Το βιβλίο Ο Σεφέρης στην Αμερική της Ασπασίας Γκιόκα είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, το απόλαυσα και το χάρηκα, διότι έμαθα νέα πράγματα για τον ποιητή και άνθρωπο Σεφέρη και τη σχέση του με την Αμερική και τους εκεί ποιητές, διανοούμενους και άλλες προσωπικότητες της Αμερικής. Διαβάζοντας το βιβλίο καταδεικνύεται αμέσως τόσο η προσεκτική γραφή όσο και η πολυετής έρευνα από τη συγγραφέα, που έδωσαν αυτό το συγκροτημένο, επιστημονικά και ερευνητικά, βιβλίο. Επίσης, δίνονται τεκμηριωμένα στοιχεία για την ποιητική πρόσληψη του έργου του Γιώργου Σεφέρη στην Αμερική. Ο Γ. Σεφέρης -μετά από το βραβείο Νόμπελ, 1963- αποδέχεται προσκλήσεις Αμερικανών διανοουμένων, για όλα δίνονται λεπτομερείς πληροφορίες από τη συγγραφέα.
Η δομή του βιβλίου είναι πολύ καλά οργανωμένη. Με την Εισαγωγή και τη Συνοπτική παρουσίαση των κεφαλαίων, η συγγραφέας κατατοπίζει τους/ τις αναγνώστες/τριές της για τον χρόνο επίσκεψης του ποιητή στις ΗΠΑ, που προσδιορίζεται με ακρίβεια από το τέλος του Σεπτεμβρίου του 1968 έως το τέλος του Δεκεμβρίου, δηλαδή κατά τη περίοδο της Χούντας στην Ελλάδα. Έχει προηγηθεί ο Μάης του 1968 στο Παρίσι και στην Αμερική έχει φουντώσει το κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, στο οποίο συμμετείχαν ακόμη και φοιτητές του Πρίνστον, με το σύνθημα «Even Princeton», κάτι πρωτόγνωρο για αυτό το Πανεπιστήμιο. Η συγγραφέας Ασπασία Γκιόκα με αυτό το βιβλίο προσφέρει σημαντικό έργο στις Σεφερικές σπουδές, φωτίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις. Αυτό έγινε μετά από μεγάλο ερευνητικό έργο και ταξίδια στην Αμερική, όπου επισκέφτηκε Βιβλιοθήκες και Πανεπιστήμια και αναζήτησε πρωτότυπο και όπως φαίνεται αδημοσίευτο υλικό (Τμήμα Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Επιλεγμένα Έγγραφα Γιώργου Σεφέρη στη Βιβλιοθήκη του Πρίνστον, στο Αρχείο Ρόμιλλυ Τζένκινς (Romilly Jenkins), στη συλλογή Αρχείων Ντάμπαρτον Όουκς (Dumbarton Oaks), το οποίο κατέγραψε και σχολίασε, φωτίζοντας σημαντικές πτυχές τόσο στο έργο του Σεφέρη όσο και με ποια πρόσωπα είχε φιλικές σχέσεις και συνεργάστηκε για τη γνωριμία της ποίησής του με το αμερικάνικο κοινό και τους εκεί ομογενείς. Στις αναγνώσεις ποιημάτων του σε Πανεπιστήμια και σημαντικά Ιδρύματα Πολιτισμού (όπως θα φανεί στη συνέχεια) επικοινωνεί την ποίησή του στους ακροατές διαβάζοντάς τα στα ελληνικά και ο μεταφραστής και φίλος του Ed. Keeley στα αγγλικά.
