«Το φως είναι μουσική
Δέος της δημιουργίας
Ποίηση χωρίς φωνή
Καμιά γλώσσα δε μιλάει.

Γλώσσα χωρίς μελωδία
Περίπατος δίχως θέα.» («Χαραυγή», σ. 75)

Η πρόσφατη ποιητική συλλογή του πολυγραφότατου ποιητή, στοχαστή και κριτικού, Βάλτερ Πούχνερ, ομότιμου καθηγητή του ΕΚΠΑ, με τίτλο «Στο φτερό» (Όταν, 2025) αφορά και πάλι σε ποιητικά τεχνουργήματα, φιλοσοφικής και υπαρξιακής ενατένισης, στοχασμού θεάσεων και έκφρασης ιδεών για τα ανθρώπινα.

Το εξώφυλλο του καλαίσθητου βιβλίου όπως και σελίδες του κοσμούνται με έργα από τη σειρά  «Έκτος Άθλος» του εικαστικού Γιώργου Παστάκα που σε συνομιλία με τα ποιήματα εντείνουν την ομορφιά και την αναγνωστική απόλαυση του καλαίσθητου ποιητικού βιβλίου, το οποίο είναι αφιερωμένο στην ποιήτρια και πολυπράγμονα δημιουργό Παυλίνα Παμπούδη.

Η ποιητική συλλογή χωρίζεται σε επτά αριθμημένες ενότητες με την επωνυμία «Σμήνος», λες και τα ποιήματα της κάθε ενότητας εισβάλουν ως σμήνη με τα φτερουγίσματα και τα αναστοχαστικά ερεθίσματά τους στον νοητικό και συγκινησιακό νου του αναγνώστη.

Και σ’ αυτή την ποιητική συλλογή τα περισσότερα ποιήματα είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, ωστόσο υπάρχουν και ομοιοκατάληκτα κάποια από τα οποία παραπέμπουν σε δημώδη. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί η φόρμα ορισμένων ποιημάτων η οποία αποτελείται από εικονοποιήματα και πυκνά και νοηματικά διαυγή πεντάχορδα, τα οποία εμπεριέχονται στην ενότητα «Σμήνος δεύτερο» («Πεντάχορδα», σ. 37-49). Άλλωστε  από προηγούμενα βιβλία είναι γνωστό το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Βάλτερ Πούχνερ, καθώς έχει συγγράψει όχι μόνο μελέτες πάνω στη μικρή ποιητική φόρμα, αλλά εξέδωσε και ποιητικά βιβλία με χάικου, τάγκα και πεντάχορδα. Ο ποιητής στο επίμετρο του βιβλίου του με τίτλο «150 χάικου & τάνκα»[1]  θεωρεί πως: «Το χάικου, όπως έχει διαδοθεί σήμερα παγκοσμίως και διδάσκεται και ως δεδομένο είδος, είναι τελικά μια σχεδόν αυτόνομη κατασκευή του δυτικού πολιτισμού, που απλώς εμπνεύστηκε από το ιαπωνικό χάικου.». Παράλληλα προτείνει τα ελληνικά «Πεντάχορδα», που αφορούν σε σύντομα ποιήματα πέντε στίχων, αντίστοιχων των τάνκα, ενώ ακολούθησε η έκδοση του βιβλίου του «Πεντάχορδα», Δοκίμιο- Ποίηση[2].

Το ύφος της συλλογής χαρακτηρίζεται από βαθύ στοχασμό και υπαρξιακή αγωνία για τις συνέπιες της αλόγιστης κακοποίησης της φύσης και την οικολογική καταστροφή που προκαλεί η ανθρώπινη μωρία. Ο λόγος ρυθμικός και μελωδικός, άλλοτε λιτός, πυκνός και διαυγής, και άλλοτε λυρικός, πλούσιος σε μεταφορές, παρομοιώσεις, εικονοποιία, παρηχήσεις, αλλά και κάποιους νεολογισμούς. Η καλοδουλεμένη και πλούσια γλώσσα συναρπάζει τον αναγνώστη, ενώ ιδιαίτερα οι κατακλείδες των ποιημάτων και κάποιοι στίχοι που παραπέμπουν σε αφορισμούς, όπως πχ: «Πεφωτισμένη η Δύση / από το φως της Ανατολής. («Φρένα», σ. 69) του προσφέρουν ερεθίσματα για αναστοχασμό.

