, με τον τίτλο «Μην κολυμπάς τη νύχτα», εκδόσεις Παρέμβαση, 2024.

Γνωστή στο χώρο του Λόγου κα της Τέχνης η Άντζελα Ζιούτη. Πολυγραφότατη, έμπειρη συγγραφέας, δημιουργεί στο βιβλίο της ένα κόσμο σε πραγματικό χρόνο και τόπο, με ήρωες ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα της γειτονικής πόρτας, όπου όλα μπορεί να συμβούν.

Ζούνε και σχετίζονται με αληθοφάνεια και κρυψίνοια, με αθωότητα και ενοχή, με πραγματικά ή μασκοφορεμένα πρόσωπα, κινούνται στην επιφάνεια ή στο βάθος των πραγμάτων, στο συνειδητό ή στο ασυνείδητο Είναι.

Από την αρχή με την εικόνα του εξωφύλλου και τη μυστηριώδη γυρισμένη πλάτη ενός άνδρα, καθώς κοιτάει μακριά ή πολύ κοντά στο βάθος της ταραγμένης θάλασσας, διαισθανόμαστε μια παραίνεση ή εντολή με τον τίτλο «Μην κολυμπάς τη νύχτα» που δημιουργεί αδημονία για το μυστήριο και την πλοκή της ιστορίας.

Αν λάβουμε υπόψη, σύμφωνα με την αφήγηση, ότι πρέπει να εξιχνιασθούν τα αίτια και η αφορμή ενός θανάτου, αυτοκτονία ή έγκλημα, μπορεί να θεωρηθεί το έργο νουάρ λογοτεχνία, όμως είναι κάτι άλλο καθώς δεν εμπεριέχονται τα αντίστοιχα στοιχεία μιας αστυνομικής έρευνας, εκπλήξεις, ανατροπές, τέλος με κάθαρση.

Η συγγραφέας σκηνοθετεί μυστήριο και μας οδηγεί θεατρικά εκ του ασφαλούς σε μια διανοητική και διερευνητική διαδικασία, σε μια προσπάθεια κατανόησης των ανθρωπίνων σχέσεων.

Γράφει στην προμετωπίδα τις σκέψεις του Γερμανού φιλοσόφου Walter Benjamin και προδιαθέτει τον αναγνώστη για επικείμενο κίνδυνο και διατάραξη της ευτυχίας του, αν ψάξει βαθιά στο υποσυνείδητο τις κρυφές αβίωτες επιθυμίες.

«Να είσαι ευτυχισμένος σημαίνει να μπορείς να γνωρίσεις τον εαυτό σου χωρίς να τρομάξεις», λέει επιγραμματικά ο φιλόσοφος.

Είναι λοιπόν τόσο τρομακτικός ο εαυτός μας και πρέπει να αποφεύγουμε την ανοικτή σχέση μαζί του; Τι μπορεί να δει κάποιος, αν σκύψει επάνω του, που θα τον ξαφνιάσει τόσο ώστε να θέλει να δραπετεύσει από ενδεχόμενο κίνδυνο θανάτου;

Διαβάζουμε την περίληψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Ο Αλέκος Γουλιάμης, πενηνταδυάχρονος συγγραφέας βιβλίων λογοτεχνίας έχει ήδη κατακτήσει μεγάλη μερίδα του αναγνωστικού κοινού.

Ο ψυχίατρος φίλος του, Νίκος Βρανάς, τον προτρέπει να γράψει ένα σενάριο για τηλεόραση, αλλά αυτός αντιστέκεται γιατί νιώθει ότι δεν έχει έμπνευση. Όμως μια γυναίκα, τον βγάζει από την καθήλωση με την μυστηριώδη γοητεία της. Είναι η νέα ένοικος Θεανώ Μοσχονά, σύζυγος του πατρινού γκαλερίστα Γιώργου Μαράτου που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή.»

Ο Μαράτος βρέθηκε πνιγμένος στη θάλασσα και η αστυνομία διερευνά την υπόθεση, αν πρόκειται για αυτοκτονία ή δολοφονία και ποιοι μπορεί να είναι οι ύποπτοι.

