Γράφει ο IrvinYalom: «H συνείδηση του εαυτού είναι ένα υπέρτατο δώρο, όσο η ζωή. Έχει όμως πολύ ακριβό κόστος: Την πληγή της θνησιμότητας». Γεννιόμαστε, ανθίζουμε, μαραζώνουμε και πεθαίνουμε. Πως δυνάμεθα να απολαύσουμε τη σύντομη ζωή μας; Ποια είναι η βασική αιτία της δυστυχίας μας;
Αυτά τα υπαρξιακά ερωτήματα βασάνισαν πολλούς φιλοσόφους από την αρχαιότητα. Απαντήθηκαν; Πόσο συνέβαλαν στις νέες προκλήσεις της μετανεωτερικότητας;
Ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος διακηρύσσει: Στενά τα όρια των δυνάμεων του ανθρώπου και πολλα τα δεινά που στομώνουν τη σκέψη του, ένα τόσο δα κομμάτι της ζωής βλέπουν οι άνθρωποι όσο ζουν κι’ ύστερα γοργοθάνατοι, πετούν σαν καπνός……….Ποιός τάχα καυχιέται πως βρήκε το «όλον;
Ο Εμπεδοκλής συνεχίζει: Διπλή είν’ η γέννηση των θνητών, διπλή και η φθορά τους……Άλλοτε η Αγάπη ενώνει τα πράγματα και τα κάνει ένα, κι’ άλλοτε η έχθρα της Φιλονικίας τα χωρίζει…
Οι στίχοι διατυπώνουν τον ισχυρισμό ότι η διττή διαδικασία επαναλαμβάνεται αέναα (κοσμικό γίγνεσθαι)και την εξηγούν με την εναλλασσόμενη δράση της Φιλότητος και του Νείκους (κοσμογονικές δυνάμεις). Ο Εμπεδοκλής συλλαμβάνει την έννοια της διττότητος όχι ως Ηρακλείτειο σύγκρουση, αλλά ως αέναη εναλλαγή των κοσμικών δυνάμεων, εντός του Σφαίρου, καθώς την συνεκτική δράση της Αγάπης και την χωριστική δράση του Νείκους.
Η επικράτηση της Αγάπης προκαλεί τη συνοχή, την αρμονία,την ισορροπία. Η επικράτηση της έχθρας αντίθετα προκαλεί τον κατακερματισμό,την οδύνη, τη σύγχυση,τον θάνατο.Το κοσμογονικό αυτό μοντέλο του κοσμικού γίγνεσθαι αφορά και τον ανθρώπινο μικρόκοσμο. Η διττότητα Φιλότης – Νείκος έχει μεγάλη εννοιολογική –φιλοσοφική συγγένεια με τη πολικότητα Ερως –Θάνατος, όπως διατυπώθηκε και αναπτύχθηκε από τον S. Freudστην αρχική του θεωρία για το ψυχικό όργανο. Άλλωστε ο S.Freud είχε μελετήσει και επηρεαστεί τα μάλα από την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Ο Επίκουρος υποστήριζε ότι βασική αιτία της ανθρώπινης δυστυχίας ήταν ο αδιάλειπτος φόβος μας για τον θάνατο. Διακηρύττει ότι σκοπός της ζωής είναι η ευδαιμονία και διακρίνει δύο είδη ηδονών.Τις καταστηματικές ηδονές και τις «εν κινήσει». Καταστηματικές ηδονές είναι η αταραξία κα η απονία ενώ στις «εν κινήσει» καταχώρησε τις ηδονές που προέρχονται από τις αισθήσεις και τις πρωτογενείς ανάγκες. Αυτός και οι μαθητές του ακολουθούσαν έναν άκρως λιτόν βίο ενώ στον Κήπο του συμμετείχαν άντρες και γυναίκες.
Η φιλία, η αταραξία,(απουσία παθών και ταραχής)και η απονία(ως η επιδίωξητης ηδονής και η αποφυγή του πόνου)συναποτελούσαν τα ιδεώδη της φιλοσοφίας τους. Ασκούνταν συστηματικά με διάφορες βιωματικές τεχνικές με στόχο την κατάκτησή τους. Σχετικά με τον φόβο του θανάτου διατυπώνει με σαφήνεια μία διανοητική σύλληψη:«Γιατί να φοβόμαστε τον θάνατο αφού δεν υπάρχει περίπτωση να τον αντιληφθούμε;» Και καθώς ό άνθρωπος είναι ον διανοητικό, η συνειδητοποίηση αυτή έχει κάποιο αντίκρυσμα.
Η κατάκτησητης ευδαιμονίας, ως κατάσταση ύπαρξης και ως απάντηση στον τρόμο του θανάτου, επιτυγχάνεται μέσω των αρετών (της σωφροσύνης,της γενναιότητας, της δικαιοσύνης και της φρόνησης) και αποτελεί στόχο τουλάχιστον για τους Επικούρειους, Πλατωνικούς, Στωικούς (με κάποιες μικρές θεωρητικές διαφοροποιήσεις). Ο Ζήνων όρισε την ευδαιμονία ως «ζωή που ρέει απρόσκοπτα» σαν τη ροή του ποταμού. Κατά τους Στωικούς, Ευδαίμων δεν θεωρείται αυτός που εκπληρώνει τις επιθυμίες του. Θεωρείται αυτός που έχει κατακτήσει τη γαλήνη,την ηρεμία, την απάθεια. Η απάθεια στους Στωικούς σημαίνει μακάρια ψυχική κατάσταση, διαρκή ψυχική ευφορία, συνοδευόμενη από δημιουργικότητα και νοητική εγρήγορση.
Οι θεωρήσεις των Επικούρειων, Στωικών, Πλατωνικών δεν περιορίζονταν σε διανοητικές συλλήψεις και ανάπτυξη θεωριών αλλά πρότειναν μια σειρά από ασκήσεις, δια βίου στην καθημερινότητα, όπως απαγγελίες αφορισμών, καθημερινή αναδρομή πριν τον βραδυνό ύπνο στη συμπεριφορά τους, στη διάρκεια της μέρας, καταγραφή ημερολογιακή, ασκήσεις εγκράτειας των επιθυμιών, εξέταση και διερεύνηση της αλήθειας των εντυπώσεων, πειθαρχίες του νου, έλεγχος των παθών, τη μη προσκόλληση σε αντικείμενα, σχέσεις, καταστάσεις, τη μελέτη κειμένων και την πρακτική εφαρμογή τους.