Κύριοι θεματικοί άξονες της συλλογής «Στο φτερό» αποτελούν τα ποιήματα ποιητικής, υπαρξιακού στοχασμού, οικολογικής υφής, για τον θεό και το θείο, όπως και για το χρόνο και το φως. Θα εστιάσουμε στα ποιήματα ποιητικής τα οποία υπάρχουν διάσπαρτα σε όλες στις ενότητες – Σμήνη, εκτός από την τελευταία.

Στην πρώτη ενότητα: «Σμήνος πρώτο» ο ποιητής μιλά για την ομορφιά που προσφέρει το περιβόλι της ποίησης μέσα από τη μεταφορά: «Τα περιβόλια με αγάπη / καλλιεργούνται / το ανταποδίδουν / με ομορφιά» («Μελανίνη στην μαύρη αγορά», σ. 17) και αφού ορίζει την ποίηση ως πατρική οικεία των λέξεων: «Το πατρικό σπίτι των λέξεων είναι η ποίηση» (Ο οίκος των λέξεων», σ. 20), δίνει τον ορισμό της ταυτίζοντάς την με μουσική, με τραγούδι, με χορό: «Η ποίηση είναι μουσική // Η ποίηση είναι τραγούδι // Χορός είν’ η ποίηση λέξεων / ρυθμών βηματισμοί» («Ποίηση είναι» σ. 23). Μέλημα και έγνοια του η καθαρή, η ατόφια ποίηση: «καθαρή ποίηση / με νόημα αναζητούμενο» («Θεωρίες μετρικής», σ. 26), ανιχνεύοντας την αόρατη μουσική της ποίησης: «Συμφύσεις λεξημάτων / με ανοιχτό ερμήνευμα / συγκοπές διαφόρων ρυθμών / και αόριστη μουσική / δίχως νοητή μελωδία.» («Της ποίησης», σ. 26).

Στην δεύτερη ενότητα «Σμήνος δεύτερο» ο ποιητής παρομοιάζει τη φύση της ποίησης με νέφος από στιγμές: «η φύση της ποίησης / ένα νέφος από στιγμές» («Ειδολογικά», σ. 34), ενώ στο ακόλουθο πεντάχορδο ταυτίζει την ποίηση με την αγάπη: «Πατέρες μας οι θεοί / μητέρες μας οι αισθήσεις / τα τέκνα μας έργα // η σκέψη μας το καλό / η αγάπη μας η ποίηση.» («Πεντάχορδα κι άλλα», σ. 41).

Στην τρίτη ενότητα «Σμήνος τρίτο» σκιαγραφεί το καλό ποίημα ως ακολούθως:

Το καλό ποίημα
Το καλό ποίημα
είναι ακαριαίο
ο κεραυνός μιας διαίσθησης
το τσουνάμι μιας μουσικής
φώτιση αστραπιαία.
Το καλό ποίημα
είναι αναπάντεχο.

(«Το καλό ποίημα», Σμήνος τρίτο, σ. 54).

Επίσης προσομοιάζει την ποίηση με φαγητό, χαρακτηρίζοντάς την ως μια σωματική ανάγκη της ψυχής: «Η ποίηση είναι φαγητό με γεύσεις / μια σωματική ανάγκη της ψυχής / μια υλική έκφανση της νόησης.» (« Η τέχνη της ανάγνωσης και η ποίηση ως φαγητό», σ. 55).