Το έργο εξελίσσεται στην Πάτρα, στο Αχαϊκό τοπίο, στην Αρόη, στα ψηλά Αλώνια, στη γέφυρα του Ρίου-Αντιρίου. Οι ήρωες σχετίζονται μεταξύ τους με αλήθειες και ψέματα και μ΄ ένα ερώτημα αναπάντητο: Γιατί και ποιος σκότωσε τελικά τον Γιώργο Μαράτο;.

Ο αναγνώστης από τα πρώτα αναγνωριστικά κεφάλαια της αφήγησης, τα πρώτα βιογραφικά στοιχεία των ηρώων και τις σχέσεις με το οικείο ή ευρύτερο περιβάλλον τους, διαπιστώνει ότι το βάρος της αφήγησης δεν είναι η αστυνομική πλοκή αλλά η πολυπλοκότητα της συγγραφικής ματιάς που συνθέτει ένα ψυχογράφημα. Θα λέγαμε μάλιστα μια φιλοσοφική προσέγγιση των αξιών και ιδεών που διέπουν τους ήρωες και τον κόσμο τους σε παρελθόντα και παρόντα χρόνο.

Τι σκέφτονται, πως δρούνε, ποια είναι η καθημερινότητα τους, τι ονειρεύονται, τι επιλέγουν για δράση στο μέλλοντα χρόνο.

Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, σε συνέντευξη της το 2016, αναφέρθηκε «Στο παράδοξο του συγγραφέα» και υποστήριξε ότι «Αυτό το παράδοξο» συνίσταται στο ότι δύο πράγματα είναι αληθινά και ταυτόχρονα αντιφατικά.

Το πρώτο είναι ότι ο συγγραφέας πρέπει να είναι ο εαυτός του. Πρέπει να έχει κάτι προσωπικό να προσφέρει. Το άλλο είναι ότι πρέπει να ξεχάσει τον εαυτό του και να βγει απ΄ αυτόν.

Οι δύο αυτοί όροι φαίνεται να είναι αντιφατικοί, αλλά μέσα στην πραγματικότητα που περιέχει αλήθειες και αντιφάσεις, δεν είναι κατ΄ ανάγκη αντιφατικοί».

Πως λοιπόν συμβαίνουν αυτές οι αντιφάσεις, χωρίς να είναι αντιφατικές, στα δρώμενα των ηρώων και στο σενάριο του βιβλίου;

Από το πρώτο κεφάλαιο γνωρίζουμε τον κεντρικό ήρωα, τον Αλέκο Γουλιάμη, καταξιωμένο, πολυδιαβασμένο και δυσνόητο συγγραφέα κατ΄ ομολογία του ίδιου, σε κάποιες στιγμές αυτογνωσίας του.

Ο εσωστρεφής Γιουλάμης αυτό-παρατηρείται και βυθίζεται με το νοητικό εργαλείο που είναι η περιέργεια και η αντίληψη του κόσμου που τον περιβάλλει.

Η συγγραφέας μας τον συστήνει μέσα από την τριτοπρόσωπη αφήγηση του παντογνώστη αφηγητή και γνωρίζουμε τις πρώτες σκέψεις και ιδέες στη βύθιση του εαυτού του. Διαβάζουμε στο πρώτο κεφάλαιο για τις αμφιθυμίες του:

«Μερικές φορές, τα σχήματα στους τοίχους του σπιτιού τού φαίνονταν σαν λεπτομέρειες έργων του Γκούσταβ Κλιμτ. Το παράδοξο είναι ότι αμέσως μετά έρχονταν η απολαυστική βόλτα στο λιβάδι με τις παπαρούνες. Κι όσο διαρκεί αυτή μπορεί να σκουπίζει τον ιδρώτα από το μέτωπό του, να παίρνει βαθιές ανάσες και να μην χορταίνει το τεράστιο φουρτουνιασμένο κύμα του κόκκινου. Στέκονταν λίγο παράμερα, νιώθοντας τη στιγμή του ασυνειδήτου, όπου αυτές οι εκπληκτικά δαιμόνιες, εντυπωσιακά στοιχισμένες, αντιπαρατιθέμενες σκιές πάνω στους τέσσερις τοίχους είναι τα κανάλια για να πλεύσει στα μεγάλα βάθη του εαυτού του».

Δεν μπορείς να μιλήσεις για τους άλλους, αν δεν μιλήσεις πρώτα με σένα.

Μαύρες σκιές και κόκκινες παπαρούνες, θάλασσα και νύχτα, είναι συμβολισμοί του αντιφατικού εαυτού του; Είναι η βύθιση-κολύμπι στην αυτογνωσία και χρειάζεται τον κατάλληλο χρόνο, τόπο και συνθήκες για να μην πνιγεί στον άγνωστο βυθό του ασυνειδήτου; Ο τίτλος του βιβλίου «Μην κολυμπάς τη νύχτα» είναι αναγνωριστικός, προειδοποίηση κινδύνου ή εντολή προς αποφυγή;

Στην πορεία της μυθοπλαστικής εξέλιξης ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι ισχύουν και τα δύο, έτσι όπως προσεγγίζει ο ήρωας μας με παραδοξότητα τον περιβάλλοντα κόσμο, τις ανθρώπινες σχέσεις, τα συναισθήματα, το πάθος του έρωτα και της αγάπης. Ταυτίζεται με τον ζωγράφο Γκούσταβ Κλιμτ, τον κατεξοχήν μυστηριακό και αντιφατικό καλλιτέχνη, αισθησιακό, ερωτικό αλλά και αδίστακτο κακοποιητικό χειριστικό άνδρα του γυναικείου φύλλου και των μοντέλων του, προκειμένου να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ερωτικές ενορμήσεις του.

Η Άντζελα Ζιούτη σκιαγραφεί και συμβολοποιεί τους ήρωες της με διακειμενικές μορφές. Με μαγικό ρεαλισμό και πολλές μεταφορές ντύνει το περιβάλλοντα κόσμο, φύση, ζώα, πράγματα και τους δίνει με προσομοίωση ανθρώπινη υπόσταση και συμπεριφορά. Π.χ. το ασανσέρ, ο σκύλος, τα πουλιά κ.λ.π.

Ό κόσμος της, όπως στον αρχαίο κόσμο, έχει την δική του μυθική συνείδηση και φαντασία, πολλές φορές πέρα από τα όρια με απροσδόκητες συνέπειες, αγγίζοντας το ένστικτο ζωής και θανάτου. Οι ανησυχίες είναι υπαρξιακές και βασανιστικές περί σωστού και λάθους, ευτυχίας και δυστυχίας, αγάπης και μίσους.

Η συγγραφέας με προσοχή και κατανόηση, καταγράφει τις ψυχολογικές προεκτάσεις των ανθρώπων του ουτοπικού μας κόσμου και ντύνει τους ήρωες της με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θέλει να επικοινωνήσει στο αναγνώστη.

Περνάει στο βιβλίο της το καταστάλαγμα των ιδεών και των εικόνων ενός διανοητή-παρατηρητή, ο οποίος χρησιμοποιεί πολλές μικρές παρατηρήσεις που έκανε στη ζωή του, που μπορεί να μην θυμάται αλλά τις ανακαλεί αβίαστα όταν τις συνθέτει σ΄ ένα συγγραφικό έργο.

Χρησιμοποιεί διακειμενικά θέματα που σχετίζονται με θεωρίες φιλοσοφίας, τέχνης λόγου και εικόνες, εγκιβωτισμένες έντεχνα σαν δεύτερη φωνή του παντογνώστη αφηγητή, εμπλουτίζοντας το βιβλίο της, όπου η κάθε λεπτομέρεια και αναφορά συμπληρώνει τα κενά της αφήγησης και τις απορίες του αναγνώστη με συμμαχία ή και αντιπαράθεση.

Πνευματικές αναζητήσεις, πανανθρώπινες αξίες, ψυχολογικές θέσεις σε θέματα ζωτικά που σχετίζονται με συναισθήματα, κοινωνικές αλήθειες, ατομικές ελευθερίες, θα τις ακούσουμε σαν δεύτερη φωνή της δημιουργού στο τέλος κάθε ενότητας του βιβλίου.

Η Άντζελα δεν οδηγεί τους ήρωες της στα δικά της νερά. Αντιθέτως τους παρακολουθεί στην καθημερινή και ονειρική ζωή τους και τους μεταφέρει, ντυμένους με αληθινά αλλά ίσως μη αποδεκτά συναισθήματα και πράξεις.

