«Η ποίηση είναι ένας τρόπος επιβίωσης» (σ. 79)
Η ποιητική συλλογή «Ευρήματα» (Κοράλλι, 2023) του πολυγραφότατου στοχαστή, ομότιμου καθηγητή θεατρολογίας και κριτικού, Βάλτερ Πούχνερ αφορά σε ποιητικά τεχνουργήματα, θεάσεων, φιλοσοφικής ενατένισης, αναζήτησης, επινόησης και έκφρασης ιδεών, αλλά και έκφρασης υπαρξιακού στοχασμού. Τα ποιήματα λες και αποτελούν ποιητικά δοκίμια για έννοιες, φαινόμενα και συνθήκες ή μικρές ποιητικές πραγματείες για επαναπροσδιορισμό και ποιητικό ορισμό των πραγμάτων. Πραγματικά πρόκειται για “Ευρήματα” θεάσεων, βιωματικών εμπειριών και συγκινήσεων, ιδεών και υπαρξιακής αγωνίας με αφυπνιστική ποιητική αύρα.
Η ποιητική συλλογή «Ευρήματα», όπου ο απαράμιλλος λεκτικός και εκφραστικός πλούτος εκπλήσσει και συναρπάζει τον αναγνώστη, αποτελείται από τις ενότητες: Λεπτομέρειες, 2022, Ακαταχώριστα, 2022 και Άνω ποταμών, 2022. Ο λόγος πυκνός και διαυγής, άλλοτε γίνεται λιτός και προφορικός και άλλοτε ρέει λυρικός και μελωδικός με ευφάνταστες μεταφορές, παρομοιώσεις και εικόνες από το φυσικό περιβάλλον κυρίως αλλά και από το αστικό τοπίο ή το τοπίο των εννοιών, των ιδεών, των σκέψεων, των συγκινήσεων, των τεχνών και των επιστημών. Ο εύηχος ρυθμός και η μελωδικότητα των ποιημάτων πλουτίζονται με τη χρήση παρηχήσεων όπως πχ: «και τα άρρητα με ράκη λέξεων να ντύσεις» (σ. 29), «η όμορφη μορφή θα έχει ξεχειλίσει» (σ. 43), «Το άλγος της άλγεβρας» (σ. 85) ή/και με την παράθεση αντίθετων εννοιών όπως: «Θάρρος και θράσος» (σ. 61), «πτήση και πτώση Ίκαρος» (σ. 115), «Παπάς και διάβολος» (σ. 147).
Το ύφος χαρακτηρίζεται από βαθύ στοχασμό και υπαρξιακή αγωνία, που κάποιες φορές με τη χρήση του χιούμορ γίνονται πιο ανάλαφρα κι άλλοτε εκφέρονται με καυστικότητα και αυτοσαρκασμό, όπως στο «Ανίκανος» (σ. 156), ενώ κάποιοι στίχοι, όπως «Το χιούμορ θα σώσει τον κόσμο / και η ομορφιά.» (σ. 49), «η φύση δεν είναι δίκαιη / είναι αυτή που είναι» (σ. 151), «Η πραγματικότητα / βρίσκεται / στα χέρια / αδέξιων σκηνοθετών.» (σ. 171), ηχούν σαν αφορισμοί.
Διαχέεται η ποιητική αύρα, ενώ ο ποιητικός στοχασμός βαθαίνει με τις διακειμενικές και διεπιστημονικές αναζητήσεις, τις αναφορές και συνομιλίες με το χώρο του θεάτρου και γενικά των τεχνών, της επιστήμης και ειδικά της αστροφυσικής, της φιλοσοφίας και της ψυχανάλυσης. Ο Βάλτερ Πούχνερ διαπνέεται από την προσωκρατική φιλοσοφική σκέψη και την ανθρωπιστική και υπαρξιακή θεώρηση. Αναζητά τον Καντ «Πού θα βρεθεί ένας Καντ να τα μαζέψει;» (σ. 35), ανιχνεύει και εξαίρει την ποιητικότητα της αστροφυσικής «Τίποτα πιο ποιητικό / από τις θεωρίες / της αστροφυσικής.» (σ. 49), ενώ ανάμεσα στη χώρα των κβάντα και το άγνωστο διαβλέπει τον Ηράκλειτο «Στο βάθος πάλι ο Ηράκλειτος» (σ. 100). Επικαλείται τους υπαρξιστές Χούσερλ και Χάιντεγκερ περιμένοντας την ευρύτερη πολιτική κατανόηση και ωριμότητα, καθώς «Ο παρατηρητής επηρεάζει το πείραμα / Τα είπε ο Husserl, τα είπε Heidegger.» (σ. 109) ή εκφράζει αγωνία για τον “περισπούδαστο” πολιτισμό και τη συνθήκη υπνοβασίας των ανθρώπων σαν σε ονειροφαντασία με την Πλατωνική αλληγορία: «σκιά στο σπήλαιο του Πλάτωνα / με το κινητό στο χέρι / φωνές φανταστικές / εικόνες δίχως σώμα / υγειονομικούς κανόνες / ως μεταφυσική του νυν» (σ. 160).