Στην τέταρτη ενότητα «Σμήνος τέταρτο» εκφράζεται η συντριβή του ποιητή για την οικολογική καταστροφή με το ποίημα «Πυρ στον Ελικώνα» όπου: «οι ποιητές αυτοκτονούν / με τη γραφίδα χαρακίρι // γραφές σβήνονται, λόγοι ξεχνιούνται / με τα ελάφια έφυγε η ποίηση.» («Πυρ στον Ελικώνα», σ. 65), ενώ στο επόμενο ποίημα εκθειάζεται η αυθεντικότητα, η απλότητα και η σοφία της ποίησης, καθώς παρομοιάζεται με παιχνίδι: «Παιχνίδι είναι η ποίηση / μα ό,τι πιο σοβαρό / αυτά κάνουν και τα παιδιά / και οι σοφοί τα ίδια κάνουν.»

(«Αναγνωστική λέσχη», σ.72).

Στην πέμπτη ενότητα «Σμήνος πέμπτο» στο ποίημα «Η ποιητής και ο ποιητήριος» ο ποιητής σχολιάζει με χιούμορ τη χρήση της γλώσσας και τον ορισμό του ποιητή σε σχέση με το φύλο, χαρακτηρίζοντας τη γλώσσα φτωχή και αδέξια να ιεραρχήσει τις πολυσύνθετες σχέσεις των φύλων: «Στο διπλό παιχνίδι των θηλαστικών / η γραμματική έβαλε κανόνες / αλλά οι σχέσεις των έλλογων δίποδων / είναι πλέον πολύ σύνθετες / η γραμματική φτωχή και αδέξια / για να ιεραρχήσει τα φύλα / το παιχνίδι παίζει με τους παίκτες.» («Ο ποιητής και ο ποιητήριος», σ. 82). Ενώ στο ποίημα της ίδιας ενότητας «Ποιητικώς ειπείν» ο Πούχνερ με παρρησία και σθένος σκιαγραφεί την ακατάσχετη ποιητική ενασχόληση μωροφιλόδοξων ποιητών και ατάλαντων «ποιηματογράφων» (κατά τον Νίκο Φωκά^[3]), καθώς και τα εκδοτικά γρανάζια που την κινούν για ίδιο οικονομικό όφελος στην εποχή μας, πέρα από τα υποκειμενικά κίνητρα των ποιητών και των ποιηματογράφων. Ωστόσο στο δεύτερο σκέλος του ποιήματος φαίνεται να ακολουθούν βαθύτερες σκέψεις, καθώς ο ποιητής αναδεικνύει τα οφέλη αυτής της ακατάσχετης ποιητικής ενασχόλησης για το ίδιο το άτομο, τόσο του ποιητή, όσο και του ποιηματογράφου αλλά και την επίδραση της ποιητικής ενασχόλησης τους στο πολιτισμικό τοπίο μιας αντιποιητικής εποχής.

Ποιητικώς ειπείν

Ο τόπος γέμισε ποιητές
ο τόπος γέμισε μαθήματα
δημιουργικής γραφής
της φακής λογοτεχνία

απ’ τα πανεπιστήμια στις γειτονιές
βραβεία σύλλογοι διαγωνισμοί
τα νιάνιαρα με χάικου και τάνκα
shortstories για τους βιαστικούς
ιστορικό romance οι αργόσχολοι

ασκήσεις εκδηλώσεις προθεσμίες
μεταφράσεις σε όλες τις γλώσσες
shortlists και προδημοσιεύσεις
το ταλέντο αγοράζεται τοις μετρητοίς
η φιλοδοξία παράγων της οικονομίας

εκδοτικοί οίκοι πληρώνονται
το πόνημα να πάει τυπογραφείο
βιβλιοκριτές προσλαμβάνονται
για να διαφημίσουν το προϊόν
η ρεκλάμα δεν ξέρει από αξίες
το ποσόν δεν γνωρίζει το ποιόν
αλλόκοτος ο πνευματικός βίος
η τέχνη δούλα της αγοράς

κι όμως

ένας λαός που γράφει ποίηση
σε τέτοια αντιποιητική εποχή
κατέχει ένα δώρο του θείου
γράφει και σκέφτεται και ζει
αισθάνεται και αποτυπώνει
δίνει μορφή στο χάος της ζωής
γεύση στης ύπαρξης το άνοστο ποτό
εκφράζει με λέξεις το αβάσταχτο
στη δια βίου έκθεση στο τυχαίο
στων δεδομένων τις δαγκάνες
ψάχνει για να βρει, μέσα έξω
κι αν δε βρει, εκλύει ενέργεια
που τον ανεβάζει λίγο πιο πάνω.

