Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη συλλογή της Τασούλας Τσιλιμένη υπάρχει μία ερώτηση στην οποία πρέπει να απαντήσουμε.
Ποια είναι άραγε η μυστηριώδης γυναίκα δέντρο, που το όνομά της έδωσε τον τίτλο στη συλλογή της Τασούλας Τσιλιμένη;
Ας δούμε το βιογραφικό της σημείωμα λοιπόν:
Η γυναίκα δέντρο
Η μητέρα της ήτανε ρίζα.
Αλλάζει χρώμα όπως τα δέντρα.
Επιβιώνει στο έδαφος και στο υπέδαφος σε περίοδο μακράς ξηρασίας.
Την άνοιξη χέρια πόδια μαλλιά
μπουμπούκια ανθίζουν.
Ντύνεται τα χρώματα των εποχών
που δεν γεννήθηκαν ακόμη,
μικρά έντομα φωλιάζουν στο μυαλό της.
Στον κορμό και στα κλαδιά της
υποδόρια και αργόσυρτα
κυκλοφορούν τα όνειρα.
Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε γι΄αυτή η γυναίκα λοιπόν που μπορεί και να είναι το alter ego της ποιήτριας; Τι γνωρίζουμε για το ποιητικό υποκείμενο; Είναι γήινη, αφού οι ρίζες της μπήγονται στο χώμα. Είναι αισθησιακή αφού την άνοιξη ανθίζουν ερωτικά μπουμπούκια στο κορμί της. Είναι διαισθητική και διεισδυτική αφού ντύνεται χρώματα εποχών αγέννητων ενός απροσδιόριστου μέλλοντος. Τέλος και αυτό είναι το πιο σημαντικό, οι καρποί του παράξενου αυτού δέντρου, της γυναίκας-δέντρο είναι φουσκωτά όνειρα γεμάτα χυμό αφού στις φλέβες της ρέει ατόφια η ποίηση. Αλλά αντιπροσωπεύει και τη συνέχεια αφού όλα στη φύση ανακυκλώνονται.
Αυτή είναι και η ποιητική γραφή της Τασούλας Τσιλιμένη. Με απλές λέξεις, χωρίς τυμπανοκρουσίες και περισπούδαστες εκφράσεις, χωρίς φανφαρονισμούς και μελοδραματισμούς, η Τασούλα Τσιλιμένη με τρόπο απόλυτα ακριβή και συνεπή μας παρουσιάζει την ανατομία του έρωτα και της μοναξιάς, με φωνή χαμηλών τόνων που ωστόσο διαπερνά το σκοτάδι με τα φωνήεντα και τα σύμφωνά της και το κάνει διάτρητο. Στρέφεται στις βαθιές της ρίζες και βάζει κι αυτή ένα λιθαράκι στο αιώνιο και τεράστιο ψηφιδωτό της ερωτικής ποίησης.
Ας θυμηθούμε λίγο το πασίγνωστο τετράστιχο της Σαπφούς:
Το φεγγαράκι έγειρε
κι η Πούλια. Mεσονύχτι.
Περνά η ώρα. Μα εγώ
κοιμάμαι μοναχή μου.
(μετάφραση Βάιος Λιαπής)
Γράφει η Τσιλιμένη στο ποίημα ΟΙ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ:
και το φεγγάρι
που νύχτα με τη νύχτα γεμίζει από απουσία
από άλλα σημεία του ορίζοντα ξεχωριστά θα το κοιτάμε,
αφού -σου λέω-να σ´ αγκαλιάσω απόψε δεν μπορώ
κι ούτε τη γεύση τσίπουρου στα χείλη σου να αφήσω
σαν φυλλαράκι ξέπνοο που κολυμπά στη θάλασσα
αθόρυβα θα βυθιστώ στη λίμνη από σιωπή
που κάτω απ´ το κρεβάτι μου χρόνια τώρα κοιμίζω.