Ζει και βιώνει τον άνθρωπο με τις καθημερινές του ανάγκες, με το σκληρό του πρόσωπο που το μετουσιώνει με κατανόηση, αποδοχή και συγχώρεση. Ανατρέχει στα τραύματα της παιδικής ηλικίας, στις βιωμένες ή αβίωτες ματαιωμένες επιθυμίες, πέρα από την ηδονή και την υπαρξιακή δικαίωση.

Πρόκειται για το πέρασμα από μια αίσθηση σε μια άλλη και αυτή η διαδικασία μπορεί να δημιουργήσει αντιθέσεις και αντιφάσεις.

Πως λοιπόν σχετίζονται οι ήρωες μεταξύ τους; Ας δούμε τα τέσσερα ζευγάρια των ηρώων και τον διαφορετικό συμβολικό τρόπο που διέπει τις σχέσεις τους.

Ο Αλέκος Γουλιάμης και ο ψυχίατρο Νίκος Βρανάς, είναι στενοί φίλοι από τα φοιτητικά τους χρόνια. Δύο νέοι άνδρες, με διαφορετικό χαρακτήρα και επιλογή τρόπου ζωής αλλά με δυνατό κρίκο φιλίας στη ζωή και στα όνειρά τους.

Μοιράζονται ιδέες και σκέψεις με εμπιστοσύνη και καθαρότητα αλλά και με κρυφή ανταγωνιστικότητα, κάτι που διακρίνεται με χιούμορ σε κάθε παρτίδα σκάκι, στο παιχνίδι της νίκης ή της ήττας, έτσι όπως εναλλάσσονται οι ρόλοι στη σκακιέρα της ζωής.

Αλέκος και Νίκος, έτσι όπως μας τους παρουσιάζει η συγγραφέας, είναι συμπληρωματικό ζευγάρι, ο ένας το alter ego του άλλου, ανάλογα με τις ανάγκες που χρειάζεται η σχέση τους.

Ο Νίκος τελειώνει την ιατρική και γίνεται ο άνθρωπος της κοινωνικής προσφοράς.

. Αντίθετα ο Αλέκος, αναζητώντας το Εγώ και τη διερεύνηση των προσωπικού ψυχισμού του, εγκατέλειψε την ιατρική αναγνωρίζοντας την άρνηση του ρόλου της προσφοράς και την επιλογή της νοητικής διεργασίας της γραφής.

«Στα λογοτεχνικά γραπτά του, αναποδογύριζε τα στεγανά της μυθοπλασίας, παρέμβαινε σαν τον Θεό στις ζωές των ηρώων του και γίνονταν ο επιδιορθωτής της μοίρας τους και, παρά τον ρέοντα λόγο του, ένα τεράστιο θραύσμα μυστηρίου έχασκε σαν τρύπα μετά το ριφιφί στον τοίχο. Τα σαγηνευτικά κείμενα του Γουλιάμη μετουσιώνουν το αόρατο σε ορατό και είναι μία διαρκής μετατροπή του ταπεινού σε πολύτιμο», έγραψε ένας κριτικός, όπως μας λέει ο παντογνώστης αφηγητής.

Οι διαφορετικές ενδοψυχικές συγκρούσεις των δύο φίλων σωματοποιούνται με συμπτώματα καταναγκασμού καθρεφτίζοντας ο ένας το άλλον την διαφορετικότητα τους ως προς την ύλη και το πνεύμα.

Η ζωή τους διαταράσσεται και αλλάζουν συμπεριφορές όταν, ανάμεσα τους μπαίνει απρόσκλητα ή και σχεδιασμένα μία νέα άγνωστη γυναίκα, ίσως και γνωστή, μυστηριώδης, γοητευτικά όμορφη που σαγηνεύει τον Αλέκο και του ξυπνάει τον ασίγαστο ερωτικό πόθο του. Είναι το δεύτερο ζευγάρι, άνδρας-γυναίκα και διέπει τη σχέση τους ο έρωτας και η σεξουαλικότητα.

Πρόκειται για την Θεανώ Μοσχονά, χήρα του γκαλερίστα Γιώργου Μαράτου, που βρέθηκε τη νύχτα πνιγμένος στην παραλία των Βραχναίικων από κάποιους ψαράδες, και γίνεται το δεύτερο ζευγάρι με τον Άλεκο Γιουλάμη.

