Η Πόλη του Δον Κιχώτη

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Από την τόσο πρωτότυπη εισαγωγή του Άκη Παραφέλα. Που ο εκφρασμένος στόχος του σ’ αυτό το βιβλίο είναι να φτιάξει μία πόλη που να έχει το όνομα αυτού του σημαντικού Αυστριακού ποιητή. Μία χάρτινη πόλη με ζωντανά γράμματα να κυκλοφορούν στους δρόμους της.  Kαι σιγά σιγά τοποθετεί το ένα πάνω στο άλλο τα οικοδομικά του υλικά και ξετυλίγει ένα νήμα μέσα στη λαβυρινθώδη αυτή νέα πόλη. Μας μοιράζει οδηγούς και χάρτες. Ο ασβέστης των σπιτιών της πόλης του έχει χρώμα κόκκινο από το ταραγμένο μισό του εικοστού αιώνα. Η αρχή του κουβαριού βρίσκεται στη γέννηση του ποιητή στην Αυστρία, στην εβραϊκή καταγωγή του, στη δολοφονία του πατέρα του από τη Γκεστάπο, στη μετανάστευσή του στην Αγγλία και εκεί σε μία ακτιβιστική δράση που θα κρατήσει σε όλη του την περιπετειώδη ζωή καθώς και στην επαφή του με διάφορα σημαντικά πρόσωπα, γερμανόφωνους ποιητές και ποιήτριες της εποχής του. Εδώ θα μπορούσε η εισαγωγή του Παραφέλα να τελειώσει και θα ήταν ήδη μία πολύ κατατοπιστική παρουσίαση του ποιητή. Όμως η πρόθεση του Παραφέλα δεν είναι να σκιαγραφήσει ένα πορτρέτο, αλλά να ζωντανέψει τον ποιητή και τον κόσμο του. Να παρουσιάσει την απάντησή του Fried στο τεράστιο ερώτημα που προέκυψε αμείλικτο  μετά το Ολοκαύτωμα, αν μπορεί δηλαδή να υπάρξει ποίηση και γενικότερα τέχνη μετά από την τεράστια διαστροφή και απόκλιση από την ανθρώπινη φύση που συνέβη τότε. Ο Fried δεν «κηρύττει ποιητικό αναχωρητισμό» γράφει ο Παραφέλας, δεν λακίζει, δεν αποχωρεί από την πραγματικότητα, αλλά συγκρούεται μαζί της. Τα ποιήματά του θα αποτελέσουν «βολές στον αέρα», «αγκιτάτσιες κινδύνου» αφού αυτός είναι και ο ρόλος κάθε ανθρώπου που υπηρετεί τη γραφή, να προειδοποιεί και να στρατεύεται όχι απαραίτητα σε μία συγκεκριμένη παράταξη, αλλά στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του. Οξυμμένη κοινωνική συνείδηση λοιπόν, άλλη μία πινακίδα στους δρόμους της πόλης που κτίζει ο Παραφέλας.