Ως που εκτείνεται αυτή η γέφυρα που ενώνει το τότε με το τώρα, το αρχαίο με το σύγχρονο, τον έρωτα με τη μοναξιά; Μία γυναίκα μόνη, μία ποιήτρια μόνη που κοιτάει το φεγγάρι μέσα στους αιώνες και αποτυπώνει τη στιγμή, γιατί η ποίηση είναι συνέχεια και κανένα ποίημα δεν είναι αποκομμένο από το παρελθόν του. Υπάρχει ένα νήμα, μία αόρατη κλωστή, μία τρίχα από τα μαλλιά που ενώνει όλες τις ποιήτριες όλων των εποχών γιατί τα συναισθήματα είναι διαχρονικά, και ο έρωτας ήταν πάντα έρωτας και η μοναξιά πάντα ήταν μοναξιά.
Στο εξαιρετικό ποίημα ΑΛΕΞΙΚΕΡΑΥΝΟ γράφει η Τσιλιμένη
Αλεξικέραυνο
Κάποτε βρίσκει τρόπο το σκοτάδι
και μέσα μου ξυπνά
την αρχαία γλώσσα της Σελήνης,
-τότε που ακόμα δεν είχαν γεννηθεί οι λέξεις-
που αιώνες μέσα μου ανυποψίαστα κοιμάται.
Αλεξικέραυνο γίνεται τότε η κραυγή μου
οργή
θυμός
παράπονο
για την Απουσία σου.
Αυτή την αρχαία γλώσσα λοιπόν που τη συλλαβίζουμε όλοι οι άνθρωποι αιώνες τώρα, τη γλώσσα της βαθιάς υπαρξιακής μοναξιάς, της επιτακτικής ανάγκης για τον Άλλο, αυτή την άγνωστη γλώσσα που μεταφράζουμε από σιωπή σε λέξεις χρησιμοποιεί και η Τασούλα Τσιλιμένη. Είναι μία γλώσσα τόσο παλιά και τόσο σύγχρονη μαζί. Η γυναίκα δέντρο αντλεί δύναμη από τις ρίζες της, στριφογυρίζει μέσα στον χρόνο και στον χώρο και αποτίει φόρο τιμής στον Θεό της έκστασης και του πόνου.
Υπάρχει κάτι πολύ άμεσο και εξομολογητικό στον τρόπο που γράφει η Τασούλα Τσιλιμένη. Είναι σαν να ψιθυρίζει κάτι μέσα στη νύχτα στο αυτί του αναγνώστη, σαν να του χαρίζει κάτι πολύτιμο, τρυφερό και ολόδικό της, σαν να εκμυστηρεύεται, σαν να εκθέτει και να εκτίθεται και ταυτόχρονα να παραμένει απρόσιτη και αναλλοίωτη, αφού κάθε τι προσωπικό μετατρέπεται την ίδια στιγμή σε καθολικό. Και ιδού η δύναμη της ποιητικής της Τασούλας Τσιλιμένη. Ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός του μυστηρίου της γυναίκας- δέντρο.
Η ποιήτρια συνδέεται με τη φύση με έναν τρόπο υπερβατικό και εκεί βρίσκει τη συνέχεια και την ολότητα. Η Ομορφιά, ο έρωτας, ο πόθος αλλά και ο θάνατος αντανακλώνται στη φύση που και αυτή με τη σειρά της επηρεάζει και έχει αντίχτυπο στα συναισθήματα της ποιήτριας.
Τίποτα πιο όμορφο
απ´ το φλύαρο φούλι
και το μοναχικό τζιτζίκι
με την πανάρχαια μελωδία τόπων άλλων.
Τίποτα πιο όμορφο απ´ τις τρίλιες της νύχτας
που αγκαλιάζει την Άχνη
ενώ ανασαίνει σε ακρόβραχα
στη σκιά των αγγέλων
από τα δώδεκα τάγματα του Ήλιου.