Ο Αλέκος την ποθεί χωρίς έλεγχο. Η σχέση τους γίνεται ερωτική όταν αυτή νοικιάζει, μετά το θάνατο του άνδρα της, διαμέρισμα στη πολυκατοικία του Αλέκου. Συνάντηση τυχαία ή προσχεδιασμένη στο ασανσέρ για πρώτη φορά; Γίνονται ζευγάρι με σχέση εξάρτησης μέχρι θανάτου.

Οι δύο εραστές βιώνουν αντιφατικά συναισθήματα, πάθος έρωτα αλλά και ικανοποίηση του επεκτατικού εγώ και της κυριαρχίας του ενός πάνω στον άλλον. Μία σχέση όπου κανένας δε θέλει να χάσει την αυτονομία και την ανεξαρτησία του.

Οι δύο εραστές παίζουν, εν γνώσει τους, συναισθηματικό σκάκι, και εναλλάξ είναι νικητές ή ηττημένοι στον έρωτα, φτάνοντας πολλές φορές στα άκρα.

Κοινό χαρακτηριστικό είναι η ψυχική τους περιχαράκωση λόγου φόβου, το κλείσιμο του εαυτού τους και ο πλήρης έλεγχος ακόμη και όταν βρίσκονται ο ένας στην αγκαλιά του άλλου.

Η Θεανώ αρνείται την δέσμευση, προτείνει ελεύθερη σεξουαλική ζωή, παγερή και άκαμπτη παθιάζει τον εγωκεντρισμό του Αλέκου.

Ερωτηματικά αναδύονται για την μορφή της σχέσης τους.

Είναι αδίστακτη, γοητεύει και χρησιμοποιεί τους άλλους με σκοπό την επαγγελματική ασφάλεια και την οικονομική κάλυψη;

Η χειριστική δύναμη της είναι η ψυχρή αλλά σαγηνευτική ομορφιά, τα λαμπερά μαύρα μαλλιά της που καλύπτουν το σκληρό χρώμα τους με τη λάμψη και τη πολυτέλεια του πλούτου;

Ή είναι αληθινά δυναμική και διπλωματικά καταφέρνει τις ανατροπές στις δυσκολίες της ζωής έτσι ώστε να κερδίζει στο σκάκι, καταβροχθίζοντας βασίλισσα και βασιλιά κάνοντας Ματ στον αντίπαλο παίχτη;

Φαμ Φατάλ η Θεανώ με το σκοτεινό της πρόσωπο. Κρύβει αλήθειες και υποκρισίες του εύθραυστου ψυχισμού της.

Την βρίσκουμε σε ερωτική συζυγική σχέση στο τρίτο ζευγάρι της μυθοπλασίας. Θεανώ και ο νεκρός Μαράτος επώνυμο ζευγάρι στην κοινωνία της Πάτρας.

Μία σχέση φαινομενικά τρυφερή με έρωτα και αγάπη, πλούτο και λαμπρό όνομα, αλλά στην πορεία αναγνωρίζεται η οικογενειακή περσόνα και οι πραγματικοί ιδιοτελείς στόχοι τους, παθιασμένοι από αλαζονεία και ακραία ρίσκο.

Η Θεανώ, πρώην δημόσιος υπάλληλος, αλλάζει επάγγελμα μετά το θάνατο του άνδρα της. Με τα χρήματα του Μαράτου αγοράζει την επιχείρηση του εστιατορίου Γκλόρια, όπου σύχναζαν οι δύο φίλοι Αλέκος και Νίκος και το μετονομάζει «Μεταμόρφωση». Ρίχνεται με πάθος στην επιτυχία του μαγαζιού με την ανανέωση της μαγειρικής και το επιχειρησιακό μυαλό της και πετυχαίνει, παρόλο που την κυνηγάει ο φόβος της αστυνομίας καθώς είναι στη λίστα των υπόπτων για την εγκληματική ενέργεια του άνδρα της.

Η Θεανώ φοβάται τις έρευνες της αστυνομίας και πέφτει στην αγκαλιά του Αλέκου, ζητώντας απροκάλυπτα βοήθεια και προστασία και τα καταφέρνει.