Ένας λαός που γράφει ποίηση
της όποιας στάθμης, ω, ναι είναι
ευλογημένος απ’ τον εαυτό του
δημιουργεί το νόημα της ζωής
δημιουργική γραφή ως εργαλείο
στο παλίμψηστο άλλη μια στρώση.
*
Από τα συρτάρια ζούμε
μέσα σε συρτάρια ζούμε.

(«Ποιητικώς ειπείν», σ. 84-85)

Στην ίδια ενότητα «Σμήνος έκτο» με μεταφορικό λόγο και δυνατές παρομοιώσεις όπου η ποίηση παρομοιάζεται με πρωτόγαλα και μαστάρι φαντασίας απ’ όπου θηλάζει ο νους, μας καταθέτει θεώρημα για το που γράφεται και με τι: «Η ποίηση γράφεται με γάλα / πάνω στο κατράμι των καιρών / πύαρ αστρικό στο βελούδο της νύχτας / το μαστάρι της φαντασίας / που τρέφει τα μυαλά/ […]» ( « Βοοειδές θεώρημα», σ. 96. Τέλος σκιαγραφεί την αμφίρροπη ακροβασία του ποιητή ανάμεσα στο άφατο και το άγνωστο, το πουθενά και το πάντα πάνω σε μια γλώσσα που τον ξεπερνά:

«Ο πεζογράφος ζει στην πραγματικότητα
έστω στη δική του την ενδοψυχική
ο ποιητής στο πουθενά και στο πάντα
με πατρίδα το άφατο και το άγνωστο
ακροβατώντας, επώνυμος άγνωστος
πάνω σε μια γλώσσα που τον ξεπερνά.»

(«Ειδολογικά», σ. 100).

Ο καλός ποιητής Βάλτερ Πούχνερ, «Στο φτερό», την πρόσφατη ποιητική συλλογή του, όπως και σε όλο το ποιητικό έργο με όχημα τον γλωσσικό πλούτο που διαθέτει και πλοηγό την βαθιά έγνοια του για τα ανθρώπινα, καθώς και την ποίηση της ζωής και των λέξεων μας κατακλύζει με την ομορφιά της ποιητικής και των στοχασμών του προσφέροντάς μας αισθητική απόλαυση και αναστοχαστικά ερεθίσματα.

Παραφράζοντας τον σπουδαίο εθνικό ποιητή μας, Διονύσιο Σολωμό[4]  θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ποιητής Βάλτερ Πούχνερ δεν έχει τίποτε άλλο στο νου του πάρεξ γλώσσα και ποίηση, φως και χαρά δημιουργίας.

* Η Δέσποινα Καίτατζή-Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος, γράφει ποίηση και πεζογραφία και μεταφράζει από τα σουηδικά. Το «Με λένε Εύα» (εκδ. Μανδραγόρας, 2023) αποτελεί το τελευταίο της ποιητικό βιβλίο, ενώ τελευταίο βιβλίο μετάφρασης είναι η ποιητική συλλογή της Γιλά Μοσάεντ «Αργοπορούν οι λέξεις» (εκδ. Μανδραγόρας, 2024).

[1] Βάλτερ Πούχνερ, 150 χάικου & τάνκα, Εκδόσεις Όταν, Αθήνα, 2023, σ. 137.

[2] Βάλτερ Πούχνερ, 150 Πεντάχορδα Δοκίμιο -Ποίηση, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα, 2024, σ. 100.

[3] Η Αυγή, Κώστας Βούλγαρης, Ποιητές και ποιηματογράφοι, 11.08.21. https://www.avgi.gr/entheta/anagnoseis/393567_poiites-kai-poiimatografoi

[4] Διονύσιος Σολωμός: «Μήγαρις έχω άλλο στο νού μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;».