Ποιητής και ο ίδιος, ως γνήσιος flaneur, στη συνέχεια θα μας ξεναγήσει σε όλα τα μικρά στενά και τις μεγάλες πλατείες της ποιητικής του Fried.  Σε μία από τις περιπλανήσεις του θα εισέλθουμε σε μία βιβλιοθήκη γεμάτη από συγγράματα μελετητών του Fried για να κατανοήσουμε καλύτερα την αμφισβήτηση του ποιητή για τη δομημένη και συμβατική πραγματικότητα, αλλά και για την ίδια τη γλώσσα.  Για την άρθρωση της συμβατικής «αλήθειας» και την αναίρεση της, για τους συνεχείς πειραματισμούς του με τη γλώσσα, για τη γλωσσική κριτική ως κριτική της κυρίαρχης ιδεολογίας. Μέσα στους νευρώνες της πόλης που ολοένα και περισσότερο διακλαδίζεται, διαδηλώνει ένα πλήθος λέξεων πολιτικών και αγωνιστικών, αφού όπως γράφει ο Παραφέλας: « στο έργο του Fried η πολιτική δεν συνιστά απλώς περιεχόμενο, αλλά καθίσταται κοινωνική πράξη». Ο Fried διαβάζει τους στίχους του σε ανοιχτά αμφιθέατρα, συντάσσεται με την εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση, αντιτίθεται με τη γραφή του στον πόλεμο του Βιετνάμ, στέκεται αλληλέγγυος με τους Παλαιστίνιους με σημαντικό προσωπικό κόστος, γίνεται ο «ταραξίας ποιητής». Τα ποιήματά του αποτυπώνονται σε πανό, γκράφιτι, γίνονται σύνθημα. Και στο σημείο αυτό συναντάμε μία γέφυρα. Ανάμεσα στην πολιτική διάσταση του ποιητή και στην ανθρώπινη, υπαρξιακή και τρυφερή υπόσταση των ποιημάτων του που έχουν θέμα όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης φύσης. Η συνύπαρξη πολιτικού και υπαρξιακού στοιχείου, με την άρνηση του ποιητή να εμπορευματοποιήσει την ανθρώπινη επαφή. Στο τέλος των δύο πλευρών αυτής της γέφυρας γράφει ο Παραφέλας συναντάμε μία πλάκα με χαραγμένη την εμβληματική φράση του Fried.  «Το πραγματικό καθήκον του διανοούμενου είναι πάντα ο αγώνας του ενάντια στην αλλοτρίωση».

Στη συνέχεια σε μία παμπ θα ακούσουμε τα ποιήματα του ποιητή σε διάφορες γλώσσες στις οποίες έχει μεταφραστεί. Υπάρχουν λόγοι εξηγεί ο Παραφέλας που ο ποιητής δεν μεταφράστηκε σε μεγάλη έκταση στην Ελλάδα. Ένας σημαντικός: η τολμηρή κριτική του και προς τα δεξιά και προς τα αριστερά.

Χανόμαστε σε στοές, με σκιερά και ολισθηρά σημεία. Είναι οι μεταφραστικές προσπάθειες, ο λόγος που αποφασίζουν οι δύο μεταφραστές το εγχείρημα, οι δυσκολίες που παρουσιάζονται, η λογική της ανθολόγησης των ποιημάτων που επέλεξαν. Η συμμετοχή στο βιβλίο φίλων και συνεργατών αλλά και του εκδότη.

Προσωπικός πάντα στις αναφορές του ο Παραφέλας, δίνει στον χαρακτήρα αυτής της περιπλάνησης έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Η πόλη που φτιάχνει, αυτή στην οποία έχουμε περιηγηθεί, στο τέλος αποχωρεί. Όμως οι φανοστάτες που υπήρξαν σε όλους τους δρόμους της έχουν ήδη διαχύσει το φως τους στα ποιήματα που θα ακολουθήσουν.

Παραθέτω δύο από τα μεταφρασμένα ποιήματα του βιβλίου:

Το πρώτο σε μετάφραση του Γιώργου Λίλλη, ενδεικτικό πάρα πολύ για τις προθέσεις και την ιδεολογία του Fried, αλλά και ίσως αυτό που θα έπρεπε να είναι ο στόχος κάθε ποιητή και κάθε ποιήτριας.

ΙΣΩΣ ΟΜΩΣ

Τα μεγάλα μου λόγια

δεν θα με προστατεύσουν από τον θάνατο

όπως και τα μικρά μου λόγια

δεν θα με προστατεύσουν από τον θάνατο

καμία λέξη

ούτε ακόμη και η σιωπή ανάμεσα

στα μεγάλα και τα μικρά μου λόγια

δεν θα με προστατεύσει από τον θάνατο

.

Ίσως όμως

κάποια

από αυτά τα λόγια

και ίσως

ειδικά τα μικρότερα

ή ακόμα και μόνο η σιωπή

ανάμεσά τους

προστατέψουν μερικούς άλλους από τον θάνατο

όταν εγώ θα ’χω πεθάνει.

Το δεύτερο ποίημα σε μετάφραση του Άκη Παραφέλα δείχνει όλη την κοινωνική συνείδηση του ποιητή, την υποδόρια καταλυτική του ειρωνεία, την αντίδρασή του αλλά και την διορατική προειδοποίησή του για μία πραγματικότητα που είναι προ των πυλών. Εύστοχο, αλλά και με θαυμαστή οικονομία, κάθε στίχος μαχαιριά.

ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΩΝ ΣΦΑΓΕΙΩΝ

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω απ’ την Ευρώπη

η βρώμικη φήμη

πως αν έρθει νέος πόλεμος

η Ευρώπη ολόκληρη

θα κινδυνέψει να γίνει ένα σφαγείο

Εργάτες εκδοροσφαγείς! Αντισταθείτε!

Τούτος ο παραλληλισμός

είναι βαριά συκοφαντία!

Στοχοποιεί όχι μονάχα

κάθε ευυπόληπτο

και υγειονομικώς ευνομούμενο σφαγείο

αλλά και αυτή την ίδια

την κοινωνικά ωφέλιμη εργασία σας!

Σφαγεία όλων των χωρών

ενωθείτε!

Δεν έχετε να χάσετε τίποτε

πέρα απ’ αυτήν την απαίσια φήμη!»

Έχετε έναν κόσμο να κερδίσετε!

Και τέλος θα παραθέσω ένα ποίημα που με άγγιξε προσωπικά, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο σ’ αυτή τη συλλογή, ίσως γιατί θεωρώ ότι είναι η ερμηνεία των λέξεων ποιητής, ποιήτρια, ή αυτό που θα έπρεπε να είναι η ερμηνεία τους.  Σε μετάφραση του Άκη Παραφέλα:

ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ: ΔΙΑΦΥΓΗ

Όταν κάποτε επέστρεψε

βρήκε το πιο φθηνό ξενοδοχείο

γι αυτόν, για το κατάκοπο άλογό του

και για τον Σάντσο του

.

τ’ άλλο πρωί αντίκρισε

ψηλά στην είσοδο του πανδοχείου

μια επιγραφή: ΕΔΩ ΜΕΝΕΙ Ο ΗΡΩΑΣ

ΤΟΥ ΞΑΚΟΥΣΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

.

Αμέσως πλήρωσε

«Ούτε εδώ μπορούμε να μείνουμε»

είπε στους πιστούς συνοδοιπόρους του

και τράβηξε λυπημένος μακριά απ’ την πόλη

Τέλος στο επίμετρο αυτού του εντυπωσιακού βιβλίου παρατίθεται ένα δοκίμιο ποιητικής του ίδιου του ποιητή, μεταφρασμένο από την Φωτεινή Πετεινάρη. Ο ποιητής με θαυμαστό τρόπο απαντά στο ερώτημα: τι αλλάζει η λογοτεχνία. Γράφει ο Erich Fried στο δοκίμιό του αυτό: «Το πιο ουσιώδες για έναν συγγραφέα είναι να προσπαθήσει να μη γίνει ο ίδιος απαθής και με τον τρόπο αυτό να παρακινήσει και τους άλλους να αντισταθούν στην απάθεια.». Τελειώνει με μία φράση που νομίζω ότι μπορεί να αποτελέσει έμβλημα για όλους τους ανθρώπους που γράφουν. «Οφείλουμε όπου και όποτε μπορούμε, πάντα να σπάμε τα κλισέ του πολιτισμού που υπηρετούν την προστασία της απανθρωπιάς.»

Σημαντικό λοιπόν το αποτέλεσμα της συνεργασίας των δύο ποιητών Γιώργου Λίλλη και Άκη Παραφέλα, εξαιρετική η επιλογή των ποιημάτων του Fried που ανθολόγησαν και πολύ πετυχημένη η μετάφρασή τους αφού η γλώσσα ρέει απρόσκοπτα και οι λέξεις είναι πολύ καλά ακονισμένες. Ατμοσφαιρικά και ταιριαστά και τα σχέδια της Βίκυς Μπρούσαλη. Ένα σημαντικό βιβλίο για τους ανθρώπους που γράφουν, για τους ανθρώπους που δεν γράφουν, για τους ανθρώπους που ενεργούν, για τους ανθρώπους που σκέφτονται, γι’ αυτούς που δεν αρκούνται στην πραγματικότητα, γι’ αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο.