Ο μύθος της Σαλώμης είναι γνωστός κυρίως από την Καινή Διαθήκη, συγκεκριμένα από το Κατά Μάρκον και το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλια. Σαλώμη ήταν η κόρη της Ηρωδιάδας και του Ηρώδη Φίλιππου, αν και είναι πιο γνωστή ως η ανιψιά και θετή κόρη του Ηρώδη Αντύπα. Σύμφωνα με τον μύθο, η Ηρωδιάδα κρατούσε μίσος εναντίον του Ιωάννη του Βαπτιστή, επειδή την κατηγορούσε για τον παράνομο γάμο της με τον Ηρώδη Αντύπα. Σε ένα συμπόσιο που διοργάνωσε ο Ηρώδης Αντύπας, η Σαλώμη χόρεψε, ύστερα από θερμή παράκλησή του, μπροστά στους καλεσμένους και εντυπωσίασε τόσο πολύ τον Ηρώδη, που της υποσχέθηκε οποιαδήποτε επιθυμία της μέχρι και το μισό βασίλειό του. Κατόπιν συμβουλής της μητέρας της, η Σαλώμη ζήτησε το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή επί πίνακι. Ο Ηρώδης, αν και στενοχωρημένος, δεν μπορούσε να παραβεί την υπόσχεσή του και έτσι ο Ιωάννης αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του παραδόθηκε στη Σαλώμη.
Αυτός ο ευαγγελικός μύθος μετατράπηκε σε ένα λογοτεχνικό μύθο στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα μεταξύ των συγγραφέων της Παρακμής, των Αισθητιστών και των Συμβολιστών. Αποτέλεσε γι’ αυτούς ένα πολυδιάστατο και βαθιά συναρπαστικό πεδίο, που αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές, πολιτιστικές και φιλοσοφικές ανησυχίες της εποχής τους. Αυτές οι τρεις λογοτεχνικές τάσεις, αν και διαφορετικές στις προσεγγίσεις και τις θεματικές τους, συνδέονται μέσω μιας κοινής αναζήτησης για την υπέρβαση της πραγματικότητας και την αναζήτηση βαθύτερων νοημάτων.
Ο όρος “Παρακμή” αναφέρεται σε μια καλλιτεχνική και λογοτεχνική τάση που εμφανίστηκε κυρίως στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του τέλους του 19ου αιώνα. Οι συγγραφείς της Παρακμής, όπως ο Charles Baudelaire και ο Joris-Karl Huysmans, ανέπτυξαν έργα που αντικατοπτρίζουν την αίσθηση του εκφυλισμού και της ηθικής κατάπτωσης της κοινωνίας. Η Παρακμή χαρακτηρίζεται από έναν έντονο αισθησιασμό, την απόρριψη της παραδοσιακής ηθικής και τη διερεύνηση των σκοτεινών και αμφιλεγόμενων πλευρών της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Baudelaire, π.χ. με την ποιητική του συλλογή “Τα Άνθη του Κακού”, εισήγαγε θέματα, όπως η φθορά, ο θάνατος, και η αμαρτία, αναδεικνύοντας την αισθητική της ασχήμιας και του ωραίου στον εκφυλισμό. Ο Huysmans, με το μυθιστόρημά του “À rebours” (“Αντίθετα”), δημιούργησε έναν ήρωα που ενσαρκώνει την πλήρη απόρριψη της κοινωνικής συμβατικότητας και την αναζήτηση της απόλαυσης μέσω της αισθητικής εμπειρίας.
Ο Αισθητισμός αποτελεί ένα κίνημα που εστιάζει στην ιδέα ότι η τέχνη υπάρχει για την ίδια την τέχνη (“l’art pour l’art”). Οι αισθητιστές συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο Oscar Wilde και ο Walter Pater, ανέπτυξαν την πεποίθηση ότι η τέχνη δεν πρέπει να έχει ηθικούς ή διδακτικούς στόχους, αλλά να εκτιμάται για την ομορφιά της και μόνο. Ο Oscar Wilde, με έργα όπως “Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι” και “Η Σημασία του να Είναι Κανείς Σοβαρός”, προώθησε την ιδέα ότι η ζωή πρέπει να αντιγράφει την τέχνη, και όχι το αντίστροφο. Το έργο του χαρακτηρίζεται από πνευματώδη διάλογο, λεπτότητα και έναν έντονο αισθησιασμό. Ο Walter Pater, στο δοκίμιό του “Οι Αναγεννησιακοί”, υποστήριξε την έννοια της “έντονης ζωής” μέσω της τέχνης και της αισθητικής εμπειρίας.
