Στην πραγματεία του αυτή, ο Σοπεγχάουερ υποστηρίζει ότι το θεμέλιο της ηθικής είναι η συμπόνια. Αυτή συνιστά το, κατά την άποψή του, αυθεντικά ηθικό ελατήριο των ανθρώπινων πράξεων, το μόνο που διαφοροποιείται τόσο από τον εγωισμό, ο οποίος έχει ως σκοπό την ικανοποίηση των ιδίων επιθυμιών, όσο και από την κακία, η οποία έχει ως σκοπό τον πόνο του άλλου. Η ηθική αυτή της συμπόνιας αντιδιαστέλλεται προς την καντιανή ηθική του δέοντος, την οποία ο Σοπεγχάουερ υποβάλλει σε ενδελεχέστατη κριτική. Έσχατο θεμέλιό της αποτελεί η μεταφυσική θέση του φιλοσόφου ότι όλα τα όντα, παρά τη φαινομενική διαφορετικότητά τους, κατ’ ουσίαν ταυτίζονται.
Η πραγματεία Περί του θεμελίου της ηθικής συγκαταλέγεται στα «μικρά» εκείνα συγγράμματα του Σοπεγχάουερ που πλαισιώνουν το κύριο έργο του (Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση), που συμπληρώνουν και αναπτύσσουν μια ορισμένη εκάστοτε θεματική η οποία, στο κύριο έργο, παρουσιάζεται συνοπτικότερα. Καθώς προοριζόταν για να υποβληθεί σε διαγωνισμό, πραγματεύεται το αντικείμενό της κατά τρόπο ιδιαίτερα εύληπτο και χωρίς ρητή αναφορά στη μεταφυσική του διάσταση. Συνιστά έτσι ένα από τα κλασικά έργα για το ζήτημα αυτό, μια επίκαιρη και σήμερα απάντηση στο κεντρικό πάντα αυτό φιλοσοφικό ζήτημα.

Απόσπασμα:

«Η συμπόνια προς τα ζώα συνδέεται με την καλοσύνη του χαρακτήρα τόσο άρρηκτα ώστε μπορεί κανείς να ισχυριστεί με βεβαιότητα ότι όποιος φέρεται απάνθρωπα στα ζώα δεν μπορεί να είναι καλός άνθρωπος. Η συμπόνια αυτή εκπηγάζει προφανώς από την ίδια πηγή από την οποία εκπηγάζουν και οι αρετές που πρέπει να επιδεικνύει κανείς απέναντι στους ανθρώπους».