Κάθε κεφάλαιο έχει υποκεφάλαια, όπου δίνονται πληροφορίες για τις προσωπικότητες που προσκάλεσαν τον ποιητή, ή που συνάντησε στην Αμερική, ώστε να αναδειχτεί τόσο το κοινωνικό στάτους, η παιδεία ή και η σχέση τους με την ποίηση, π.χ. ο γερουσιαστής Ευγένιος Μακάρθυ (Eugene McCarthy),ο διευθυντής του International Poetry Forum, Σάμιουελ Χέιζο (Samuel Hazo), ο επιφανής Βρετανός λόγιος και γνώριμος του Σεφέρη Ρόμιλλυ Τζένκινς (Romilly Jenkins), o επιφανής ομογενής Anastaplo κ.ά. Η παράθεση της σχετικής διαδικασίας από την πρόσκληση του Σεφέρη μέχρι την παρουσία και τις αναγνώσεις ποιημάτων αποκαλύπτει τη μεγάλη σημασία εκείνων των αναγνώσεων. Η συγγραφέας παραθέτει πρώτα όλα τα δεδομένα και στη συνέχεια τον δικό της προσεκτικό σχολιασμό. Ακολουθούν οι πρώτες δημοσιεύσεις μελετών της, που πήραν τη σωστή θέση τους στο σώμα του βιβλίου, Ευρετήριο ονομάτων και έργων και Πίνακας περιεχομένων. Η εκδοτική παρουσία του βιβλίο είναι πολύ καλή, όπως και ο σχεδιασμός εξωφύλλου και οπισθοφύλλου, από τις εκδόσεις. Νίκας.
Αξίζει να επισημανθεί ότι αν και έχουμε διαβάσει πολλά για τον ποιητή Γ. Σεφέρη, αυτή η γραφή μάς προσφέρει κάτι άγνωστο και σημαντικό για τον νομπελίστα ποιητή και τον άνθρωπο Γιώργο Σεφέρη, ο οποίος στα δύσκολα χρόνια της Χούντας, με υπαινιγμούς ποιητικούς ή άλλους, ήταν κατά της Χούντας, όπως και με τη σαφή θέση- καταδίκη του τόσο στη Χούντα το 1969 όσο και σε όσους την ανέχτηκαν και είχαν ευθύνη γι’ αυτή, υπαινισσόμενος την Αμερικανική Κυβέρνηση.
Πιο αναλυτικά. Μετά την Εισαγωγή η συγγραφέας δίνει κατά κεφάλαιο τα ερευνητικά της δεδομένα, όπως τη σχέση του ποιητή με τον γερουσιαστή Ευγένιο Μακάρθυ, αγαπητό στη νεολαία λόγω της αντίδρασής του στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο οποίος ενδιαφερόταν πιο πολύ για την ποίηση παρά για την πολιτική, χρησιμοποιώντας συχνά μεταφορές από την αρχαία τραγωδία και παρομοιάζοντας τον Πρόεδρο Τζόνσον με τον Ορέστη. Από τα ποιήματα του Σεφέρη είχε ξεχωρίσει τις «Τρεις μούλες»· γενικώς του άρεσε να κάνει μεταφορές με ζώα για να χαρακτηρίσει πολιτικά πρόσωπα. Ο ίδιος ήταν υποψήφιος Πρόεδρος και συνήθιζε στις περιοδείες του να διαβάζει ποιήματα σημαντικών ποιητών και του Σεφέρη. Η συγγραφέας παραθέτει στοιχεία που αφορούν την πρόσληψη των ποιημάτων του Σεφέρη και πώς τα αξιοποιεί κατά την προεκλογική του εκστρατεία, κάνοντας έτσι γνωστό τον Έλληνα ποιητή στο αμερικάνικο κοινό. Η σχέση του Μακάρθυ με την ποίηση του Σεφέρη συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του το 1971. Δίδαξε Σεφέρη στο σεμινάριο «Ποίηση και Πολιτική» και στο μάθημα «Γιώργος Σεφέρης». Ακόμα, δίνονται πληροφορίες για την κηδεία του ποιητή, που μετατράπηκε σε πολιτική διαδήλωση εναντίον της Χούντας στην Ελλάδα. Ο Μακάρθυ, σταδιακά, μείωσε το ενδιαφέρον του για την πολιτική και ασχολήθηκε πιο πολύ με την ποίηση και τον Σεφέρη (Μυθιστόρημα –«Αργοναύτες», «Ορέστης»-), «Ελένη», «Οι τρεις μούλες» κλπ.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη σχέση του Σεφέρη με τον Σάμιουελ Χέιζο (Samuel Hazo), η οποία ήταν τυπική, αλλά ο εικοσιοκτώ ετών νεότερος καθηγητής στο Πίτσμπουργκ έτρεφε σεβασμό και θαυμασμό για τον Έλληνα ποιητή και την Ελλάδα. Ο Χέιζο, ιδρυτής του International Poetry Forum (Διεθνούς Ποιητικού Φόρουμ), έχει πολλές επιστημονικές ιδιότητες και στα κείμενά του αναφέρεται σε Έλληνες ποιητές και άλλες προσωπικότητες. Με τον Σεφέρη γνωρίστηκε το 1965 σε μια αποστολή του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών στην Ελλάδα και συγκινήθηκε από τη συνάντηση μαζί του και από την ανάγνωση των ποιημάτων του. Όπως μαρτυρεί και ο Έντμουντ Κίλι, o Σεφέρης γίνεται γνωστός στην Αμερική πολλά χρόνια μετά το Νόμπελ, ενώ ο Χέιζο σε μια αφήγησή του μεταφέρει τις θετικές εντυπώσεις του από μια Ελλάδα με 11,5 εκατομμύρια κατοίκους, με πολύ δεκτικό ποιητικό κοινό και με δύο Νόμπελ (η Ιρλανδία με 4,5 εκατομμύρια έχει τρία Νόμπελ, ενώ οι ΗΠΑ με 300 εκατομμύρια είχαν τότε μόνο τρία Νόμπελ στην ποίηση).