(Άχνη)
Όταν ανοίξει κανείς τη συλλογή της Τσιλιμένη πούπουλα από φτερά αγγέλων πετούν ανάμεσα στα γράμματα. Λεπταίσθητη, τρυφερή, ρομαντική, λυρική η γραφή της έχει πολλά χαρακτηριστικά από τον Ρομαντισμό.
Τέλος ο θάνατος της γυναίκας δέντρο δεν είναι τίποτε άλλο παρά επιστροφή στην αρχική της πατρίδα την φύση, τα θρύψαλα του αστεριού της θα σκορπίσουνε όπως γράφει στο ποίημα ΘΡΥΨΑΛΑ, σ’ ένα λιβάδι ή στις απόκρημνες πλαγιές του Ολύμπου.
Υπάρχει ένα Εγώ μέσα στη συλλογή που άλλοτε είναι εκστατικά ευτυχισμένο και άλλοτε σπαρακτικά μοναχικό. Άλλοτε και τα δύο. Ένα Εγώ όμως που δεν παραμένει περίκλειστο αλλά απλώνεται γενναιόδωρα και γίνεται Εμείς.
Η Τσιλιμένη δεν έχει καμία ψευδαίσθηση. Σκιές είμαστε που διασχίζουμε αστραπιαία τον χώρο και τον χρόνο για να χαθούμε.
Οι βολβοί μεγαλώνουν στο σκοτάδι
Υπόσχονται την άνοιξη
Τα σώματά μας στην κατάληξη θα τους συναντήσουν.
Και θα ‘ναι αυτός ο δικός μας παράδεισος.
Σκοτάδι που θρέφει ζωή
Φύλλα που χάνονται
όπως και οι σκιές μας
σε μια αλέα με πορφυρά φύλλα
χωρίς να αφήνουν κανένα σημάδι.
(Φθινόπωρο θάναι)
Όμως ακόμα και η υπαρξιακή της αγωνία είναι ελεγχόμενη, γλυκιά, νοσταλγική και η πίκρα της κρύβει μέσα μία αποδοχή και μία τρυφερότητα.
κι αναρωτήθηκα αν έχει κρυφτεί κάτι απ’ τις σκιές μας,
ή απ’ το σχήμα των δακτύλων μας,
αν οι λέξεις που ανταλλάξαμε
χάθηκαν στην απεραντοσύνη του πελάγους
ή αν όλα αυτά, φύκια ξεριζωμένα,
σαπίζουν απαρηγόρητα
στις πιο βαθιές του βράχου κόχες.
(Απεραντοσύνη)
Η Τασούλα Τσιλιμένη γράφει και ένα παράθυρο στο στήθος της ανοίγει στην κυματισμένη θάλασσα των συναισθημάτων. Παράλληλα το βλέμμα της είναι αρχαίο, κοιτάζει πολύ πίσω γιατί γνωρίζει πολύ καλά την αρχαία ελληνική γραμματεία και γι’ αυτό στην ποίησή της υπάρχουν παντού ανεπαίσθητα ίχνη μίας ιστορίας που συνεχίζεται μέσα στους αιώνες.
Η Τασούλα Τσιλιμένη ακούει τους μακρινούς απόηχους, έχει ενσωματωμένο ένα βαρόμετρο που καταγράφει τις ελάχιστες διακυμάνσεις του ανέμου, ένα θερμόμετρο για την εναλλαγή της θερμοκρασίας των σύννεφων, παιδί της φύσης επικοινωνεί άμεσα και απρόσκοπτα μαζί της.
Η γυναίκα δέντρο είναι μία γυναίκα διαχρονική αλλά και πολύ ανθρώπινη. Βιώνει τον έρωτα, τον πόθο, τη μοναξιά και αποδέχεται τον θάνατο γιατί ίσως ενδόμυχα γνωρίζει πως τίποτε δεν χάνεται και πως έστω ως μία ανεπαίσθητη σκιά στο πρόσωπο του φεγγαριού η ποίηση πάντα θα διασώζεται.