Ο Συμβολισμός, ως λογοτεχνικό κίνημα, εμφανίστηκε στη Γαλλία τη δεκαετία του 1880 και επηρεάστηκε βαθιά από τον Baudelaire. Οι συμβολιστές ποιητές, όπως ο Stéphane Mallarmé και ο Paul Verlaine, αναζήτησαν να αποδώσουν τις εσωτερικές πραγματικότητες και τα συναισθήματα μέσω συμβόλων και αλληγοριών, απορρίπτοντας την άμεση περιγραφή και τον ρεαλισμό. Ο Mallarmé, π.χ. με τα έργα του, επιδίωξε να δημιουργήσει μια “μαγική γλώσσα” που θα μπορούσε να αποδώσει την ουσία των ιδεών και των συναισθημάτων, υπερβαίνοντας τις περιορισμένες δυνατότητες της καθημερινής γλώσσας. Ο Verlaine, με την ποιητική του συλλογή “Les Poètes Maudits” (“Οι Καταραμένοι Ποιητές”), προώθησε την ιδέα του ποιητή ως προφήτη και οραματιστή, απομονωμένου από την κοινωνία.
Οι λογοτεχνικές τάσεις, λοιπόν, της Παρακμής, του Αισθητισμού και του Συμβολισμού ανήκουν σε μια εποχή έντονης καλλιτεχνικής και φιλοσοφικής αναζήτησης στην Ευρώπη, που αντικατοπτρίζει τις αντιφάσεις και τις εντάσεις της εποχής. Μέσω της απόρριψης της παραδοσιακής ηθικής, της εστίασης στην αισθητική εμπειρία και της αναζήτησης του υπερβατικού, αυτοί οι συγγραφείς συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός νέου λογοτεχνικού μύθου, του μύθου της Σαλώμης, που συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί μέχρι σήμερα.
Η “Σαλώμη”, ειδικότερα, του Oscar Wilde είναι ένα από τα πιο εμβληματικά και αμφιλεγόμενα έργα του, γραμμένο το 1891 και αρχικά απαγορευμένο στο Λονδίνο. Το έργο πραγματεύεται την ιστορία της Σαλώμης, η οποία ερωτεύεται τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (Γιοχανάν) και επειδή ο προφήτης αρνείται τον έρωτά της, εκείνη μετά τον χορό των επτά πέπλων απαιτεί το κεφάλι του σε δίσκο. Τελικά, κι εκείνη φονεύεται με εντολή του Ηρώδη, επειδή αρνήθηκε τον έρωτά του.
Η “Σαλώμη” του Ο. Wilde είναι βαθιά ριζωμένη στον αισθητισμό, ένα καλλιτεχνικό κίνημα που επικεντρώνεται στην αισθητική εμπειρία και την ομορφιά. Ο Wilde χρησιμοποιεί πλούσια και ποιητική γλώσσα, γεμάτη με έντονα χρώματα και αισθησιακές εικόνες, για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που είναι ταυτόχρονα εκθαμβωτική και απειλητική. Ο χαρακτήρας εξάλλου της Σαλώμης αντιπροσωπεύει την επικίνδυνη και καταστροφική φύση της επιθυμίας. Η εμμονή της με τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και η τελική απαίτησή της για το κεφάλι του αποκαλύπτουν την καταστροφική δύναμη της ανεκπλήρωτης επιθυμίας. Η Σαλώμη είναι μια φιγούρα που συμβολίζει την καταστροφική φύση της ερωτικής εμμονής και της εξουσίας που ασκεί αυτή η εμμονή πάνω στους ανθρώπους. Επανερμηνεύοντας μάλιστα ο O. Wilde τον μύθο της αμφισβητεί στην ουσία τις παραδοσιακές αντιλήψεις. Έτσι, αν και η Σαλώμη θεωρείται ως σύμβολο της αμαρτίας και της σεξουαλικής διαφθοράς, ωστόσο παρουσιάζεται επίσης ως θύμα των δικών της επιθυμιών και της κοινωνίας στην οποία ζει.
Η δυναμική ανάμεσα στους χαρακτήρες – τον Ηρώδη, τη Σαλώμη και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή – υπογραμμίζει τις αντιφάσεις και τις εντάσεις της ανθρώπινης φύσης. Ο Ηρώδης, με την αδυναμία του να αρνηθεί τη Σαλώμη, παρουσιάζεται ως ένας αδύναμος ηγέτης, ενώ η Σαλώμη ενσαρκώνει την απόλυτη δύναμη της επιθυμίας και της καταστροφής.