Η συγγραφέας επισημαίνει την κοσμοσυρροή στην ομιλία του Σεφέρη στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, για την οποία ο Χέιζο εξέφρασε θαυμασμό. Παρατίθεται και η αλληλογραφία των δύο ανδρών, καθώς και τα σχόλια της συγγραφέα τόσο για τη δράση του Hazo και του Internation Poetry Forum, όπου πολλοί βραβευμένοι ποιητές διάβασαν έργα τους, όσο και για την ποίηση του Χέιζο, στην οποία εμπεριέχονται και στίχοι του Σεφέρη. Η Ασπασία Γκιόκα κατά την έρευνά της εντόπισε ενδιαφέρον αδημοσίευτο υλικό και επιστολές, τα οποία παραθέτει στο βιβλίο της. Ο Γ. Σεφέρης προσκλήθηκε σε αυτό το International Poetry Forum στο Pittsburgh από τον Χέιζο, όπου τον υποδέχτηκε ο Ελληνοαμερικανός ιερέας π. Γ. Σκουλάς και τον παρουσίασε στο Φόρουμ. Έγιναν αναγνώσεις από το Μυθιστόρημα, το Ημερολόγιο Καταστρώματος, Α΄, και Γ΄ και από τα Τρία Κρυφά Ποιήματα κ.ά. Σε αυτό το κεφάλαιο δίνονται πληροφορίες και από την επίσκεψη του Χρουστσόφ στο Pittsburgh, μέσα στην καρδιά του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στις τότε δύο υπερδυνάμεις.
Ακολουθεί (τρίτο κεφάλαιο) η ανάγνωση ποιημάτων στην Ουάσινκτον με πρόσκληση του Ρότζερ Στήβενς (Roger Stevens) και σχολιασμός από τη συγγραφέα. Στη συνέχεια (κεφάλαιο 4ο), ο ελληνιστής Τζένκινς προτείνει στον Σεφέρη να επισκεφτεί το Ντάμπαρτον Όουκς, αλλά ο Σεφέρης αρνήθηκε ευγενικά, οπότε παρατίθενται οι επιστολές που αντηλλάγησαν.
Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η συνάντηση του Τζορτζ Ανασταπλό, ελληνικής καταγωγής και αντιμακαρθιστή, ελεύθερο πνεύμα, ο «Σωκράτης του Σικάγου», όπως τον αποκαλούσαν. Ήταν persona non grata στην Ελλάδα, εξαιτίας των κειμένων που έγραφε κατά της Χούντας. Μάλιστα, αναφέρεται από τον Ανασταπλό ότι στην κηδεία του Σεφέρη ακούστηκαν αντιδικτατορικά συνθήματα, ο Εθνικός Ύμνος, η «Άρνηση» του Σεφέρη και το ριζίτικο «Πότε θα κάμει ξαστεριά». Ένας άλλος αυτόπτης μάρτυρας μεταφέρει ότι ο παρατεταμένος ξερόβηχας του Μανόλη Αναγνωστάκη, επεκτάθηκε στο κοινό, όταν έφτασε ο συνεργάτης των δικτατόρων Ιερώνυμος στο Α΄ Νεκροταφείο, όπου έγινε αισθητή η απουσία του Αμερικανού πρέσβη Τάσκα και άλλων. Η συγγραφέας αναφέρεται και στη δράση του Ανασταπλό (Αναστασόπουλου) στην Αμερική για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες πληροφορίες σχετικές με την κηδεία του Γ. Σεφέρη, με παράθεση στοιχείων και εύστοχο σχολιασμό.