Τα θέματα στα «Ευρήματα» είναι πολλά και πολύτροπα. Εντυπωσιάζουν τα ποιήματα που αναφέρονται στις λέξεις, τα γράμματα και τους αριθμούς, στον ορισμό και σκιαγράφηση εννοιών ιδιαίτερα αυτών που αφορούν σε νοητικές λειτουργίες όπως η μνήμη, η σκέψη, ο νους, η λήθη, αλλά και στο σώμα, στις αισθήσεις και τη σημαντικότητα του θυμικού, «Εκεί» (σ. 59), λες και αποτελούν μικρές ποιητικές πραγματείες.
Τον ποιητή απασχολεί η έννοια του χρόνου, το γήρας και ο θάνατος, το τέλος του χρόνου και της ύπαρξης και κυρίως η στιγμή. Με ένα ολιγόστιχο διαμαντάκι σκιαγραφεί τη στιγμή της ύπαρξης και της βίωσης στο:
«Τώρα
Ασκαρδαμυκτί σε κοιτά η στιγμή
σε ακουμπά το βλέμμα
σε γονιμοποιεί
σε δημιουργεί
βλασταίνεις
είσαι» (σ. 65).
Το ποιητικό υποκείμενο επισημαίνει τη σημαντικότητα της στιγμής και παροτρύνει τη βίωση στο εδώ και τώρα:
«δούλοι της τέταρτης διάστασης
φίλοι της τέταρτης ηλικίας
πετάξτε της ώρας την ενθύμηση
γκρεμίστε τα καμπαναριά
ψάξτε πάλι για τη στιγμή
μέσα στον πόντο των καιρών
γευτείτε πάλι τη σταγόνα
στον κατακλυσμό των μηνών
μόνο στο τώρα είναι η ζωή
τα υπόλοιπα είναι κιόλας διάρκεια
που βαφτίζει όλους Αθανάσιους.» (σ. 162).
Τα ποιήματα ποιητικής έχουν ιδιαίτερη σημασία και εκτείνονται και στις τρεις ενότητες. Στο «Πρόποση» που σχηματίζει μια κούπα λες για να κάνει πρόποση στον λόγο, στον στίχο, στο ρυθμό και στο ατέλειωτο τραγούδι, οι λέξεις παρομοιάζονται με γαλαξία που κρατά τον κόσμο: «και ο γαλαξίας των λέξεων // δεν μπορεί δεν μπορεί / να σταματήσει / γιατί τότε / τελειώνει / ο κόσμος.» (σ. 20). Αλλού φαντασιώνεται το εγώ του ποιητή ως κάτι μεγαλύτερο καθώς συγχωνεύεται με τη συλλογική συνείδηση: «ίσως το εγώ του ποιητή / είναι πολύ μεγαλύτερο / απ’ το εγώ της υπογραφής» (σ. 21). Αλλού βλέπει την ποίηση ν’ ανθίζει στα κενά: «στα κενά ανθίζει η ποίηση» (σ. 42). Αλλού μας διαμηνύει πως «Ποίηση σημαίνει ελευθερία.» (σ. 44 ). Ενώ στο ποίημα «Όλη η ποίηση μια δοκιμή.» σκιαγραφεί την ποιητική διεργασία: «Να αποσπάσεις από το άγνωστο / με το ανώνυμο υλικό του λόγου / κάποια χαλίκια για το μωσαϊκό / που δε θα το ολοκληρώσουμε / όσο μας στενεύει το σώμα.» (σ. 53). Στην κατακλείδα του ποιήματος «Απλά και απαλά» εν είδει αφορισμού διαβλέπει την ποιητικότητα στην ουσία της πραγματικότητας:«Η ουσία της πραγματικότητας / είναι πολύ ποιητική.» (σ. 58), ενώ εντοπίζει το βάθος του ποιητικού λόγου στην απλότητα: «απλός της ποίησης ο λόγος» χαρακτηρίζοντας τον ποιητή χειρουργό, μαστροπό, ιερέα και πλαστουργό που χειρίζεται την ανώνυμη ύλη: «και ο ποιητής χειρουργός, μαστροπός / ιερέας που στεφανώνει το στίχο / ο πλαστουργός με τον πηλό τον ιστορικό / με δέος χειρίζεται την ανώνυμη ύλη.» (σ. 66). Σε συνομιλία με τον Οκτάβιο Πας θεωρεί ότι «Η ποίηση είναι ένας τρόπος επιβίωσης» (σ. 79), στίχος που παραπέμπει στην ανάλογη θεώρηση του σπουδαίου ποιητή και διανοητή: «Το ποίημα είναι ένα πρότυπο επιβίωσης θεμελιωμένης στην αδελφοσύνη – έλξη και αποστροφή – δυο στοιχείων, των μορφών και των πλασμάτων του σύμπαντος.»[1] Ο Βάλτερ Πούχνερ ανιχνεύει στο βάθος του στίχου την ουσία: «στο βάθος του στίχου η νοστιμιά.» (σ. 98), σκιαγραφώντας έμμεσους και άμεσους ορισμούς της. Ανιχνεύει την ποιητικότητα στον πυρήνα των πάντων: «Η ποίηση η απεικόνιση του όλου […] Ο πυρήνας τον πάντων ποιητικός.» (σ. 114) και παρομοιάζει τον ποιητή με καταρράκτη: «Καταρράκτης ο ποιητής» (σ. 104). Αλλού πάλι ορίζει την ποίηση ως βίωμα: «η ποίηση είναι βίωμα όχι εξήγηση» (σ. 123) εξαίροντας τη σιγή της: «και η ποίηση είναι όλο σιγή» (σ. 126 ) και αλλού μιλά για τη «Σαχαροποίηση της ποίησης» (σ. 152) ή τον απασχολεί «Ο θάνατος του συγγραφέα» (σ. 168).