Πως λοιπόν αυτή η γυναίκα τα καταφέρνει; Με την γυναικεία της δύναμη, με το πολύπλοκο μυαλό και τη σαγήνη της; Κερδίζει κάνοντας Ματ στον αντίπαλο της.

Τέλος έχουμε και το ζευγάρι Αλέκος και δολοφονημένος Μαράτος, που στην πορεία της αφήγησης αποκαλύπτεται ότι, οι δύο άνδρες δεν ήταν άγνωστοι μεταξύ τους, αντίθετα ήταν φίλοι από το πανεπιστήμιο, λάτρεις και οι δύο της Εικαστικής Τέχνης.

Ο Μαράτος ζωγράφος, κριτικός τέχνης και εικαστικός γίνεται γνωστός πιο πολύ ως γκαλερίστας με εκθέσεις σπάνιων και επώνυμων έργων.

Πρώην μοντέλο του η Θεανώ. Παντρεύονται με αγάπη και ζούνε χλιδάτα. Τα πολλά ανοίγματα του Μαράτου κλονίζουν οικονομικά την γκαλερί και ο Αλέκος βρίσκεται να δανείζει χρήματα και αγύριστα στον παλιό φίλο του. Και οι δύο έπαιζαν τη σχέση τους σε σκάκι, νικητής ή νικημένος στην εκάστοτε θέση δύναμης ή αδυναμίας.

Στη μυθοπλασία του έργου η ιστορία βρίσκει τον Μαράτο νεκρό, τον Αλέκο να έχει στη ζωή του την Θεανώ και να βρίσκεται στο τέλος της ιστορίας πρώτος ύποπτος για τον θάνατο του Μαράτου.

Η Άτζελα Ζιούτη αφήνει να γράψει το τέλος της λανθάνουσας αστυνομικής ιστορίας ο αναγνώστης, αφού ο παντογνώστης αφηγητής έχει σκιαγραφήσει λεπτομερώς τους βασικούς χαρακτήρες των ηρώων. Η συγγραφέας εγκιβωτίζει ιδέες και σκέψεις από άλλα διακειμενικά έργα της φιλοσοφίας, της εικαστικής τέχνης, της λογοτεχνίας, της επιστήμης. Περιγράφει γλαφυρά εικόνες των τοπίων του χώρου που παίζεται η ιστορία, γιορτές, τοπική κουλτούρα, πολιτισμικά στοιχεία που σπάνε την ένταση του αναγνώστη μιας αστυνομικής ιστορίας.

Θα έλεγα ότι είναι μία ιστορία ακραίων ανικανοποίητων παθών που αναδύονται από το βάθος του ασυνειδήτου σε μία απέλπιδα προσπάθεια εξορκισμού και βιώματος στο συνειδητό.

Η Άντζελα Ζιούτη σκηνοθετεί, σκηνογραφεί, παρεμβάλει εικόνες απ΄το φυσικό περιβάλλον της Πάτρας όπου εξελίσσεται η μυθοπλασία. Με μαγικό ρεαλισμό προσεγγίζει τον κόσμο της άψυχης φύσης και τον εντάσσει στην ανθρώπινη πραγματικότητα. Καιρικές συνθήκες, ζώα, φυτά, θάλασσα, τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, τροφή και τέχνη της μαγειρικής, ενσωματωμένα στις ανθρώπινες συμπεριφορές.

Προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε οικουμενικά διαχρονικά θέματα ζωής και θανάτου, έρωτα και αγάπης, δέσμευσης ή ελευθερίας.

Ωστόσο, τελειώνοντας, ας μου επιτραπεί, να προτείνω εκ βαθέων την ανάγνωση του βιβλίου για να συναντήσει ο αναγνώστης την συγγραφέα και την πολυπλοκότητα της σκέψης, των ιδεών και τις βαθιές υπαρξιακές ανησυχίες της, που δεν είναι διαφορετικές από τις δικές μας, ως αναγνώστες.

Και ίσως απαντηθεί το ερώτημα, όχι μόνο ποιος σκότωσε τον Γιώργο Μαράτο αλλά τι τον σκότωσε, ποιο ανθρώπινο σκοτάδι μπορεί να αφαιρέσει τη ζωή ενός ανθρώπου;