Το έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται -μέσα από στοιχεία- η φιλία του Γιώργου Σεφέρη με τον Ρεξ Γουόρνερ (Rex Warner), Δ/ντή στο Βρετανικό Συμβούλιο της Αθήνας κατά τα έτη 1945-47, κλασικό φιλόλογο, λογοτέχνη και μεταφραστή, στον οποίο πρόσφερε ο Σεφέρης ως δώρο ένα ποίημα, με αυτοβιογραφικά στοιχεία, ανταποδίδοντας τη φιλοξενία του με δώρο ένα ποίημα στον φίλο, ο οποίος τον είχε φιλοξενήσει το 1968 στο σπίτι του στην Αμερική. Το δώρο παραπέμπει στις ανταλλαγές δώρων ανάμεσα σε φίλους εκ φιλοξενίας στα ομηρικά χρόνια. Η Ασπασία Γκιόκα παραθέτει και σχολιάζει αυτή την εξαιρετική φιλοξενία και το δώρο-ποίημα.
Στο τελευταίο (7ο) κεφάλαιο παρατίθεται η μικροψυχία και η αρνητική στάση προς τον ποιητή για το Βραβείο Νόμπελ από πρόσωπα και εφημερίδες, που προβαίνουν και σε άστοχες συγκρίσεις με τον Καζαντζάκη και άλλους. Τότε, ο ποιητής Τάκης Παπατσώνης, που βρισκόταν για κάποια μελέτη και έρευνα στην Αμερική, απάντησε υποστηρίζοντας τον Σεφέρη. Ο ίδιος ο Σεφέρης απορώντας λέει: «Πώς μπόρεσαν να διαβάσουν τα ποιήματά μου, που είναι τόσο ελληνικά – πώς μπόρεσαν να τα νιώσουν;», εννοεί τους ξένους που τον κατηγορούν για αυτή την υψηλή διάκριση.
Ακολουθούν οι πρώτες δημοσιεύσεις κάποιων μελετών της Ασπασίας Γκιόκα, οι οποίες εντάχθηκαν σε αυτό το βιβλίο, και Ευρετήριο ονομάτων και έργων.
Συνοψίζοντας, θεωρώ ότι οι αναγνώστες αυτού του βιβλίου της Ασπασίας Γκιόκα θα ανακαλύψουν νέα στοιχεία για τον Σεφέρη και μια κολογραμμένη μελέτη. Επιπλέον, θα νιώσουν τόσο τη δύναμη της ποίησης -γενικά- και του Σεφέρη ειδικά, όσο και τη συνέπεια του ποιητή όταν υποστηρίζει ότι «ο δεσμός του ποιητή με την εποχή του είναι […] ένας ομφάλιος λώρος, όπως το έμβρυο με τη μητέρα του» (βλ. Δοκιμές, «Η Τέχνη και η εποχή»).
Η συγγραφέας σε συνέντευξή της επισημαίνει ότι από το Πίτσμπουργκ ξεκίνησε αυτό το όμορφο ταξίδι της, μια όμορφη πόλη στην πολιτεία Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, όπου βρέθηκε για τις σπουδές του γιου της. Να, που ο ένας καλός δρόμος βάθυνε τη σχέση της με τον άλλο, της πνευματικής της αναζήτησης με εξαιρετικά αποτελέσματα. Μας έδωσε αυτό το ξεχωριστό βιβλίο, που εμπλουτίζει την ελληνική βιβλιογραφία για τον ποιητή και άνθρωπο Γιώργο Σεφέρη.
Πολλά συγχαρητήρια αγαπητή Σάσα, το βιβλίο αυτό είναι ένα ξεχωριστό, ανάμεσα στα ξεχωριστά, που έχουν γραφτεί για τον Σεφέρη.