Ένας βασικός άξονας της ποιητικής συλλογής αφορά στον βαθύ ψυχοκοινωνικό προβληματισμό που καταθέτει ο ποιητής, όπου εστιάζει κυρίως στην επικυριαρχία του χρήματος, στην επικίνδυνη χρήση της τεχνολογίας, σε οικολογικά θέματα και στην αμετροέπεια του ανθρώπου, αυτού του άφρονα νου. Τον προβληματίζουν οι αδίστακτοι νόες και οι ανήθικοι κερδοσκόποι που λυμαίνονται τον πλανήτη και πυροδοτούν πολέμους για την υπέρτατη αξία και επικυριαρχία του χρήματος. Ασκεί κριτική στους έχοντες και κατέχοντες, στους βουλιμικούς και στους άφρονες, στους πολεμόχαρους και αυτοκαταστροφικούς. Υψώνει την ποιητική φωνή του καυτηριάζοντας τις απάνθρωπες συμπεριφορές διερωτώμενος: «Η παλίρροια των πολέμων έχει κάποιο χρονόμετρο; / Το έπος του αίματος πόσες ραψωδίες μετρά; / Λοιμοί και λιμοί δε θα εξαφανιστούν ποτέ; Ο γαλάζιος πλανήτης ως πότε θ’ αντέχει τον άνθρωπο;» (σ. 69). Στο «Εξωγήινοι, ενδογήινοι» πχ εστιάζει στην αυτοκαταστροφικότητα του ανθρώπου: «στη μάχη της σκέψης η λογική ηττημένη / σε κακή χρήση ο νους με χαμερπείς σκοπούς / μεθοδεύει τη δική του εξαφάνιση // Ο πολύπλαγκτος εγκέφαλος στη δική του φάκα» (σ. 73). Ειδικά στην τρίτη ενότητα ο ποιητής εκφράζει εντονότερα τους στοχασμούς και την αγωνία του για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους και του πλανήτη. Θέτει το καίριο και φλέγον ερώτημα: «και τι θα γίνει τώρα / ο περισπούδαστος πολιτισμός / η αειφόρα ανάπτυξη / στον λεηλατημένο πλανήτη» (σ. 160), ενώ αυτοσαρκάζεται, σαρκάζει τους ποιητές και τους συγγραφείς ή μιλά για το τέλος τους.
Ο Οκτάβιο Πας είχε επισημάνει πως «Το επείγον σήμερα είναι να μάθουμε πώς θα εξασφαλίσουμε την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. […] Αν ο άνθρωπος λησμονήσει την ποίηση, θα λησμονήσει τον ίδιο τον εαυτό του. Θα ξαναγυρίσει στο αρχέγονο χάος.»[2]. Έχω την αίσθηση ότι ο βαθυστόχαστος ποιητής Βάλτερ Πούχνερ με τα «Ευρήματα» επισημαίνει ακριβώς το ίδιο. Σε αρκετά ποιήματα και ιδιαίτερα στο εξαίρετο και προφητικό ποίημα «Της Μούσας» διαταράσσει τον εφησυχασμό μας και κεντρίζει τον αναστοχασμό και την αφύπνισή μας επικαλούμενος τη Μούσα, προσπαθώντας «να φέρει τους ποιητές στο ρυθμό της» κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου: «και μ’ αυτές θα τελειώσει το είδος / όταν οι τεχνικές, όταν οι τεχνολογίες / θα έχουν αλλοιώσει της φύσης την υφή. // Η εξορισμένη Μούσα στο κύκνειο άσμα / θα πει την ακροτελεύτια εκείνη αρά / στον σκουπιδότοπο της οικουμένης / μα δε θα ξέρει κανείς τη λαλιά της / η φωνή της θα αντηχεί στα σύμπαντα / μα δε θα έχει στροφή η καταστροφή.» (σ. 170).
Η ποιητική συλλογή «Ευρήματα» ξεχωρίζει για την ομορφιά και τον βαθύ στοχασμό της και αξίζει να διαβαστεί από όλους όσους υπηρετούν τη γραφή και την ποίηση αλλά και όλους όσους προσπαθούν να φέρουν επάξια και δημιουργικά το δώρο της ανθρώπινης φύσης τους.