Η “Σαλώμη” προκάλεσε αίσθηση και αντιδράσεις λόγω της τολμηρής της θεματολογίας και της ερωτικής της έντασης. Το έργο θεωρήθηκε σκανδαλώδες για την εποχή του και απαγορεύτηκε αρχικά από τη βρετανική λογοκρισία. Ωστόσο, η επιρροή του ήταν βαθιά, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις τέχνες. Η “Σαλώμη” αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένων των εκφραστών του Συμβολισμού και της Art Nouveau.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η “Σαλώμη” του O. Wilde είναι ένα έργο που συνεχίζει να προκαλεί και να μαγεύει το κοινό. Η εξαιρετική χρήση της γλώσσας, η πολυπλοκότητα των χαρακτήρων και τα θέματα της επιθυμίας και της εξουσίας καθιστούν το έργο αυτό μια από τις πιο σημαντικές συνεισφορές του Wilde στη θεατρική λογοτεχνία, γιατί δεν δημιουργεί μόνο ένα δράμα, αλλά και έναν καθρέφτη των σκοτεινών πτυχών της ανθρώπινης ψυχής.
Και τώρα η αποκάλυψη:
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί μια δοκιμή γραφής ενός κειμένου με τη βοήθεια της εφαρμογής chat gpt της Τεχνητής Νοημοσύνης. Διάλεξα ένα θέμα λίγο άγνωστο στους πολλούς για να προκαλέσω το ενδιαφέρον τους. Έτυχε να έχω ασχοληθεί με αυτό προκειμένου να γράψω μια εισήγηση για ένα συμπόσιο ποίησης. Είχα δηλαδή κάποια γνώση του θέματος και θα μπορούσα ασφαλώς να αναζητήσω σε διάφορα sites συμπληρωματικές πληροφορίες. Άλλο πράγμα όμως οι ανακατεμένες πληροφορίες κι άλλο η σύνθεση ενός κειμένου σε χρόνο dt. Αποφάσισα να προσφύγω για πρώτη φορά στην εφαρμογή chat gpt της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τι την έχουμε άλλωστε!
Άρχισα λοιπόν να δίνω εντολές ακολουθώντας τις προθέσεις μου για το κείμενο που ήθελα να γράψω για το Περί ου.
–Γράψε μου ένα μικρό κείμενο για τον μύθο της ευαγγελικής Σαλώμης.
Τακ τακ τακ τακ, σε 10 δευτερόλεπτα μου τον πετάει περιφρονητικά πάνω στην οθόνη μου σε μια παράγραφο. Ξαφνιάστηκα, αλλά σκέφτηκα ότι αυτό που ζήτησα ήταν πολύ εύκολο. Το ξέραμε κι από το δημοτικό. Θα το ρωτήσω κάτι δύσκολο, άκρως φιλολογικό και εξειδικευμένο, για να δω πώς και πόσο γρήγορα θα αντιδράσει.
— Είχε κάποια συνέχεια, κάποια απήχηση στους μεταγενέστερους;;
Μόλις τέλειωσα την τελευταία μου λέξη, αμέσως τακ τακ τακ τακ μου έριξε κατάμουτρα την 2η παράγραφο του κειμένου μου. Έκρυψα την ταραχή μου και του έδωσα άλλη εντολή:
— Γράψε μου τι εννοείς με το συγγραφείς της Παρακμής. Δεν ξέρω και πολλά πράγματα γι’ αυτούς. Ούτε για τον αισθητισμό και τον συμβολισμό ξέρω, είπα για να μπλοφάρω!
–Τακ τακ τακ τακ, ένα τικ ακόμη κι ένα τακ και να τρεις παράγραφοι για τα τρία αυτά λογοτεχνικά ρεύματα και μια μικρότερη ως συμπέρασμα για τη δημιουργία του «λογοτεχνικού μύθου της Σαλώμης». Τις διάβασα. Έμεινα! Πλούσια πληροφόρηση, δύσκολα πράγματα με σωστή επιστημονική έκφραση! Και μόνο μέσα σε 20 δευτερόλεπτα! Θα σκίσω τα πτυχία μου και τα διδακτορικά μου, σκέφτηκα! Με εξευτέλισε το gpt! Του ζήτησα να μου γράψει ένα τελευταίο κείμενο.
–Γράψε μου τι ξέρεις για τη Σαλώμη του Ο. Wilde. Θέλω ένα κριτικό αξιολογικό κείμενο.
–Τακ τακ τακ τακ, νάτο! Θέλεις κάτι άλλο;;
Τρελάθηκα! Όχι μόνο τα ξέρει και σε πληροφορεί, αλλά και στα γράφει κιόλας ταχύτατα! Διάβασα από την αρχή το κείμενό «μου». Διέγραψα κάποιες λεπτομέρειες που δεν ταίριαζαν στην «προθετικότητά» μου, έβαλα 2-3 λέξεις για να κρατήσω τη συνοχή του κειμένου και χωρίς πνευματικό κόπο, σε ελάχιστο χρόνο το κείμενό μου ήταν έτοιμο. Ένιωσα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη έρχεται ν’ αλλάξει πολλά πράγματα στη ζωή μας, ίσως όλα! Εκπαίδευση, επιστήμη, τέχνες, υπηρεσίες, καθημερινότητα.
Μια καινούργια εποχή έχει ήδη αρχίσει! Η εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης!
